Σχεδόν δυόμισι χρόνια από το δημοψήφισμα για έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση οι Βρετανοί πρόκειται πια να ανακαλύψουν τι ακριβώς σημαίνει το Brexit και τι ακριβώς ψήφισαν.

Η πρωθυπουργός Τερέζα Μέι παρουσίασε το 585 σελίδων κείμενο του διαζυγίου υπό πρωτοφανή καταιγισμό πυρών από το ίδιο της το κόμμα και την αντιπολίτευση. Το τελικό ντιλ προκάλεσε κύμα υπουργικών παραιτήσεων. Τα μέλη του βρετανικού Κοινοβουλίου έχουν να ζυγίσουν τις ευθύνες τους απέναντι στο κόμμα τους, τους ψηφοφόρους τους και τα προσωπικά τους πιστεύω, τρία πράγματα που σε πολλές περιπτώσεις έχουν ήδη αλλάξει από το δημοψήφισμα και μετά.

Τις επόμενες εβδομάδες πρέπει να ληφθεί η σημαντικότερη απόφαση που κλήθηκε να πάρει η Βρετανία εδώ και δεκαετίες. Οι περισσότεροι σκληροπυρηνικοί Leavers (τασσόμενοι υπέρ της εξόδου) και Remainers (υπέρ της παραμονής στην Ε.Ε.) έχουν ήδη απορρίψει τη συμφωνία πριν καν τη διαβάσουν.

Αυτή τη στιγμή δεν είναι ξεκάθαρο τι θα συμβεί στην περίπτωση που η συμφωνία καταψηφιστεί από το βρετανικό Κοινοβούλιο.

● Περαιτέρω διαπραγματεύσεις – προοπτική που η Ευρώπη απέκλεισε;

● Ένα δεύτερο δημοψήφισμα;

● Μια χαοτική αποχώρηση της χώρας χωρίς συμφωνία;

Όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά.

 

Παράδοση του ελέγχου

Οι τασσόμενοι υπέρ της παραμονής βλέπουν στη συμφωνία τη δικαίωση της θέσης τους: οι όροι που θα διέπουν το στάτους της μετα-Brexit εποχής είναι ξεκάθαρα χειρότεροι από την παρούσα κατάσταση. Η καμπάνια υπέρ του Brexit, από την άλλη, δεν παρουσίασε ποτέ ξεκάθαρες θέσεις ή ένα επίσημο μανιφέστο. Υπήρχε μόνο μια βασική ιδέα – σύνθημα, η ανάκτηση του ελέγχου (σ.σ.: «Take back control»).

Υπό κάποια έννοια η συμφωνία όντως δίνει πίσω τον έλεγχο στη Βρετανία, όπως στο θέμα της μετανάστευσης, όπου το Λονδίνο θα δικαιούται να περιορίσει τη μετανάστευση από την Ευρώπη. Όμως για να το κάνει αυτό η Βρετανία θα παραδώσει τον έλεγχο σε άλλα ζητήματα. Είναι αναγκασμένη να παραμείνει εναρμονισμένη με τους περισσότερους σημερινούς και μελλοντικούς κανόνες της ενιαίας αγοράς, αν θέλει να μην εκδιωχθεί από την ευρωπαϊκή αγορά και να κρατήσει τα σύνορα με την Ιρλανδία ανοιχτά. Η Ε.Ε. το έχει θέσει ως προϋπόθεση για την ύπαρξη οποιασδήποτε συμφωνίας.

Εφόσον, όμως, βγει η Βρετανία από την Ε.Ε., θα πάψει να έχει οποιονδήποτε λόγο στον ορισμό αυτών των κανόνων, στους οποίους θα πρέπει να συμμορφώνεται. Τη διαιτησία σε αυτά τα ζητήματα θα συνεχίσουν να κάνουν Ευρωπαίοι δικαστές και νομοθέτες, τους οποίους η Βρετανία δεν θα μπορεί πια να διορίζει ή να ψηφίζει.

Αυτό δεν είναι «ανάκτηση του ελέγχου». Εκτιμάται ως παράδοση του ελέγχου.

Επιπρόσθετα όσο η Βρετανία παραμένει σε μια τελωνειακή ένωση δεν θα μπορεί να υπογράφει εμπορικές συμφωνίες με άλλες χώρες, κάτι στο οποίο είχαν στηρίξει μεγάλο μέρος της καμπάνιας τους οι υποστηρικτές του Brexit.

Οι περισσότεροι από τους πρωτεργάτες του Brexit έχουν «εξαφανιστεί». Οι υποσχέσεις τους αποδείχθηκαν ψεύτικες και η ρητορική τους γενικόλογη και ουτοπική. Ο Μπόρις Τζόνσον, πριν από δυόμισι χρόνια, προέτρεπε τον κόσμο να ψηφίσει για Brexit και θα διαπραγματευόταν ένα ευνοϊκό ντιλ μέσα σε μια εβδομάδα!

 

Στρίμωγμα και μετά την έξοδο

Η συμφωνία που τελικώς παρουσιάστηκε αποτελείται από δύο μέρη:

● Το πρώτο είναι ένα σχέδιο συμφωνίας 585 σελίδων, που περιλαμβάνει και ένα πρωτόκολλο για τη Β. Ιρλανδία.

● Το δεύτερο είναι μια πολιτική διακήρυξη επτά σελίδων σχετικά με τη μελλοντική σχέση της Βρετανίας με την Ε.Ε.

Το πρώτο κομμάτι, αν τελικώς ψηφιστεί, θα αποτελέσει μια νομικά δεσμευτική συνθήκη που θα καλύπτει θέματα όπως τα δικαιώματα των Ευρωπαίων πολιτών και τον τελικό λογαριασμό εξόδου που πρέπει να πληρώσει η Βρετανία στην Ε.Ε. Θα ορίζει ακόμη μια μεταβατική περίοδο που θα ισχύσει από την ημερομηνία του Brexit, στις 29 Μαρτίου 2019, μέχρι τουλάχιστον τον Δεκέμβριο του 2020.

Το δεύτερο έγγραφο θα είναι ο οδηγός για τις μελλοντικές συνομιλίες, αλλά θα χρησιμεύσει μόνο ως γενική ιδέα. Αυτό σημαίνει ότι όσοι ήλπιζαν πως το ντιλ που παρουσίασε η Μέι είναι το τέλος της διαδικασίας έκαναν λάθος. Στην πραγματικότητα οι διαπραγματεύσεις σε όλα σχεδόν τα ζητήματα της μελλοντικής σχέσης, από το εμπόριο μέχρι την ασφάλεια, θα ξεκινήσουν μόνο αφού φύγει η Βρετανία από την Ε.Ε. τον Μάρτιο. Δηλαδή η Ευρώπη θα μπορεί στην πορεία να στριμώξει τη Βρετανία περαιτέρω, και μάλιστα αφού έχει προχωρήσει στην έξοδο.

Ο σοβαρότερος λόγος που άργησε τόσο πολύ να έρθει σε μια συμφωνία η Μέι με τις Βρυξέλλες αποδείχθηκε η Β. Ιρλανδία. Και οι τρεις πλευρές – Βρετανία, Ε.Ε., Ιρλανδία – ήταν εξ αρχής αποφασισμένες να αποφευχθεί ένα κανονικό σύνορο με την Ιρλανδία πάση θυσία. Όμως, οι διχογνωμίες για το στάτους που θα διέπει εμπορικά τη Β. Ιρλανδία κράτησαν από τον Δεκέμβριο μέχρι τώρα.

Πάντως, ως γενική παρατήρηση προκύπτει ότι, αν η Ιρλανδία δεν είναι χαρούμενη, τότε ούτε η Ευρώπη θα είναι χαρούμενη. Η Ιρλανδία, δηλαδή, χρησιμεύει ως βαρόμετρο για το αν η Ε.Ε. περνάει τις θέσεις της περισσότερο στη συμφωνία.

 

Απογοητευμένοι Brexiteers

Ο βασικός λόγος που οι υποστηρικτές του Brexit απεχθάνονται την τελωνειακή ένωση είναι ότι αποκλείει εμπορικές συμφωνίες με τρίτες χώρες. Αποτελούσε βασική τους υπόσχεση ότι μετά το Brexit το εμπόριο της χώρας όχι μόνο δεν θα κινδύνευε, αλλά θα εκτινασσόταν, αφού θα μπορούσαν και να έχουν απρόσκοπτη πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά και εμπορικές συμφωνίες με όποιες άλλες χώρες ήθελαν, μάλιστα ορίζοντας αυτοί τους κανόνες σε κάθε περίπτωση.

Αποδείχθηκε παιδιάστικα ανεδαφικό. Οι υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. επέβαλαν όρους και δεσμεύσεις στη Βρετανία όχι μόνο να τηρεί σχεδόν κάθε κανόνα της ενιαίας αγοράς, αλλά και όλα τα ευρωπαϊκά εργασιακά και περιβαλλοντικά πρότυπα.

Ο φόβος των 27 κρατών της Ευρώπης ήταν ότι η Βρετανία θα επιχειρούσε όχι μόνο να επωφεληθεί από το ανεμπόδιστο εμπόριο στην τελωνειακή ένωση, αλλά και να υποσκάπτει τους ανταγωνιστές από την Ευρώπη προσφέροντας χαλαρότερο κανονιστικό πλαίσιο. Έτσι η Ε.Ε. φρόντισε να διασφαλίσει ότι η μετα-Brexit Βρετανία θα είναι ένα κράτος που θα συμμορφώνεται με τους κανόνες, όχι ένα κράτος που θα μπορεί να τους θέτει.

Η ηθελημένη αμφισημία του δεύτερου κειμένου της συμφωνίας της πολιτικής διακήρυξης αφήνει το περιθώριο για μια μελλοντική εμπορική σχέση Βρετανίας – Ε.Ε., που μπορεί να πάρει διάφορες μορφές. Δηλαδή να ακολουθήσει το μοντέλο είτε της Νορβηγίας είτε του Καναδά ή της Ελβετίας. Η μελλοντική σχέση μένει να αποφασιστεί, όμως αυτοί που θα έχουν τον έλεγχο θα είναι οι 27 της Ευρώπης με τη Βρετανία να μην διαθέτει παρά λίγα σημεία πίεσης. Και η διαδικασία όχι μόνο θα είναι δύσκολη, αλλά πρακτικά χρονοβόρα.

Ενδεικτικά η συμφωνία ελεύθερου εμπορίου του Καναδά με την Ε.Ε. πήρε εννέα χρόνια να ολοκληρωθεί, ενώ τα δυο πακέτα διμερών συμφωνιών με την Ελβετία 13 χρόνια. Σαφώς περισσότερο από τη μια εβδομάδα που διαφήμιζε ο Μπόρις Τζόνσον…

Από τη σκοπιά των υποστηρικτών της εξόδου η Μέι απέτυχε να πραγματοποιήσει τους στόχους του Brexit. Ο Τζέικομπ Ρις – Μογκ, επικεφαλής της ευρωσκεπτικιστικής πτέρυγας των Συντηρητικών, δήλωσε ότι η συγκεκριμένη συμφωνία θα μετατρέψει τη Βρετανία σε ένα «κράτος – σκλάβο». Το πρόβλημα είναι ότι οι οπαδοί του Brexit ακόμη δεν λένε ξεκάθαρα τι θέλουν. Κέρδισαν το δημοψήφισμα υποσχόμενοι να τερματίσουν κάθε είδους δέσμευση της Βρετανίας στους κανόνες της Ε.Ε., διατηρώντας παράλληλα όλα τα προνόμια μιας απρόσκοπτης πρόσβασης στην ευρωπαϊκή αγορά.

 

Παρανομίες στην καμπάνια

Το τελευταίο διάστημα φουντώνει η άποψη στη Βρετανία ότι η καμπάνια του Brexit ήταν ηθελημένα παραπλανητική και με στοιχεία σοβαρών παρανομιών. Όπως η αποκάλυψη ότι ο Άαρον Μπανκς, ένας από τους πρωτεργάτες της εξόδου, έλαβε 8 εκατομμύρια λίρες από άγνωστη πηγή του εξωτερικού, τα οποία «δώρισε» στην καμπάνια υπέρ του Brexit. Αποτέλεσε τη μεγαλύτερη πολιτική «δωρεά» στην ιστορία της Βρετανίας.

 

Το «αίνιγμα» των Εργατικών

Με τις πτέρυγες υπέρ του Brexit αλλά και κατά του Brexit εντός των Συντηρητικών να δηλώνουν ότι θα καταψηφίσουν (η μία γιατί το θεωρεί προδοσία, η άλλη γιατί θέλει δεύτερο δημοψήφισμα), η μόνη πηγή πιθανών ψήφων είναι η επίσημη αντιπολίτευση, δηλαδή οι Εργατικοί.

Το μπέρδεμα επιδεινώνεται όμως από το γεγονός ότι η στάση των Εργατικών απέναντι στο Brexit ήταν συνεπής μόνο στην αμφισημία της, αφού ποτέ δεν τήρησαν ξεκάθαρη στάση αν ήταν υπέρ ή κατά της εξόδου. Ο ηγέτης τους Τζέρεμι Κόρμπιν ήταν πάντοτε ευρωσκεπτικιστής. Δηλώνει αντίθετος σε κάθε συμφωνία που δεν πληροί «έξι τεστ», όπως τα ονομάζει, τα οποία όμως έχουν χαρακτηριστεί ανεδαφικά.

Η επίσημη στάση του είναι ότι, αν η συμφωνία δεν υπερψηφιστεί, τότε θα ζητήσει γενικές εκλογές. Παράλληλα οι Εργατικοί δηλώνουν «ανοιχτοί» και σε άλλες επιλογές, όπως ένα δεύτερο δημοψήφισμα, που θα περιλαμβάνει την επιλογή της παραμονής της Βρετανίας στην Ε.Ε. Παρά ταύτα, ο Κόρμπιν δήλωσε πρόσφατα ότι το Brexit δεν μπορεί να μην πραγματοποιηθεί, για να διορθώσει έπειτα τη δήλωσή του το ίδιο του το κόμμα.

Εκτιμάται ότι η προοπτική να προκαλέσουν εκλογές και να κερδίσουν θα ωθήσει τους περισσότερους Εργατικούς να ψηφίσουν «όχι» στη συμφωνία.

Η Μέι θα παλέψει μέχρις εσχάτων για να περάσει τη συμφωνία της. Στους σκληροπυρηνικούς Brexiteers του κόμματός της θα πει ότι τυχόν ήττα μπορεί να σημάνει αντιστροφή του Brexit. Στους υπόλοιπους ότι χωρίς συμφωνία η χώρα μπορεί να οδηγηθεί σε μια χαοτική έξοδο. Κανείς πάντως δεν επιθυμεί να ρισκάρει πρόωρες εκλογές που μπορεί να δώσουν την εξουσία στον Κόρμπιν. Πάντως οι ίδιοι οι Συντηρητικοί δίνουν 50-50 πιθανότητες να περάσει τελικά η συμφωνία.

 

Δεύτερο δημοψήφισμα;

Ουσιαστικά το χρονικό του Brexit έφτασε στο σημείο που ήρθε αντιμέτωπο με τη λογική. Οι οπαδοί του υποσχέθηκαν το ανέφικτο και ουτοπικό: όλα τα πλεονεκτήματα της συμμετοχής στην Ε.Ε. χωρίς κανένα από τα μειονεκτήματα και τις δεσμεύσεις.

Ήταν αναπόφευκτο ότι θα ακολουθούσε η απογοήτευση της πραγματικότητας. Προφανώς γι’ αυτό στη Βρετανία κερδίζει έδαφος η άποψη ότι πρέπει να υπάρξει ένα δεύτερο δημοψήφισμα και επί τη βάσει του ότι το πρώτο ήταν παραπλανητικό από την πλευρά των Brexiteers. Οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το εκκρεμές μετακινήθηκε κι ότι η πλειονότητα επιθυμεί την παραμονή στην Ε.Ε.

Αυτή η πλειονότητα εκτιμάται ότι ίσως είναι πολύ μεγαλύτερη αν οι ψηφοφόροι κληθούν να επιλέξουν ανάμεσα στην τωρινή κατάσταση (εντός Ε.Ε.) και μιας συμφωνίας που θα αναγκάζει τη Βρετανία να συμμορφώνεται με τους περισσότερους κανόνες της Ε.Ε. χωρίς όμως να έχει κανέναν λόγο σε αυτούς.

 

 

Τι ζητούσε η Βρετανία, τι (δεν) έδωσε η Ε.Ε.

1. Εμπόριο

● Τι ήθελε: Μια ανεξάρτητη εμπορική πολιτική που θα επέτρεπε στη Βρετανία να συνάπτει συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου.

● Τι πήρε: Μια τελωνειακή ένωση θα σημαίνει καμία εμπορική συμφωνία μέχρι το 2021 το λιγότερο.

 

2. Νόμοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης

● Τι ήθελε: Καμία δικαιοδοσία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου στη Βρετανία.

● Τι πήρε: Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει τα αποκλειστικά δικαιώματα να ερμηνεύει και να καθορίζει τους κανόνες της κοινής αγοράς.

 

3. Χρήματα

● Τι ήθελε: Να μην προβαίνει πια η Βρετανία σε μεγάλες ετήσιες συνεισφορές στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό.

● Τι πήρε: Η Βρετανία βαρύνεται με έναν «λογαριασμό εξόδου» περί τα 50 δισ. λίρες καθώς και κάποιες μελλοντικές πληρωμές.

 

4. Σύνορα και μετανάστευση

● Τι ήθελε: Πλήρη τερματισμό στην ελεύθερη διακίνηση των Ευρωπαίων πολιτών.

● Τι πήρε: Τέλος στην ελεύθερη διακίνηση, αλλά οι πολίτες της Ε.Ε. θα έχουν ειδικά προνόμια και δικαιώματα.

 

5. Βόρεια Ιρλανδία

● Τι ήθελε: Κανένα σκληρό σύνορο στην Ιρλανδία ή ελέγχους στην ιρλανδική θάλασσα.

● Τι πήρε: Δεν θα υπάρξει σκληρό σύνορο, αλλά θα γίνονται έλεγχοι στην ιρλανδική θάλασσα.

 

6. Μελλοντική σχέση

● Τι ήθελε: Μία εκτεταμένη και λεπτομερή συμφωνία ελευθέρου εμπορίου με την Ε.Ε. να έχει επιτευχθεί ώς τον Μάρτιο του 2019.

● Τι πήρε: Μια πολιτική διακήρυξη που υπόσχεται ότι θα υπάρξει μια συμφωνία ελευθέρου εμπορίου «στο μέλλον».