Σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), το 50% των τροφίμων που παράγονται ετησίως στον κόσμο καλλιεργούνται από γυναίκες. Στην Ασία το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο 60% και στην Αφρική εκτινάσσεται στο 80% με 90%.

Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Αγρότισσας στις 15 Οκτωβρίου (που καθιερώθηκε το 2007 με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, προκειμένου να υπενθυμίζει κάθε χρόνο τη συμβολή της γυναίκας στην αγροτική παραγωγή και την κοινωνία), η Ελληνίδα αγρότισσα – για λίγες ημέρες τουλάχιστον – είχε την τιμητική της.

Από τις εκδηλώσεις αγροτικών συλλόγων και ΜΜΕ μέχρι την ημερίδα του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) την επομένη (16.10) στο Μουσείο της Ακρόπολης, όλοι μιλούσαν γι’ αυτές.

Όλοι συμφωνούν πως ο ρόλος της αγρότισσας σε όλο τον κόσμο πρέπει να ενισχυθεί και να βοηθηθεί. Στην πραγματικότητα όμως λίγα μπορούν να γίνουν, στην παρούσα φάση τουλάχιστον που οι νεοφιλελεύθερες απόψεις κυριαρχούν παγκοσμίως στους οικονομικούς σχεδιασμούς. Έτσι, αρμόδιοι και αναρμόδιοι περιορίζονται στο να συζητάνε ζητήματα συμπεριφοράς και ισότητας, καταλήγοντας σχεδόν πάντα στην εκπαίδευση. Στην καλύτερη περίπτωση να προκρίνουν τη δημιουργία νέων γυναικείων συνεταιρισμών (Νόμος 4384/2016). Όλα αυτά όμως – χωρίς να είναι λίγα – δεν είναι αρκετά.

 

Αδικημένες πρωταγωνίστριες

Οι αγρότισσες της υφηλίου φτωχαίνουν και στερούνται ίσων ευκαιριών με τους άνδρες συναδέλφους τους. Στην Αφρική, για παράδειγμα, αν και η παραγωγή τροφής είναι – όπως προαναφέρθηκε – σχεδόν εξ ολοκλήρου γυναικεία υπόθεση, οι γυναίκες κατέχουν μόλις το 1% της καλλιεργούμενης γης, ενώ έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε τραπεζικές πιστώσεις (λιγότερο από το 10% των χρηματοδοτήσεων που δίδονται συνολικά σε μικρομεσαίους αγρότες), νέες τεχνολογίες και λιπάσματα, βάσει στατιστικών στοιχείων του Ερευνητικού Κέντρου Διεθνούς Ανάπτυξης.

Ακόμη και σε ανεπτυγμένες χώρες υπάρχει σημαντική υστέρηση. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Ένωσης Αγροτών, στην Ευρωπαϊκή Ένωση για παράδειγμα το 42% του αγροτικού πληθυσμού είναι γυναίκες. Ωστόσο, σε πολύ λίγες περιπτώσεις οι γυναίκες είναι ιδιοκτήτριες μονάδων αγροτικής παραγωγής.

Κατά την ίδια πηγή, αν οι γυναίκες της υπαίθρου είχαν ίση πρόσβαση με τους άντρες στην ιδιοκτησία γης, τις νέες τεχνολογίες, τις οικονομικές υπηρεσίες, τις πηγές χρηματοδότησης και τις αγορές, η αγροτική παραγωγή θα μπορούσε να αυξηθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο αριθμός των ανθρώπων που πεινούν ανά τον κόσμο θα μειωνόταν κατά 100 με 150 εκατομμύρια. Όμως αυτός ο στόχος δεν συγκαταλέγεται στις προτεραιότητες των οικονομικών επιτελείων παγκοσμίως. Επιπλέον, με βάση μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας, εάν οι γυναίκες σε όλο τον κόσμο ελάμβαναν την ίδια εκπαίδευση με τους άντρες, οι αποδόσεις της αγροτικής γης θα αυξάνονταν κατά 22%.

 

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Σε ό,τι αφορά τώρα την Ελλάδα, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον μια έρευνα που διεξήχθη υπό τη αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων, με τη στήριξη της Περιφέρειας Αττικής, και πραγματοποιήθηκε από την αναπληρώτρια καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου Μαρία Γκασούκα.

Σύμφωνα με τα στοιχεία, το επάγγελμα της αγρότισσας μπορεί να αποτελέσει μέρος της λύσης στο πρόβλημα της αυξημένης ανεργίας που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες και ιδιαίτερα οι νεότερες, κάνοντας παράλληλα δυνατή την προσέλκυση νέων γυναικών και ανέργων στην ύπαιθρο, μέσω των νέων μορφών γεωργικής παραγωγής (βιολογικά προϊόντα, καλλιέργειες φιλικές προς το περιβάλλον, δυναμικές καλλιέργειες, αγροτουρισμός κ.ά.), αλλά και της κοινωνικής οικονομίας ευρύτερα.

Ωστόσο, όλα αυτά δεν μπορούν – σε καμία περίπτωση – να κρύψουν τη σκληρή πραγματικότητα: την καθημερινή κοπιώδη και πολύωρη εργασία, την έλλειψη υποστηρικτικών δομών για την οικογένεια, καθώς και τη μη ικανοποιητική – παρά τη βελτίωση – συμμετοχή του συζύγου στις ενδοοικογενειακές υποχρεώσεις.

Πιο συγκεκριμένα, από τις γυναίκες που έλαβαν μέρος στην έρευνα περισσότερες από τις μισές (56%) είναι μεταξύ 41 – 60 ετών, ενώ μόλις το 7% είναι κάτω των 30 ετών. Από αυτές σχεδόν 7 στις 10 (68%) είναι παντρεμένες και με 2 παιδιά (50,64%). Το 79% ασχολείται με την παραγωγή γεωργικών προϊόντων και το 20% με τη φροντίδα των ζώων. Σχεδόν τέσσερις στις δέκα (43%) άρχισαν να ασχολούνται με τη γεωργική δραστηριότητα σε ηλικία 15 – 20 ετών, το 39% σε ηλικία 20 – 30 ετών, ενώ μόλις το 18% των γυναικών σε ηλικία μεγαλύτερη των 30 ετών.

Το 71,7% των ερωτηθεισών γυναικών τόνισαν ότι διαθέτουν προσωπική αγροτική ιδιοκτησία, το 62,5% εξ αυτών αναφέρουν ότι τη διαχειρίζονται οι ίδιες, ενώ οι υπόλοιπες, σε ποσοστό 60%, επεσήμαναν πως παραχώρησαν τη διαχείριση της περιουσίας τους στους συζύγους τους ήδη από την έναρξη του γάμου τους.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το στοιχείο πως το 58% των αγροτισσών απάντησαν ότι ο σύζυγος / σύντροφος αναλαμβάνει πλήρως ή μερικά από τα καθήκοντα που του αναλογούν στο εσωτερικό της οικογένειας, όπως μεταξύ άλλων το νοικοκυριό ή την ανατροφή των παιδιών, ανατρέποντας τη μέχρι τώρα εικόνα της μακραίωνης πατριαρχικής πρακτικής.

Έξι στις δέκα (61,03%) είπαν πως εργάζονται στην αγροτική εκμετάλλευση με συνθήκες πλήρους απασχόλησης, ενώ το ένα τρίτο (32,31%) με μερική απασχόληση. Η συντριπτική πλειονότητα του δείγματος διαθέτει μηνιαίο εισόδημα κάτω των 1.000 ευρώ. Μόλις το 14% ξεπερνά το κατώφλι των 1.000 ευρώ μηνιαίως, ενώ το εισόδημα του 46,91% του δείγματος αντιστοιχεί σε λιγότερα από 500 ευρώ τον μήνα.

Ανεβασμένο είναι το μορφωτικό επίπεδο των αγροτισσών σε σχέση με το παρελθόν. Τρεις στις 10 είναι απόφοιτες λυκείου και το 17% απόφοιτες μεταλυκειακής εκπαίδευσης. Έχουν γνώσεις των νέων τεχνολογιών, καθώς σχεδόν επτά στις δέκα (68%) διαθέτει γνώσεις υπολογιστή και εξ αυτών το 89% έχει πρόσβαση σε Η/Υ. Από αυτές που έχουν γνώση υπολογιστή, το 75% γνωρίζει Word και Excel σε βασικό επίπεδο και το 87% γνωρίζει το Power Point, επίσης σε βασικό επίπεδο, ενώ το 69% γνωρίζει και χρησιμοποιεί πολύ συχνά το Διαδίκτυο.