Είναι αλήθεια ότι η Επανάσταση του 1843 επισκίασε τα πολύ σημαντικά και κρίσιμα για την εξέλιξη του νεοσύστατου κρατιδίου γεγονότα που ακολούθησαν. Ένα από τα σημαντικότερα συμβάντα της περιόδου εκείνης έχει να κάνει με την εφαρμογή του κοινοβουλευτισμού στη χώρα μας. Ωστόσο, εκτός από την Επανάσταση, η πολύ σοβαρή υπόθεση των απαρχών του κοινοβουλευτικού μας βίου παραμελήθηκε επίσης από την έντονη και δικαιολογημένη προσήλωση των μελετητών στις εξωτερικές εξαρτήσεις της χώρας.

Είναι αλήθεια ότι η Επανάσταση του 1843 επισκίασε τα πολύ σημαντικά και κρίσιμα για την εξέλιξη του νεοσύστατου κρατιδίου γεγονότα που ακολούθησαν. Ένα από τα σημαντικότερα συμβάντα της περιόδου εκείνης έχει να κάνει με την εφαρμογή του κοινοβουλευτισμού στη χώρα μας. Ωστόσο, εκτός από την Επανάσταση, η πολύ σοβαρή υπόθεση των απαρχών του κοινοβουλευτικού μας βίου παραμελήθηκε επίσης από την έντονη και δικαιολογημένη προσήλωση των μελετητών στις εξωτερικές εξαρτήσεις της χώρας. Η ερμηνεία της ελληνικής Iστορίας εκείνη την εποχή ήταν αποκλειστική συνάρτηση των εξωτερικών εξελίξεων και όχι των τεκταινομένων στο εσωτερικό. Η απόπειρα εφαρμογής του κοινοβουλευτισμού στη χώρα σαφώς και δεν εκπλήρωσε τις προσδοκίες και τους πόθους που είχαν δημιουργηθεί από τους αγώνες επικράτησής του. Κι αυτός ήταν ένας ακόμα αποτρεπτικός λόγος για τους ιστορικούς ως προς την ειδική μελέτη και προβολή αυτού του πολύ ενδιαφέροντος ιστορικού ζητήματος. Η προσπάθεια, λοιπόν, να τεθεί σε λειτουργία ο κοινοβουλευτισμός, αντί άλλου αποτελέσματος, οδήγησε στον σταδιακό εκφυλισμό της κοινωνίας και της πολιτικής ζωής της χώρας. Έτσι, ο θεσμός απαξιώθηκε πριν ακόμα προλάβει να εφαρμοστεί, μια και θεωρήθηκε μια ακόμα επιπλέον δυτική μεταρρύθμιση, ένας θεσμός που είχε επιβληθεί με το στανιό στον «συνταγματικά» και «πνευματικά» ανώριμο ελληνικό λαό.

Τα αποτελέσματα της Eπανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου, που άνοιξε ουσιαστικά τον δρόμο προς τον κοινοβουλευτισμό, ωφέλησαν σε γενικές γραμμές την εγχώρια ηγετική τάξη της επανάστασης, επιφέροντας αλλαγές, αλλαγές που δεν αφορούσαν τον λαό και την κοινωνία.

Πριν απ’ όλα δεν άλλαξε τον συγκεντρωτισμό της πολιτικής εξουσίας στην κορυφή που ήταν επιβεβλημένος από την περίοδο της απόλυτης μοναρχίας. Ωστόσο, η ηγετική τάξη της Επανάστασης κατάφερε μιαν αναδιανομή της εξουσίας προς όφελός της, περιορίζοντας τους Βαυαρούς και υποχρεώνοντας τον Όθωνα να μοιραστεί τα προνόμιά του μαζί της.

Από αυτή τη φιλελευθεροποίηση, ο λαός δεν κέρδισε απολύτως τίποτα, παρά μόνο τη διατήρηση της φτώχειας και της μιζέριας του, μια και δεν έγινε καμιά σημαντική αλλαγή του κοινωνικού καθεστώτος. Η συντριπτική πλειονότητα των αγροτών παρέμεινε στα όρια της εξαθλίωσης. Αυτή η νέα κατάσταση, θα έλεγε κανείς μέσα από μια πολύ γενική θεώρηση, κατέστησε τους αγρότες οπαδούς και όχι πρωταγωνιστές του πολιτικού συστήματος.

Η εισαγωγή καθολικής ψήφου – φυσικά για τους άρρενες – σήμαινε επίσης ότι ο αγροτικός πληθυσμός αποτελούσε πλέον οργανικό μέρος του συστήματος, αν και παθητικό, το οποίο λάμβανε ως αντάλλαγμα για την υποστήριξή του στην ηγετική τάξη παροχές – φιλοδωρήματα. Τώρα, για το κατά πόσο άλλαξε στις μέρες μας αυτή η κατάσταση, σας παραπέμπουμε στις σύγχρονες προεκλογικές διακηρύξεις, αφήνοντας τα συμπεράσματα στην κρίση σας.

Το Σύνταγμα που επιβλήθηκε με την Επανάσταση του 1843, υπογράφτηκε με κρύα καρδιά από τον Όθωνα στις 18 Μαρτίου του 1844, ο οποίος ορκίστηκε για την τήρησή του. Είχε δε ως κύριο συντάκτη του τον Λ. Μελά, πληρεξούσιο των Ηπειρωτών, και βασίστηκε στο αντίστοιχο Γαλλικό Σύνταγμα της 14ης Αυγούστου του 1830 και το Βελγικό της 7ης Φεβρουαρίου 1831.

Από το τελευταίο παρέλειψε τη διάταξη εκείνη που έκανε λόγο για λαϊκή κυριαρχία, όπως και επίσης διατάξεις για τη δυνατότητα αναθεώρησης του Συντάγματος, έτσι ώστε καμιά μεταβολή του να μην ήταν δυνατή δίχως τη βασιλική συγκατάθεση. Στις 18 Μαρτίου, επίσης, ψηφίστηκε και από την Εθνοσυνέλευση ο πρώτος εκλογικός νόμος, που δημοσιεύτηκε λίγες μέρες αργότερα, στις 25 Μαρτίου.

Ο Εκλογικός Νόμος

Σχετικά με τη Βουλή το Σύνταγμα όριζε ότι:

«H Βουλή σύγκειται εκ Βουλευτών, εκλεγομένων υπό των εχόντων δικαίωμα προς τούτο πολιτών, κατά τον περί εκλογής Νόμον».

«Οι Βουλευταί αντιπροσωπεύουσι το Έθνος και όχι μόνον την επαρχία υπό της οποίας εκλέγονται».

«Οι Βουλευταί εκλέγονται ανά τριετίαν».

«Διά να εκλεχθεί τις βουλευτής απαιτείται να είναι πολίτης Έλλην, εγκατεστημένος εις την Ελλάδα, απολαμβάνων τα αστικά και πολιτικά δικαιώματα, έχων συμπληρωμένον το τριακοστό έτος της ηλικίας του και προς τούτοις τα παρά του Νόμου των εκλογών απαιτούμενα προσόντα».

Οι εκλογές έγιναν σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο της 4ης Μαρτίου 1829, δηλαδή με «έμμεση και καθολική ψηφοφορία του άρρενος πληθυσμού άνω των 25 ετών». Εξελέγησαν 244 πληρεξούσιοι από 92 εκλογικές περιφέρειες, συμπεριλαμβανομένων και εκπροσώπων των αλύτρωτων περιοχών που συμμετείχαν στην Eπανάσταση του 1821.

Με βάση τον εκλογικό νόμο, κάθε επαρχία αποτελούσε ξεχωριστή εκλογική περιφέρεια. Ο αριθμός των βουλευτών που εκλέγονταν σε κάθε εκλογική περιφέρεια εξαρτιόταν από τον πληθυσμό της. Επαρχίες πάνω από 10.000 κατοίκους εξέλεγαν έναν βουλευτή, έως 20.000 κατοίκους 2 βουλευτές, έως 30.000 κατοίκους 3 βουλευτές, πάνω από 30.000 κατοίκους εξέλεγαν 4 βουλευτές.

Προνομιακά, η  Ύδρα θα εξέλεγε 3 οι Σπέτσες 2 και «οι εν Ελλάδι Ψαριανοί » 2 βουλευτές. Προβλεπόταν επίσης η εκλογή ενός βουλευτή τον οποίο θα εξέλεγαν οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εδώ, ας τονίσουμε ότι ο εκλογικός νόμος, ιδίως με τον καθορισμό της καθολικής σχεδόν ψηφοφορίας, αποτέλεσε το πιο προοδευτικό νομοθέτημα της εποχής του.

Τα κόμματα

Το ενδεχόμενο του εμφυλίου πολέμου που δεν αποκλειόταν σε όλη τη διάρκεια των εργασιών της Εθνοσυνέλευσης, αποδείχτηκε ο καθοριστικός παράγων της διαμόρφωσης του πολιτεύματος της χώρας. Έναν εμφύλιο, τον οποίο δεν ήθελε κανένας από τους συμμετέχοντες, πράγμα που συνέβαλε αποφασιστικά ώστε να αποτραπεί.

Στις πρώτες λοιπόν ελληνικές εκλογές – και αυτό μοιάζει σαν το πιο αστείο ανέκδοτο – έλαβαν μέρος το Γαλλικό Κόμμα, το Αγγλικό και το Ρώσικο. Σε γενικές γραμμές, το Γαλλικό Κόμμα, με αρχηγό τον Ιωάννη Κωλέττη, εξέφραζε τους δυτικοτραφείς διανοούμενους, το Αγγλικό Κόμμα, με αρχηγό τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, εξέφραζε τους Φαναριώτες και τον αγγλικό κοινοβουλευτισμό και το Ρώσικο, με τον Ανδρέα Μεταξά που διακρινόταν για την προσήλωσή του στην Ορθοδοξία και την αντίθεσή του προς τον καθολικό βασιλιά, χαρακτηριζόταν από την εμμονή στις παραδόσεις της ελληνικής κοινωνίας και την αντίθεσή του στην προσπάθεια δυτικοποίησης της χώρας.

Αρχικά, η επιθυμία του Όθωνα, ο οποίος δεν συμπαθούσε τον Μεταξά για τον ενεργό ρόλο που είχε παίξει στην Eπανάσταση του 1843, ήταν να επιτευχτεί μια συνεργασία μεταξύ του Κωλέττη και του Μαυροκορδάτου, προκειμένου να σχηματιστεί η πρώτη συνταγματική κυβέρνηση που θα οδηγούσε τον τόπο σε εκλογές. Μια τέτοια συνεργασία είναι το πιθανότερο να απέβαινε και προς το συμφέρον του τόπου.

Ωστόσο, η άρνηση του Κωλέττη για συνεργασία, παρά την αντίθετη γνώμη της Γαλλίας, δημιούργησε στον Μαυροκορδάτο την εντύπωση ότι θα είχε και τη γαλλική υποστήριξη στις επικείμενες εκλογές. Ο Μαυροκορδάτος προχώρησε μόνος στον σχηματισμό κυβέρνησης στις 30 Μαρτίου 1844. Για τον εαυτό του κράτησε, πέραν της Προεδρίας της Κυβερνήσεως, τα υπουργεία Οικονομικών και Ναυτικών. Υπουργούς του διόρισε έμπιστούς του συνεργάτες, όπως τον Σπυρίδωνα Τρικούπη, υπουργό Εξωτερικών και Εκκλησιαστικών, και τον Αντρέα Λόντο, υπουργό Εσωτερικών.

Οι εκλογές

Αυτό που ακολούθησε τον σχηματισμό της πρώτης στα κοινοβουλευτικά χρονικά της χώρας κυβέρνησης ήταν κάτι υπεράνω φαντασίας. Αποκορύφωμα, η καταμέτρηση των «σφαιριδίων». Οι κάλπες, οι οποίες σύμφωνα με το Σύνταγμα έπρεπε να ανοίγονται στην πρωτεύουσα κάθε επαρχίας, έφταναν βιαίως παραβιασμένες και ακολουθούσαν «επιχειρήματα» προκειμένου να αιτιολογηθεί η ευρύτατη νοθεία άπειρου κάλλους και φαντασίας!

Οι εκλογές, ενώ το Σύνταγμα όριζε ότι θα διαρκούσαν 6 ημέρες, διήρκεσαν, λόγω ασάφειας του νόμου, αρκετούς μήνες. Οι περισσότερες περιφέρειες τις έκαναν τον Μάιο και τον Ιούνιο του 1844, ενώ άλλες τον Αύγουστο. Έγιναν με το πλειοψηφικό σύστημα στενής περιφέρειας και νικητής τους αναδείχθηκε ο Ιωάννης Κωλέττης, αρχηγός του Γαλλικού Κόμματος, και κατεγράφη ως ο πρώτος κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός της Ελλάδας.

Παρ’ότι το κόμμα του ήρθε τρίτο στις εκλογές, σχημάτισε κυβέρνηση συνασπισμού με το Ρώσικο Κόμμα. Η πρώτη εκλεγμένη Βουλή των Ελλήνων συγκροτήθηκε σε σώμα και συνεδρίασε για πρώτη φορά τον Ιανουάριο του 1845.