Η σχέση της Ελλάδας με τις βαλκανικές χώρες 

Μέρος Β΄

 

Η έλλειψη κοινών συνόρων με τη Ρουμανία υπήρξε ο κυριότερος λόγος των καλών σχέσεων μεταξύ των δυο χωρών, πράγμα που δεν διαταράχτηκε από το γεγονός ότι η Ρουμανία βρισκόταν υπό τον απόλυτο έλεγχο της ΕΣΣΔ και στο έδαφος της εγκαταστάθηκαν χιλιάδες Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες. Μετά τον θάνατο του δικτάτορα Στάλιν, οι σχέσεις των δυο χωρών βελτιώθηκαν ακόμα περισσότερο. Στην ουσία, ωστόσο, οι δυο χώρες δεν είχαν να λύσουν δύσκολα προβλήματα.

 

Η ελληνορουμανική φιλία

Το 1954 υπέγραψαν μια διμερή εμπορική συμφωνία και αμέσως μετά άρχισαν εντατικές συζητήσεις σχετικά με τους Έλληνες πολίτες που εκδιώχτηκαν από τη Ρουμανία στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1956 έφτασε στην Αθήνα και ο πρώτος πρέσβης της Ρουμανίας. Στη συνέχεια το Βουκουρέστι, εκμεταλλευόμενο το αντιαμερικανικό κλίμα που επικρατούσε τότε στην ελληνική κοινωνία λόγω του Κυπριακού, έκανε μια προσπάθεια να εμπλέξει την Αθήνα σε διαπραγματεύσεις για την αποπυρηνικοποίηση των Βαλκανίων. Το 1960 οι δυο χώρες συνδέονται αεροπορικά. Ταυτόχρονα, στο κλίμα καλών σχέσεων γίνεται μια προσπάθεια για συνεργασία των δυο χωρών στον τομέα της εξόρυξης πετρελαίου, η οποία τελικά δεν στέφθηκε από επιτυχία. Ωστόσο, στη συνέχεια, οι οικονομικές σχέσεις των δυο χωρών αναπτύχθηκαν εντυπωσιακά. Ανάμεσα στις συμφωνίες ήταν και η καταβολή αποζημιώσεως από τη Ρουμανία 3,5 εκατομμυρίων δολαρίων για τις περιουσίες των Ελλήνων πολιτών που είχαν εθνικοποιηθεί, κλείνοντας οριστικά αυτήν την εκκρεμότητα.

 

Αλβανία: Δύσκολες σχέσεις

Αν οι σχέσεις της χώρας με τη Ρουμανία υπήρξαν σε γενικές γραμμές πολύ καλές, το αντίθετο συνέβαινε με την Αλβανία. Εδώ να θυμηθούμε ξανά ότι όλες οι χώρες στα βόρεια σύνορά μας είχαν προσφέρει βοήθεια στους αντάρτες κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, επεμβαίνοντας έτσι στα εσωτερικά της χώρας με σαφείς εδαφικές βλέψεις. Στην περίπτωση της Αλβανίας, είχαμε την παρουσία στο έδαφός της Ελλήνων κομμουνιστών ανταρτών αλλά και δεκάδων Ελλήνων αιχμαλώτων, στρατιωτών και αμάχων. Ταυτόχρονα, τις σχέσεις των δυο χωρών επιβάρυναν οι Τσάμηδες και οι Βορειοηπειρώτες σε σχέση με τη χείριστη αντιμετώπιση της ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία. Οι σχέσεις των δυο χωρών διακρίνονταν από έκδηλη εχθρότητα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι από τις αρχές της δεκαετίας του ’40 βρισκόμασταν με την Αλβανία σε εμπόλεμη κατάσταση. Στην Αλβανία ήταν έκδηλα τα ανθελληνικά αισθήματα, καθώς πίστευαν ακράδαντα πως η Ελλάδα είχε εδαφικές αλυτρωτικές βλέψεις επί των εδαφών της. Στον αντίποδα, η Ελλάδα θεωρούσε τυραννικό το αλβανικό καθεστώς που ήθελε να εξαλείψει την ελληνική μειονότητα τρέφοντας την κοινωνία με ανθελληνικά σύνδρομα.

 

Ψυχροπολεμικό κλίμα

Οι ήδη κακές σχέσεις επιδεινώθηκαν περεταίρω όταν αποκαλύφτηκε ότι Βρετανοί και Αμερικάνοι χρησιμοποιούσαν την Ελλάδα και την Ιταλία ως βάσεις για να προωθούν Αλβανούς αντικαθεστωτικούς εντός της Αλβανίας. Για να γίνει αντιληπτή σε όλο το εύρος της η ελληνοαλβανική αντιπαράθεση στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αρκεί να σημειώσουμε ότι κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 σημειώνονταν συχνά – πυκνά στρατιωτικά επεισόδια στα σύνορα, με θανάσιμους τραυματισμούς ενόπλων αλλά και αμάχων.

Μια σχετική βελτίωση στις σχέσεις των δυο χωρών σημειώνεται το 1953, μετά τον θάνατο του Στάλιν. Δυο χρόνια μετά, το 1955, η Αλβανία, μέσω του ΟΗΕ και με την ενθάρρυνση της Σοβιετικής Ένωσης, προσπαθεί να συνάψει διπλωματικές σχέσεις με την Ελλάδα. Η προσπάθεια αυτή δεν ευτύχησε παρά το γεγονός ότι επιθυμία του υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας ήταν η αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων, πράγμα που θα βοηθούσε την ελληνική μειονότητα της Αλβανίας. Ωστόσο, υπερίσχυσε το έντονο κλίμα καχυποψίας που επικρατούσε εκείνη την εποχή ανάμεσα στις δυο χώρες.

Το 1956, ξανά με Σοβιετική παρότρυνση, η Αλβανία με τον εκπρόσωπό της στον ΟΗΕ υποστήριξε τις ελληνικές θέσεις στο Κυπριακό. Η ενέργεια αυτή δεν πέρασε απαρατήρητη από την Αθήνα. Ωστόσο, στην εσωτερική ελληνική πολιτική σκηνή υπήρχαν διχογνωμίες και γενικά επικρατούσε ένα κλίμα που δεν μπόρεσε να εκτιμήσει το Αλβανικό άνοιγμα που επιχειρείτο μέσω Σοβιετικής Ενώσεως. Τη δυσκαμψία της ελληνικής πλευράς ανέλαβε να «ανατάξει» ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Σοβιετικής Ένωσης στον ΟΗΕ, ο οποίος διαβίβασε δίχως διπλωματικές αβρότητες στον τότε υπουργό Εξωτερικών Ευάγγελο Αβέρωφ ότι η στάση των ανατολικών κρατών στο Κυπριακό (που τότε ήταν στο ζενίθ του) θα εξαρτηθεί από την πρόοδο των ελληνοαλβανικών σχέσεων. Παρά τις σοβαρές πιέσεις, οι σχέσεις των δυο χωρών βελτιώνονταν με ρυθμούς χελώνας. Η πρώτη κίνηση για να δημιουργηθεί ένα ευνοϊκό κλίμα συνεργασίας ήταν η διμερής συμφωνία που υπογράφτηκε στις 8 Φεβρουαρίου του 1958 και σχετιζόταν με την εκκαθάριση του ναρκοπεδίου των στενών της Κερκύρας.

 

Το 1960 οι σχέσεις των δυο χωρών γνωρίζουν νέα επιδείνωση, η οποία συμβάλει μάλιστα στο να ψυχρανθούν και οι αλβανοσοβιετικές σχέσεις καθώς οι Αλβανοί δεν δέχτηκαν την επέμβαση των Σοβιετικών για να δοθεί μεγαλύτερη αυτονομία στην ελληνική μειονότητα. Τότε, η Αλβανία στρέφεται προς την Κίνα και η Αθήνα παρακολουθεί από κοντά, προκειμένου να βρει τρόπο να επωφεληθεί από τις εξελίξεις. Λίγο αργότερα, η Αθήνα με τη σειρά της έκανε μια προσπάθεια ανοίγματος προς την Αλβανία, πράγμα που έτυχε ευνοϊκής ανταπόκρισης και είχε σαν αποτέλεσμα να επιτραπεί σε έναν μεγάλο αριθμό Ελλήνων να επιστρέψουν στην Αλβανία. Πάντως, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι σημειώθηκε κάποια θεαματική βελτίωση στις σχέσεις των δυο χωρών.

Στη διάρκεια των δυο ψυχρών δεκαετιών του 1950 – 1960, η Ελλάδα αναδείχτηκε στρατηγικά ως η μονή δυτική χώρα στην κατά τα άλλα κομμουνιστική Βαλκανική Χερσόνησο. Αυτή η συνθήκη δημιούργησε μια ένταση στα βόρεια σύνορά της, η οποία έλαβε ψυχροπολεμικές διαστάσεις. Ταυτόχρονα, σημαντικό ρόλο έπαιξαν στις δυο αυτές ψυχροπολεμικές διαδικασίες οι εξελίξεις στο Κυπριακό, που είχαν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία του αντιαμερικανισμού στην Ελλάδα. Αυτή η χρονική περίοδος χαρακτηρίζεται επίσης από τη στροφή προς τη Δύση της Γιουγκοσλαβίας, τη ρήξη των σχέσεων της Αλβανίας με την ΕΣΣΔ και τη στροφή της προς την Κίνα.