search
ΠΕΜΠΤΗ 28.03.2024 22:10
MENU CLOSE

Ν. Φίλης: Τα ίδια μέσα που συνέβαλαν στον εκδημοκρατισμό της δημόσιας σφαίρας, γρήγορα οδήγησαν στον έλεγχο και την επιτήρηση

04.12.2018 14:01
4588278.jpg
 
Ο ρόλος των νέων μέσων στην πληροφόρηση, αλλά και στον έλεγχο των πολιτών, στο βιβλίο της Μαρ. Ρήγου «Από την ψηφιακή επανάσταση στην ψηφιακή επιτήρηση»
 
Τα νέα μέσα και οι αλλαγές που επιφέρουν στη δημοσιότητα, το δημοσιογραφικό επάγγελμα, την πολιτική και την πολιτική επικοινωνία, πραγματεύεται το βιβλίο της επίκουρης καθηγήτριας του τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του πανεπιστημίου Αθηνών, Μαρίνας Ρήγου, με τίτλο «Από την ψηφιακή επανάσταση στην ψηφιακή επιτήρηση. Νέα μέσα, δημοσιότητα και πολιτική».
 
Η συγγραφέας, κατά την παρουσίαση του βιβλίου της, μίλησε για την «ιστορική συνύπαρξη του καλού και του κακού» που επιβεβαιώνεται μέσα από την αποκάλυψη των υποθέσεων Σνόουντεν, Κέιμπριτζ Αναλύτικα (Cambridge Analytica) και τον ρόλο που έπαιξαν σε αυτές τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και στη διάδοση των fake news μέσω αυτών.
 
Για το βιβλίο μίλησε και ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και πρώην υπουργός, Νίκος Φίλης, ο οποίος στάθηκε στις συνέπειες στη δημοκρατική διαδικασία από τη διάδοση ανακριβών ειδήσεων μέσα από τα νέα μέσα.
 
Ο Νίκος Φίλης επισήμανε επίσης ότι «παραμένει ανοιχτό το στοίχημα για τη διαμόρφωση νέων δημόσιων πολιτικών που θα διαφοροποιούν το νεοφιλελεύθερο στίγμα της ψηφιακής στροφής και θα ανταποκρίνονται στην ανερχόμενη αμφισβήτηση των κυρίαρχων ελίτ από τις λεηλατημένες λαϊκές τάξεις αλλά και τις εκπεσούσες μεσαίες. Δεν χρειαζόμαστε απλώς ρυθμίσεις, αλλά εναλλακτικές δημόσιες πολιτικές με δημοκρατικό ηθικοπολιτικό έρεισμα. Κι όλα αυτά, καθώς η υφιστάμενη ψηφιακή στροφή επηρεάζει όχι μόνον την πληροφόρηση του πολίτη, αλλά τη συνολική θέαση του κόσμου, ακόμη και τον χαρακτήρα της εργασίας».
 
Διαβάστε ολόκληρη την ομιλία του Ν. Φίλη
 
1. Το βιβλίο με συστηματικό τρόπο (αποτελεί άλλωστε μέρος διδακτορικής διατριβής) παρουσιάζει ένα σημαντικό θέμα της εποχής μας που αφήνει ήδη το αρνητικό αποτύπωμά του στην καθημερινή ζωή και τις ελευθερίες των πολιτών. Πρόκειται για τα ‘νέα μέσα’ και τις αλλαγές που αυτά επιφέρουν στη δημοσιότητα, το δημοσιογραφικό επάγγελμα, την πολιτική και την πολιτική επικοινωνία, με δεδομένη τη δυναστευτική επίδραση του νεοφιλελευθερισμού στην οικονομία και τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Με άλλα λόγια, το βιβλίο εστιάζει στη θεμελιώδη αλλαγή , καθώς στην αρχή τα ‘νέα μέσα’ υπόσχονταν μια οικουμενική και φιλελεύθερη διάσταση στην ενημέρωση του πολίτη και στην πορεία, με την αδίστακτη παρέμβαση μηχανισμών της εξουσίας, μετατράπηκαν , σε μεγάλο βαθμό, σε μέσα ελέγχου και επιτήρησης. Καταλύτης σε αυτήν τη μετάλλαξη υπήρξε η 11η Σεπτέμβρη και η συνακόλουθη ανάδειξη του θέματος ‘ασφάλεια’ σε κεντρικό ζήτημα των δυτικών κοινωνιών. Ακριβέστερα, καταλύτης υπήρξε η επιλογή των κυρίαρχων δυνάμεων να αντιπαραθέσουν το δικαίωμα του πολίτη στην ασφάλεια με τη δημοκρατία.
 
2. Στη δεκαετία του 2010 αλλά και νωρίτερα, ξεπήδησαν ακόμα και κοινωνικά κινήματα, που η δύναμη κινητοποίησής τους ,το αυθόρμητο, φάνηκε να αποκτά σχήμα και δύναμη μέσω του Διαδικτύου, χωρίς ηγέτες και καθοδηγητές, σε μια περίεργη σχέση με τους θεσμούς, καθώς το Ίντερνετ , που δεν είχε ακόμη προσλάβει την επίσημη θεσμική του υπόσταση αλλά ήταν ένας θεσμός εν τη γενέσει του, συνετέλεσε στη γιγάντωση και την ταχεία διάδοση των μηνυμάτων των διαφόρων εξεγέρσεων. Ήταν η εποχή των κινημάτων στο Σιάτλ, της Αραβικής Άνοιξης, των indignados στην Ισπανία ,των κινητοποιήσεων κατά του Πούτιν στη Ρωσία, το Occupy Wall Street, το κίνημα της Πλατείας Ταξίμ και άλλα (η εκδοχή του δικού μας κινήματος των αγανακτισμένων είναι διαφορετική, γιατί εκτός των άλλων τροφοδοτήθηκε από μια δυναμική πολιτικής ανατροπής που διατήρησε τον προοδευτικό προσανατολισμό της ,παρά την ύπαρξη της ‘πάνω Πλατείας’). Ορισμένοι βιάστηκαν να μιλήσουν για την ανάδυση της 5ης εξουσίας, αλλά η παραδοσιακή εξουσία πήρε γρήγορα τα μέτρα της.
 
3. Η νέα δημοσιότητα επεμβαίνει στην παραδοσιακή (ο Χάμπερμας είχε μιλήσει για την ‘αναφεουδαρχοποίηση’ της δημοσιότητας, για την αλλαγή που είχε συντελεστεί στη δημοσιότητα όταν κυριαρχήθηκε από τις δημόσιες σχέσεις και τη διαφήμιση παίρνοντας πάλι φεουδαρχικά χαρακτηριστικά) ,η νέα δημοσιότητα λοιπόν αλλάζει σε κάποιο βαθμό τη λειτουργία της παλιάς δημοσιότητας, στην συνέχεια όμως η παλιά δημοσιότητα ‘εποικίζει’ τη νέα και επιλέγει να την ενσωματώσει. Δηλαδή προκαλείται η ‘επαναφεουδαρχοποίηση’ αυτής της νέας δημόσιας σφαίρας από τους παραδοσιακούς εξουσιαστικούς θεσμούς της πολιτικής και της οικονομίας.
 
Και τόσο η ώσμωση των δύο πεδίων, της παλιάς και της νέας δημοσιότητας, όσο και η λειτουργία τους ως όλον, αναδεικνύουν μια νέα μορφή δημοσιότητας, η οποία μπορεί να αποκληθεί ‘υπερδημοσιότητα’. Στην ‘υπερδημοσιότητα’ οι αρχικές προσδοκίες της συγκρότησης της νέας δημοσιότητας εξακολουθούν να υφίστανται, ωστόσο ο πολλαπλασιασμός των εξουσιαστικών μηχανισμών ελέγχου και παρακολούθησης συνιστά εμπόδια στην πραγμάτωσή τους. Η επιτήρηση, ενδυναμωμένη από την τεχνολογία, παραβιάζει την ιδιωτικότητα και σχετικοποιεί την ελευθερία της έκφρασης και ειδικά σε απολυταρχικά καθεστώτα έχουμε νέο κύμα διώξεων και φυλακίσεων. Στην ‘επαναφεουδαρχοποίηση’ των σύγχρονων μορφών δημοσιότητας, πέραν της επιτηρητικής δυνατότητας της ψηφιακής τεχνολογίας συμβάλλουν η ασυδοσία των ‘πλαστών ειδήσεων’ (‘fake news’) και η βαρβαρότητα του σχολιασμού της επικαιρότητας. Η ανωνυμία των χρηστών διευκολύνει τη χωρίς λογοδοσία και υπευθυνότητα έκφραση γνώμης και υπονομεύει κάθε αξιόπιστο διάλογο, πριμοδοτώντας ύβρεις και αυθαίρετες κρίσεις. Εξ’ ου και όροι όπως ‘bullying’ και ‘trolls’ προστέθηκαν στο λεξιλόγιο των ιστολογίων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
 
4. Η πολιτική επιστήμη μιλάει για το ‘ψηφιακό Πανοπτικό’ καθώς και για το καθεστώς του ‘Μεγάλου Αδελφού’. Αναμφίβολα, στη διελκυστίνδα ανάμεσα στην επιτήρηση και στην ελευθερία που λαμβάνει χώρα στον κυβερνοχώρο, το προβάδισμα, ολοένα και περισσότερο, είναι υπέρ της επιτήρησης.
Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι η ψηφιακή στροφή πραγματοποιείται σε ένα νέο πλαίσιο διάρθρωσης των κοινωνικών σχέσεων, σε ένα νέο πλαίσιο ερμηνείας της κοινωνίας, της οικονομίας και της πολιτικής, που έχει καθοριστεί από την κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος, την ‘σοσιαλφιλελεύθερη στροφή’, δηλαδή τη μετάλλαξη του μεταπολεμικού μοντέλου καπιταλισμού της συναίνεσης σε μια ‘κοινωνία της αγοράς’, δηλαδή σε βάρος των κοινωνικών δικαιωμάτων των πολλών και υπέρ των δικαιωμάτων των λίγων. Η σύγχρονη παγκοσμιοποίηση και οι επιπτώσεις της συντελούν σε αυτήν τη ριζική στροφή. Παραμένει ανοιχτό το στοίχημα για τη διαμόρφωση νέων δημόσιων πολιτικών που θα διαφοροποιούν το νεοφιλελεύθερο στίγμα της ψηφιακής στροφής και θα ανταποκρίνονται στην ανερχόμενη αμφισβήτηση των κυρίαρχων ελίτ από τις λεηλατημένες λαϊκές τάξεις αλλά και τις εκπεσούσες μεσαίες. Δεν χρειαζόμαστε απλώς ρυθμίσεις, αλλά εναλλακτικές δημόσιες πολιτικές με δημοκρατικό ηθικοπολιτικό έρεισμα. Κι όλα αυτά, καθώς η υφιστάμενη ψηφιακή στροφή επηρεάζει όχι μόνον την πληροφόρηση του πολίτη, αλλά τη συνολική θέαση του κόσμου, ακόμη και τον χαρακτήρα της εργασίας. Και αυτό το στοίχημα για την αλλαγή των νεοφιλελεύθερων περιεχομένων αυτής της ψηφιακής στροφής, μπορεί να αποδειχθεί κρίσιμο διακύβευμα για την κοινωνική χειραφέτηση. Κρίσιμο διακύβευμα για τη δημοκρατία, σε μια περίοδο μάλιστα που η ακροδεξιά, συχνά με το εφιαλτικό πρόσωπο του μετα-φασισμού, επιτίθεται, με όπλο και τα ‘fake news’.
 
5. Το πεδίο που κατά κύριο λόγο γίνονται αντιληπτές οι αλλαγές που έχουν επέλθει στην δημοσιότητα είναι το ενημερωτικό, δηλαδή εκείνο το πεδίο μέσα στο οποίο διαμορφώνεται η κοινή γνώμη και η σχέση πολίτη και πολιτικής. Δηλαδή η σχέση που τελικά επικαθορίζει τους όρους αναπαραγωγής της κοινωνίας και τις συνθήκες ύπαρξής της, δηλαδή το πολιτικό. Όμως η ενημέρωση σήμερα, όπως ποτέ άλλοτε, επικαθορίζεται από τις δυνάμεις της αγοράς και απαξιώνεται όλο και περισσότερο χάνοντας το ίδιο της το νοηματικό περιεχόμενο. Τα ίδια τα ΜΜΕ, εγκλωβισμένα στην παγίδα της τηλεθέασης-ακροαματικότητας-αναγνωσιμότητας, προσανατολίζεται σε ό,τι θεωρείται εύκολα καταναλώσιμο, κινούνται στην τροχιά ενός φαύλου κύκλου που αυτοτροφοδοτείται γύρω από το δίπολο ζήτησης-προσφοράς. Ζήτηση που καθορίζεται γύρω από ένα κοινό, πολιτικά αλλοτριωμένο και προσφορά, η οποία στρέφεται γύρω από την ‘ενημεροδιασκέδαση’. (‘infotainment’). ‘Ετσι, το φαινόμενο της συμμετοχικής δημοσιογραφίας λειτουργεί περισσότερο ως ένας πολλαπλασιαστής περιεχομένου με αμφίβολη ποιότητα και ανεξακρίβωτη ταυτότητα, παρά ως μια εναλλακτική πηγή ενημέρωσης του πολίτη. Η διαδικτυακή ενημέρωση του πολίτη περιορίζεται από την επιλεκτική από αλγόριθμους πληροφόρηση, εξέλιξη που κατακερματίζει περαιτέρω τη δημόσια σφαίρα. Γι’ αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον πρόσφατη έρευνα του Pew Research Center (Σεπτέμβριος 2018) , σύμφωνα με την οποία τα 2/3 των Αμερικανών ενημερώνονται από τα social media, παρά το γεγονός ότι το 57% θεωρεί ότι οι ειδήσεις τους είναι ανακριβείς. Ακόμα πιο προβληματικό είναι το γεγονός ότι το 42% πιστεύει ότι οι ειδήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ανακριβείς, ανεξαρτήτως των συνθηκών καταγραφής και διακίνησης του περιεχομένου τους.
 
6. Η ψηφιακή πολιτική επικοινωνία, που βασίζεται στο στοχευμένο προφίλ του ψηφοφόρου, προέκταση του μοντέλου της διαφήμισης, δηλαδή η μετατροπή του πολίτη σε πελάτη, αποκτά υπεραξία με τα social media, καθώς μπορούν να συγκεντρωθούν προσωπικά δεδομένα για τους ψηφοφόρους-πελάτες. Έτσι η προεκλογική εκστρατεία γίνεται εξατομικευμένη και αρκετά στοχευμένη, μεταβάλλοντας το πολιτικό μήνυμα από γενικό και πολυσυλλεκτικό σε εξειδικευμένο και σαγηνευτικό για τον ψηφοφόρο, σε μια διαδικασία που κάποιοι αναλυτές αποκάλεσαν ‘΄λιανική πολιτική’ (‘retail politics’) του σήμερα και του αύριο. Το φαινόμενο της ‘περιστρεφόμενης πόρτας’ που ισχύει ανάμεσα στην πολιτική και στην οικονομία, ισχύει ανάμεσα στις μυστικές υπηρεσίες και εταιρείες παροχής διαδικτυακών υπηρεσιών. Ειδικοί αναλυτές δεδομένων και προστασία από τη Silicon Valley δραστηριοποιούνται από την εμπορική στην ‘πολιτική’ αγορά’ και το αντίστροφο. Στο σημείο αυτό θέλω να θυμίσω ότι η εταιρεία Cambridge Analytica πραγματοποίησε μαζική κλοπή προσωπικών δεδομένων τουλάχιστον 50 εκατομμυρίων χρηστών του Facebook, με στόχο , όπως λέγεται, την εκλογή του Τραμπ στην Προεδρία των ΗΠΑ. Θα ήταν αφελές να αποδώσουμε τη νίκη Τραμπ κυρίως και αποκλειστικά σε αυτό το γεγονός. Είναι οι εξελίξεις στην αμερικανική κοινωνία που διαμορφώνουν φόβους και συντηρητική αναδίπλωση στη μεσαία τάξη , δημιουργώντας έτσι το κοινωνικό υπόστρωμα πάνω στο οποίο δούλεψε η εταιρεία, κατορθώνοντας να χειραγωγήσει πολιτικά την ανασφάλεια και την αγωνία εκατομμυρίων πολιτών.
 
Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 2011, η Υπηρεσία Εθνικής Ασφαλείας (NSA) προέβη σε ένα εκτεταμένο ‘data mining’ (συστηματική αλίευση προσωπικών δεδομένων) και σε ένα ‘social media profiling’ (δημιουργία ψυχολογικού προφίλ και αποτύπωση των ψηφιακών σχέσεων και επαφών μεταξύ των στοχευμένων χρηστών) όχι μόνο από το Facebook αλλά από το σύνολο των μεγάλων διαδικτυακών και τηλεφωνικών κολοσσών σε ολόκληρο τον πλανήτη. Το 2013, ο Έντουαρντ Σνόουντεν, αποκάλυψε ότι οι μεγάλες εταιρείες της καλιφορνέζικης ‘Κοιλάδας του Πυριτίου’ παρέδιδαν εν γνώσει τους τα στοιχεία των συνδρομητών τους στους σύγχρονους καλωδιωμένους ασφαλίτες. Και στην Κίνα, τέθηκε σε εφαρμογή ένα γιγαντιαίο πρόγραμμα παρακολούθησης και επιτήρησης υπό τον τίτλο ‘Κοινωνικό Σύστημα Αξιολόγησης’, όπου αντικείμενό του είναι η ‘χαρτογράφηση’ των συμπεριφορών και των συνηθειών 1,3 δισεκατομμυρίων πολιτών. Πρόκειται για το μεγαλύτερο πρόγραμμα στην ιστορία της Ανθρωπότητας, που καθιστά πραγματικότητα και όχι φόβο το καθεστώς το Big Brother.
 
7. Στο βιβλίο της Ρήγου παρουσιάζονται οι σημαντικότερες κανονιστικές προσεγγίσεις για την προστασία της ιδιωτικότητας στις ΗΠΑ και στην ΕΕ. Αναλύονται οι διαφορετικές προσεγγίσεις, αλλά και η προσπάθεια γεφύρωσης των διαφορών καθώς και η μεταρρύθμιση του κανονιστικού πλαισίου τους, με δύο επισημάνσεις : πρώτον, ότι κάθε κανονιστικό πλαίσιο στον τομέα αυτόν προσπαθεί για ακόμη μια φορά να εναρμονίσει τη θεμελιώδη αξία του σεβασμού της ιδιωτικότητας και την ελεύθερη ροή της πληροφορίας με την λογική της αγοράς. Γιατί στόχος είναι η εξασφάλιση της εμπιστοσύνης των χρηστών, προκειμένου η ψηφιακή αγορά να λειτουργήσει απρόσκοπτα. Και, δεύτερον, ο ρυθμός εξέλιξης του τεχνολογικού συστήματος είναι τέτοιος , που τα απανταχού κανονιστικά πλαίσια συνήθως προσπαθούν λαχανιασμένα να ακολουθήσουν τις εξελίξεις. Και τα δυνάμει ‘παραβατικά’ υποκείμενα στις κανονιστικές ρυθμίσεις διαθέτουν πολύ μεγαλύτερη ευελιξία για την αντιμετώπιση των νέων συνθηκών.
 
8. Συνοψίζοντας: τα ίδια μέσα που συνέβαλαν στον εκδημοκρατισμό της δημόσιας σφαίρας, γρήγορα οδήγησαν στον έλεγχο και την επιτήρηση, μετατρέποντας τις ‘μεγάλες προσδοκίες’ σε ‘χαμένες ψευδαισθήσεις’. Και από την ‘ανοιχτή κυβερνοκοινωνία’ (η έννοια χρησιμοποιείται κατ’ αναλογίαν της ‘ανοιχτής κοινωνίας’ του Καρλ Πόππερ) ,τη ‘δημοσιογραφία των πολιτών’ και την ΄εναλλακτική – ανεξάρτητη ενημέρωση’, μεταβαίνουμε στο ‘Prism’ (πρόκειται για το πρόγραμμα που επιτρέπει στην NSA να συλλέγει δεδομένα από τους servers των 9 μεγαλύτερων διαδικτυακών εταιρειών, όπως η Microsoft, η Yahoo, η Facebook κλπ), μεταβαίνουμε στο ‘Prism’ , στη φούσκα διήθησης, στις πλαστές ειδήσεις και στις συνέπειές τους για τη δημοκρατική διαδικασία. Συνέπειες καθοριστικές, καθώς αφορούν τις συνθήκες διαμόρφωσης της δημόσιας σφαίρας, μιας παραπλανητικής δημόσιας σφαίρας που θέτει τη Δημοκρατία σε κίνδυνο.
 
Η Δημοκρατία εν κινδύνω ! Από την έκρηξη του νεοφασισμού, που δημαγωγεί πάνω στα κοινωνικά συντρίμμια που έχουν προκαλέσει οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές και στην αβεβαιότητα σχετικά με την ταυτότητα, που παροξύνεται από τις μεταναστευτικές ροές σε μια Ευρώπη που ολοένα και οχυρώνεται , ιμπεριαλιστικά και εγωιστικά ,στον εαυτό της, δημιουργώντας ακόμα και ‘εσωτερικά τείχη’ ανάμεσα στον Βορρά και στον Νότο. Και αυτή η δυσοίωνη πραγματικότητα επιβάλλει να διαμορφωθούν ευρύτατες δημοκρατικές συμμαχίες, στη βάση όμως αντινεοφιλελεύθερων πολιτικών .Και έχει μεγάλη σημασία οι πολιτικές αυτές να αναιρούν τις συνθήκες που διαμορφώνουν την παραπλανητική δημόσια σφαίρα.
 
Το βιβλίο της Μαρίνας Ρήγου «Από την ψηφιακή επανάσταση στην ψηφιακή επιτήρηση. Νέα μέσα, δημοσιότητα και πολιτική» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ι. Σιδέρης
google_news_icon

Ακολουθήστε το topontiki.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν.

ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

Το topontiki.gr σέβεται όλες τις απόψεις, αλλά διατηρεί το δικαίωμά του να μην αναρτά υβριστικά σχόλια και διαφημίσεις. Οι χρήστες που παραβιάζουν τους κανόνες συμπεριφοράς θα αποκλείονται. Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών.

ΠΕΜΠΤΗ 28.03.2024 22:10