Η αρχαιοελληνική κοινωνία, ως συλλογικός τρόπος ύπαρξης ανθρώπων με κοινά οράματα, στόχους και νοηματοδότηση της ζωής, αποτυπωνόταν στο Δήμο. Ο συλλογικός αυτός τρόπος ζωής εκφράστηκε στον Επιτάφιο του Περικλή, όπως μας τον μετέφερε ο Θουκυδίδης, με «Τόν μηδέν τούτων μετέχοντα οὐκ ἀπράγμονα ἀλλ’ ἀχρεῖον νομίζομεν». Θεωρούντο δηλαδή, στις ελληνικές Πόλεις, ως άχρηστοι οι μη ασχολούμενοι με τα κοινά συμπολίτες. Ο Σωκράτης, π.χ., καίτοι κατανοούσε το άδικον της εναντίον του καταδικαστικής απόφασης, προτίμησε να ακολουθήσει τους νόμους της Πόλεώς του και να πεθάνει, παρά να αποδράσει. Θεωρούσε την ίδια του την ύπαρξη ως συνυφασμένη με αυτήν της Πόλεως. Γι’ αυτό άλλωστε και οι Δήμοι ονομάζονταν Δήμος Αθηναίων –και όχι, ως αφηρημένη έννοια, Δήμος Αθήνας-, Δήμος Σπαρτιατών, Δήμος Θηβαίων, κ.λ.π. Αλλά και στο μετέπειτα μεγαλύτερο μέρος της ελληνορωμαϊκής περιόδου, ομοίως νοηματοδοτείτο η «κοινωνία», μέσω των χριστιανικών ενοριών.

Η μεγάλη αλλαγή επήλθε με τη σταδιακή επικράτηση της φιλοσοφικής πρότασης της νεωτερικότητας, όταν η ατομική ύπαρξη άρχισε να επικρατεί της συλλογικής. Το ενδιαφέρον έπαψε να επικεντρώνεται σε ανώτερα του μεμονωμένου ατόμου οντολογικά ζητήματα, το μόνο που ενδιέφερε είναι το ορατό και απτό, απ’ όπου και η θέσπιση προτεραιοτήτων της καθημερινής ζωής, απ’ όπου και η όποια έννοια ευδαιμονίας. Τα μεγάλα οντολογικά ζητήματα τα έλυσε τελικώς η νευτώνεια Φυσική και η δαρβίνεια αντίληψη περί ανθρώπου και η Σκέψη εστράφη έκτοτε, σχεδόν αποκλειστικώς, σε ζητήματα τρόπου ύπαρξης και διαχείρισης του ορατού και απτού, τρόπου επικερδούς για όλα τα μέλη τους διάρθρωσης των νέων κοινωνιών, που καθίστανται συνεταιρισμοί ατόμων προς αποκόμιση ατομικών ωφελημάτων. Γι’ αυτό άλλωστε και οι λέξεις society/société, σημαίνουν σύνολο ατόμων που συμβιώνουν σε δεδομένο χώρο και χρόνο, αλλά και ταυτόχρονα εταιρεία/οικονομικό συνεταιρισμό ατόμων. Προέχει πάντα το ατομικό συμφέρον και η ατομική ζωή. Τον εκβαρβαρισμό των νέων αυτών κοινωνιών, που επαπειλούνται έκτοτε από την επικράτηση μιας ακραίας ατομικότητας, θέλησε να συγκρατήσει η θρησκειοποίηση του χριστιανισμού στη Δύση και η επινόηση της «ηθικής» ως κανόνα ζωής προς διαφύλαξη της όποιας συλλογικότητας.

Ο κύβος όμως είχε ριφθεί και η νέα φιλοσοφική θεμελίωση της ανθρωπότητας (ή φαντασιακής θέσμισής της, για να θυμηθούμε τον Καστοριάδη) –τουλάχιστον της Δυτικής, αλλά όχι μόνο- οδηγεί μοιραίως στην απόλυτη ατομικότητα, στο «ο θάνατός σου η ζωή μου», και στα λοιπά λεγόμενα και συμβαίνοντα απανταχού της Γής. Ομοίως και στο Μάτι, ομοίως και στη Μάνδρα, ομοίως απανταχού της Ελλάδας. Οι σημερινές κοινωνίες ακολουθούν πιστά τις νεωτερικές προτάσεις, τουλάχιστον σε όλα τα επίπεδα των πολιτικών εξουσιαστών ή διαχειριστών τους -που καθίστανται έννοιες ολοένα και περισσότερο ταυτόσημες- με ελάχιστες τις εξαιρέσεις που πιστοποιούν τον κανόνα. Η ψυχασθενική και αντικοινωνική «θεωρία των παιγνίων» επικρατεί ως τρόπος ζωής, τουλάχιστον σε ευρύτερο των οικογενειών επίπεδο των κοινωνιών, αν και αυτό σταδιακά διαβρώνεται, αρχής γενομένης από τα «προηγμένα» δυτικά κράτη.

Είχα προ ετών κληθεί από πελάτη μου να δώ οικόπεδό του στην Ανάβυσσο, για να κτίσει εξοχική κατοικία. Το οικόπεδο αυτό όμως έτυχε να είναι το τελευταίο μη περιφραγμένο και έτσι από 20 μέτρα βάθος, αν θυμάμαι καλά, είχαν απομείνει 6 ή 7 μέτρα. Γιατί απανταχού της χώρας, όποιος περιφράσσει το κτήμα του, θεωρεί σκόπιμο να κλέψει 1-2 μέτρα, όχι μόνο από το διπλανό του, αλλά και από τον κοινόχρηστο δρόμο με τον οποίο συνορεύει. Έτσι, δρόμοι σχεδιασμένοι να έχουν, π.χ., 12 μέτρα πλάτος, έφτασαν να είναι σήμερα 3 ή και 1 μέτρο ή να μην υπάρχουν καθόλου. Μία επίσκεψη σε πάμπολλες περιοχές της Αττικής, όπου περιφράσσονται οικόπεδα αναμένοντας την ανέγερση εξοχικών, θα μας πείσει. Τεράστιες κατοικημένες περιοχές επικοινωνούν με την Αθήνα με δρόμους όπου δύσκολα διασταυρώνονται δύο αυτοκίνητα, εσωτερικώς οι δρόμοι τους έχουν το ελάχιστο πλάτος που προαναφέραμε, αλλά τα ιδιωτικά οικόπεδα χαίρουν ανέσεως χώρου, συχνά μάλιστα εγκαταλελειμμένου με εύφλεκτα ξερά χόρτα. Ο καθένας νοιάζεται μόνο για τον εαυτό του, αδιαφορώντας για τα κοινά. Ομοίως ενδιαφέρονται για τον εαυτό τους και οι «αρχές». Όταν κτίζεται ένα κτήριο, ο μηχανικός θεωρεί την Οικοδομική Άδεια στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής, που ελέγχει τι και πώς κτίζεται. Η αυθαίρετη οικοδόμηση και «πολεοδόμηση», δεν συντελέστηκε από μάγισσες με ένα ραβδί. Πήρε χρόνο, με μπετονιέρες να πηγαινοέρχονται. Πού ήταν οι αστυνομικοί της περιοχής; Γιατί δεν έχουν ποτέ λογοδοτήσει γι’ αυτό, γιατί δεν λογοδοτούν σήμερα μετά από την πρόσφατη –αλλά φοβάμαι όχι τελευταία- τραγωδία στο Μάτι; Πώς δημιουργήθηκε ο «δρόμος» με το ένα μέτρο πλάτος και το δέντρο στη μέση; Πώς αποκλείσθηκε η παραλία με μάντρες και σπίτια;

Πολύ σωστή η αναφορά του πρωθυπουργού περί «ασύμμετρης απειλής». Αλλά «ασύμμετρη απειλή» καιροφυλακτεί και στη «δημόσια διοίκηση», μάλιστα πρωτίστως -όσον αφορά στο βαθμό επικινδυνότητάς της- στη δημόσια διοίκηση και στο πολιτικό προσωπικό της χώρας. Τι έκαναν οι δημόσιες αρχές, αρχής γενομένης από τα εκάστοτε υπουργεία χωροταξίας, από τον υπουργό μέχρι τον τελευταίο υπάλληλο μηχανικό (και κατά τεκμήριο πληροφορημένο), όταν έβλεπαν τη διαμορφούμενη κατάσταση στο Μάτι και στις άλλες περιοχές αυθαιρέτων κτισμάτων; Αντί να επέμβουν με σωστό οικιστικό σχεδιασμό για τις περιοχές αυτές και με έλεγχο της ανοικοδόμησης, ένιπταν τας χείρας τους, ως Πόντιοι Πιλάτοι, καλυπτόμενοι πίσω από δήθεν νόμους προ δεκαετιών καταστρατηγημένους και εν πολλοίς ανόητους, αφήνοντας τις τοπικές διεφθαρμένες αρχές στην ησυχία τους. Όταν διαπίστωναν οικιστική πίεση, που θα όφειλαν να την είχαν προβλέψει κιόλας, έπρεπε να ικανοποιήσουν, σωστά και μελετημένα, την ανάγκη οικοδόμησης κατοικιών και ταυτόχρονα να διαφυλάξουν αποτελεσματικά το φυσικό περιβάλλον. Δεν έκαναν τίποτα από τα δύο, προσφέροντας έδαφος στην πολυεπίπεδη φαυλότητα και διαφθορά. Αλλά και όταν έβλεπαν να κτίζεται το ρέμα στη Μάνδρα τι έκαναν πάλι; Γενικώς ….δήθεν απαγόρευαν, όταν όλοι έψαχναν στέγη να κατοικήσουν. Ανικανότητα, αδιαφορία ή συνενοχή; ή και τα τρία αυτά μαζί;

Ας έρθουμε στους Περιφερειάρχες, Δημάρχους και δημοτικούς συμβούλους. Υπήρξαν μόνο άσχετοι –δεδομένου πως τέτοιοι προωθούνται συνήθως από τα κόμματα- και ανίκανοι να εξασφαλίσουν την ασφάλεια της περιοχής τους, ή απλώς κατ’ ουσίαν αδιάφοροι και αυτοί για τα κοινά, πέραν της συλλογής ψήφων προς κομματικό και ίδιον όφελος; Δεν υπήρξε έστω ένας περιφερειακός ή δημοτικός σύμβουλος, που να διαμαρτυρήθηκε για την έλλειψη δρόμων και πλατειών, για το κλείσιμο των παραλιών, για την μη ύπαρξη επαρκών δεξαμενών σε περίπτωση πυρκαγιάς; Αλλά και αν υπήρξε, η φωνή του γιατί πνίγηκε ή γιατί δεν θεώρησε σκόπιμο και το καταγγείλει δημοσίως και ηχηρώς; Συλλογική ανικανότητα; Όχι. Νομίζω επικρατεί σχεδόν απόλυτη αδιαφορία για τα κοινά, αδιαφορία όχι μόνο του Περιφερειάρχη, του Δημάρχου, του Δημοτικού συμβούλου, αλλά όλων μας ανεξαιρέτως.

Τελικώς το πρόβλημα είναι βαθύτατα κοινωνικό, είναι πρόβλημα φιλοσοφικής θεμελίωσης των νεωτερικών «κοινωνιών» και των εξ αυτής προτεραιοτήτων της ζωής μας. Επαπειλείται, στο βαθμό που δεν έχει ήδη επέλθει, ακόμα και διάλυση των εταιρειών/societies, με επιπτώσεις που ήδη βιώνουμε –ολοένα και περισσότερο με τρόπο τραγικό (να ελπίσουμε πως ίσως αυτό κάποτε μας αφυπνίσει;).

Βεβαίως και για την τραγωδία στο Μάτι και στη Μάνδρα πρέπει να αποδοθούν ευθύνες, με αυστηρότατες ποινές. Το θεωρώ στοιχειώδη υποχρέωση της «Πολιτείας» -στο βαθμό που αυτή θέλει και μπορεί να υποστηρίξει την ύπαρξή της- τουλάχιστον σεβόμενη τον τρόπο ύπαρξης των σημερινών κοινωνιών/societies, πριν αυτές επιστρέψουν ολοκληρωτικώς σε προ-πολιτικά βαρβαρικά μοντέλα. Ο κατάλογος των ενόχων θα είναι μακρύς, αλλά ας το τολμήσει και ας το τολμήσουμε, το οφείλουμε στους νεκρούς της απίστευτης τραγωδίας που βιώσαμε.

Δεν θα λυθεί όμως έτσι το πρόβλημα. Έχει ρίζες, ρίζες βαθιές που πρέπει να εξορυχτούν και αυτό μάλλον δεν μπορεί να το κάνει ……μήτε ο Πλαστήρας μήτε ο Παπάγος. Όπως όμως έλεγε και ο Τσώρτσιλ, δεν θα είμαστε χρήσιμοι αν δεν είμαστε αισιόδοξοι….. ας ελπίζουμε λοιπόν …