Από τη μακροχρόνια ύφεση στην αναζωογόνηση μέσω social media και τεχνολογίας

Η δύναμη των συνδικάτων και η συμμετοχή των εργαζομένων σε αυτά βαίνει ραγδαία μειούμενη σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο. Όλο και λιγότεροι ανήκουν σε εργατικά συνδικάτα και συλλόγους εργαζομένων. Τα συνδικάτα βρίσκονται σε μακροχρόνια ύφεση εδώ και δεκαετίες. Ένας από τους πρωταρχικούς λόγους διάβρωσης της δύναμής τους είναι οι τεχνολογικές αλλαγές των τελευταίων 30 χρόνων σύμφωνα με τον «Economist».

Όμως, άρχισε μια νέα αλληλεπίδραση μεταξύ τεχνολογικής προόδου και συνδικάτων. Τώρα η τεχνολογία, από τα social media μέχρι την τεχνητή νοημοσύνη, αρχίζει να αναδεικνύεται στο μέσο που μπορεί να οργανώσει μια νέα «αναβίωση» αυτού που εννοείται κόσμος της εργασίας.

Πριν από τα μέσα του 19ου αιώνα σχεδόν κανένας εργάτης δεν ήταν οργανωμένος. Όμως, η εκβιομηχάνιση και η αστικοποίηση έφεραν τους εργάτες πιο κοντά, μειώνοντας τις μεταξύ τους αποστάσεις και προσφέροντάς τους την ευκαιρία να οργανωθούν ώστε να διαπραγματευτούν καλύτερους μισθούς και εργασιακές συνθήκες.

● Στις ΗΠΑ το ποσοστό συμμετοχής σε συνδικάτο έφτασε στο 10% των εργαζομένων το 1915 πριν κορυφωθεί στο 30% κοντά στο 1950.

● Στη Σουηδία έφτασε το 40% το 1930, όπως και στη Βρετανία τη δεκαετία του 1950, όταν 10 εκατ. εργαζόμενοι ανήκαν σε σωματείο.

Η ταχεία πτώση που ακολούθησε αποτέλεσε έκπληξη για τους πάντες. Σήμερα, σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες η οργάνωση και η συμμετοχή των εργαζομένων σε συνδικάτα έχει μειωθεί ραγδαία. Στις χώρες του ΟΟΣΑ ο μέσος όρος της συμμετοχής σε συνδικάτο κατακρημνίστηκε από το 50% που ήταν στις αρχές της δεκαετίας του 1980 σε μόλις 18% σήμερα. Στις ΗΠΑ μόνο ο ένας στους δέκα εργαζόμενους ανήκει σε κάποιο συνδικάτο σήμερα.

 

Οι αιτίες

Έχουν δοθεί κάμποσες εξηγήσεις για την άνοδο και την πτώση των συνδικάτων. Κάποιοι ιστορικοί διατύπωσαν την άποψη ότι η ακμή και η παρακμή της «κοινωνικής συνείδησης» ευθύνεται για την ανάπτυξη και την ύφεση των συνδικάτων, αν και κάτι τέτοιο είναι δύσκολο να μετρηθεί. Μια ενδεχομένως πιο πειστική θεωρία, η οποία υποστηρίζεται και εμπειρικά, είναι ότι το κράτος ουσιαστικά εξάλειψε την ανάγκη για συνδικάτα κάνοντας τη… δουλειά τους.

Τις τελευταίες δεκαετίες οι περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες εφάρμοσαν εγγυημένους κατώτατους μισθούς. Σε πολλές τα δικαιώματα των εργαζομένων κατοχυρώνονται με νόμους, περιλαμβάνοντας και ζητήματα όπως η γονική άδεια ή η άδεια ασθενείας μετ’ αποδοχών. Στην πράξη δεν έμειναν και πάρα πολλά για να διαπραγματευτούν τα σωματεία.

Όμως, η άνοδος και η πτώση της συμμετοχής των εργαζομένων σε σωματεία έχει ακολουθήσει τόσο παρόμοια πορεία σε τόσο πολλές διαφορετικές χώρες, ώστε η πιο αδιάσειστη ερμηνεία να θεωρείται ότι είναι η τεχνολογική αλλαγή.

Το κόστος συλλογής και επεξεργασίας πληροφοριών έχει μειωθεί, κατά τον «Economist», καθιστώντας πιο εύκολο να αξιολογηθεί η ποιότητα της δουλειάς και η απόδοση των εργαζομένων ατομικά. Όλο και αυξάνονται οι δουλειές, στις πιο ισχυρές οικονομίες, όπου ο μισθός αξιολογείται ώστε να ανταποκρίνεται στην προσωπική επίδοση του εργαζομένου. Δίχως, βέβαια, να εξαλείφονται οι αδικίες ή οι διαμαρτυρίες.

 

Η αλλαγή με τα social media

Τελευταία η τεχνολογία αρχίζει να παίζει κεντρικό ρόλο στην αναβίωση των οργανωμένων σωματείων. Όχι με τη μορφή που είχε πριν, π.χ., από 100 χρόνια, αφού η ίδια η φύση της εργασίας αλλάζει. Η χρήση των social media αρχίζει να παίρνει τη θέση των συνελεύσεων των εργαζομένων γι’ αυτό που λέγεται συλλογική δράση. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπουν στους εργαζομένους να κάνουν τρία βασικά πράγματα:

● Να συγκεντρώνουν πληροφορίες.

● Να συντονίζουν εύκολα, άμεσα και γρήγορα τους εργαζόμενους και

● Να επικοινωνούν τον σκοπό τους, το πρόβλημά τους, στον υπόλοιπο κόσμο.

Ένα παράδειγμα ήταν οι μεγάλες απεργίες των εκπαιδευτικών στη Δυτική Βιρτζίνια και άλλες πολιτείες των ΗΠΑ πριν από μερικούς μήνες. Χωρίς τα digital «εργαλεία», δεν θα ήταν τόσο μαζικές ή επιτυχημένες.

● Στη Δυτική Βιρτζίνια οι δάσκαλοι έστησαν μια σελίδα στο Facebook που ήταν ανοιχτή μόνο για τους συναδέλφους τους.

● Το 70% από τους 35.000 δασκάλους της Πολιτείας συμμετείχαν.

● Μέσω αυτού του γκρουπ οργανώθηκαν οι διαμαρτυρίες και αποφασίστηκαν τα αιτήματα.

Ένα άλλο, ακόμα πιο πρόσφατο, παράδειγμα χρήσης του Ίντερνετ ήταν οι μαζικές συγκεντρώσεις των «Κίτρινων Γιλέκων» στη Γαλλία.

 

Ψηφιακή οργάνωση

Όμως, υπηρεσίες όπως το Facebook και το WhatsApp έχουν περιορισμούς. Δεν διαθέτουν τα εργαλεία ώστε κάτι να προχωρήσει πέρα από το πεδίο της συζήτησης, του σχολιασμού σε πιο σοβαρές μορφές οργάνωσης. Ακόμη, δηλαδή, είναι επιρρεπείς σε παραπληροφόρηση και τρολάρισμα. Έτσι κάποιοι άρχισαν να δημιουργούν ψηφιακές υπηρεσίες ειδικά για ομάδες εργαζομένων.

Μία από τις πρώτες περιπτώσεις είναι το Coworker.org, που ιδρύθηκε το 2013. Το σάιτ βοηθάει εργαζόμενους να εκφράσουν τα αιτήματά τους σε μορφή αναφοράς και να τα διαδώσουν στα social media.

Εργαζόμενοι διαφόρων μεγάλων εταιρειών έχουν καταφύγει σε τέτοιου είδους καμπάνιες, οι οποίες στέφθηκαν με επιτυχία. Για παράδειγμα, οι εργαζόμενοι στα Starbucks κατάφεραν με αυτόν τον τρόπο να βάλουν τέλος στην άγρια πρακτική της εταιρείας που όριζε ότι ο ίδιος εργαζόμενος θα έκλεινε το κατάστημα αργά τη νύχτα και ο ίδιος θα το άνοιγε με το ξημέρωμα της επόμενης μέρας.

Για μεγάλο διάστημα το Coworker.org ήταν μεμονωμένο παράδειγμα. Τελευταία, όμως, παρόμοιες υπηρεσίες εμφανίστηκαν προσπαθώντας να παίξουν τον ρόλο κανονικών (παραδοσιακών) συνδικάτων. Ουσιαστικά, επιχειρούν να δημιουργήσουν ψηφιακές εναλλακτικές μορφές για τις διάφορες λειτουργίες που θα εκτελούσε ένα σωματείο.

Με αυτόν τον τρόπο μια νέα «φυλή» ακτιβιστών αλλάζει τον τρόπο που οι εργαζόμενοι μπορούν να οργανωθούν. Η φύση της εργασίας, άλλωστε, μεταβάλλεται ραγδαία, άρα δεν καλύπτονται από τα παραδοσιακά συνδικάτα όπως τα ξέραμε. Επιπλέον πολλές φορές όσα από τα συνδικάτα έχουν απομείνει δεν δείχνουν να εξελίσσονται τόσο γρήγορα ώστε να καλύπτουν και τους εργαζόμενους σε νέα απαιτητικά είδη εργασίας.

Κάποιες digital υπηρεσίες, λοιπόν, επιχειρούν να αναλάβουν τον ρόλο να ενημερώνουν τους εργαζόμενους για τα δικαιώματά τους, τους κανονισμούς – νομοθεσίες και οποιοδήποτε εργασιακό τους θέμα. Μία τέτοια είναι το WorkIT, ένα app ειδικά για τους εργαζόμενους των Walmart, της μεγάλης πολυεθνικής αλυσίδας σούπερ μάρκετ και εμπορικών καταστημάτων. Οι χρήστες – εργαζόμενοι μπορούν να ρωτούν οτιδήποτε για τους περίπλοκους κανονισμούς που διέπουν την εταιρεία, τα οικονομικά της, τις συμβάσεις τους κ.ά.

Η πλατφόρμα Workership βοηθά εργαζόμενους να διατυπώσουν τις απόψεις τους για τα δρώμενα στη δουλειά τους και να ενημερώνονται ενδελεχώς για κάθε νομική λεπτομέρεια της σύμβασής τους λέξη προς λέξη με απόλυτη εμπιστευτικότητα, καθώς το όνομα του εργαζομένου δεν γίνεται γνωστό στην εταιρεία, ώστε να μην αισθάνεται ο υπάλληλος φόβο για τυχόν αντίδραση του εργοδότη του.

Η Coworker.org χρησιμοποιείται από εργαζόμενους που προέρχονται από τουλάχιστον 50 εταιρείες. Για τους υπαλλήλους της Starbucks έχει εξελιχθεί σε ένα είδος σωματείου. Πάνω από 42.000 άτομα σε 30 χώρες είναι συνδεδεμένα μέσω της συγκεκριμένης υπηρεσίας.

 

Οι δυσκολίες

Βεβαίως το να ιδρυθεί μια νέα υπηρεσία δεν είναι το ίδιο εύκολο με το να εξαπλωθεί. Για να μπορέσουν αυτές οι υπηρεσίες να μεγαλώσουν απαιτείται κεφάλαιο, που δεν είναι εύκολο να βρεθεί ούτε είναι ξεκάθαρο από πού θα έπρεπε να βρεθεί.

Επιπρόσθετα, όπως τονίζει η Service Employees International Union, το εργατικό σωματείο που εκπροσωπεί 1,9 εκατ. εργαζομένους σε Αμερική και Καναδά, αυτές οι digital υπηρεσίες στερούνται τη νομική υπόσταση, αλλά και την πολιτική δύναμη και επιρροή που έχουν τα συμβατικά συνδικάτα.

 

Ο ψηφιακός συνδικαλισμός

Όμως, αυτός ο ψηφιακός συνδικαλισμός ήδη τράβηξε την προσοχή κάποιων παλιών παραδοσιακών συνδικάτων. Το μεγαλύτερο εργατικό συνδικάτο της Γερμανίας, το IG Metall, θορυβημένο από την εξάπλωση του crowd-working, δηλαδή της τάσης όσων εργαζόμενων δεν χαίρουν της προστασίας ισχυρών συνδικάτων να αυτοοργανώνονται στο Ίντερνετ, άρχισε τώρα να επιτρέπει και σε αυτοαπασχολούμενους να γίνουν μέλη του.

Στις ΗΠΑ το America’s National Domestic Workers Alliance (σωματείο για αυτοαπασχολούμενους σε σπίτια όπως οικιακοί βοηθοί, νταντάδες κ.λπ.) σχεδιάζει σύντομα να ιδρύσει το Alia. Θα είναι μια κινητή υπηρεσία επιδομάτων. Οι πελάτες θα κάνουν μια εθελοντική πληρωμή πέντε δολαρίων για κάθε δουλειά κι αυτό θα επιτρέψει σε οικιακούς βοηθούς – καθαριστές να αποκτήσουν κάποια ασφαλιστική κάλυψη και άδεια μετ’ αποδοχών.

 

Για τους μη προνομιούχους

Πρότζεκτ όπως τα παραπάνω θεωρείται πως έχουν μέλλον, κυρίως για τους μη προνομιούχους εργαζομένους, αλλά δεν δείχνουν ικανά να βοηθήσουν τον κόσμο της εργασίας να αποκτήσει τη διαπραγματευτική δύναμη που είχε πριν από χρόνια.

Αν, όμως, κάτι αποδεικνύει προς το παρόν αυτό το digital εργατικό κίνημα είναι ότι η πληροφορία, τα social media και τα data (δεδομένα) είναι όλο και πιο ισχυρά. Οι εργαζόμενοι για την Uber χρησιμοποίησαν το Coworker.org για να «τρέξουν» online δημοσκοπήσεις, ώστε να επιβεβαιώσουν πως η Uber πράγματι είχε προχωρήσει σε μειώσεις στο κόμιστρο, άρα δεν είχε παρατύπως μειώσει την αμοιβή των οδηγών.

Στη Σουηδία το συνδικάτο Unionen σκέφτηκε ότι μέσω της απόκτησης περισσότερων και λεπτομερέστερων δεδομένων θα μπορούσε να προκύψει αυτό που ονομάζει «συνδικαλισμό της πρόβλεψης» ή «προφητικό συνδικαλισμό». Το Unionen φτιάχνει ένα σύστημα που θα μπορεί να αλιεύει πληροφορίες για τα μέλη του καθώς και δεδομένα από διάφορες άλλες πηγές.

Το ζητούμενο είναι να προσφέρει υπηρεσίες, όπως να ενημερώνει τους εργαζομένους πότε ακριβώς θα πρέπει να ζητήσουν π.χ. αύξηση. Μέσω αλγορίθμων, που θα συνεκτιμούν πολλά διαφορετικά data, όπως οικονομικές συνθήκες, νέα άτομα σε διευθυντικές θέσεις – κλειδιά, τάσεις της αγοράς κ.ά., ελπίζουν να προβλέπουν τις πιθανότητες απολύσεων και να προετοιμάζουν εγκαίρως τα μέλη τους να αντιδράσουν.

Οι τελευταίες δεκαετίες ήταν ιδιαιτέρως δύσκολες για τους εργαζομένους, σε μεγάλο βαθμό ως συνέπεια των τεχνολογικών αλλαγών. Τα παραδοσιακά συνδικάτα δείχνουν αδύναμα. Στον ανεπτυγμένο κόσμο οι μεγάλοι βιομηχανικοί τομείς όπως ο μεταποιητικός, ο μεταλλευτικός, ο κατασκευαστικός, η βάση δηλαδή της συνδικαλιστικής οργάνωσης, έχουν συρρικνωθεί. Αντικαταστάθηκαν από τον τομέα των υπηρεσιών που είναι όλο και λιγότερο φιλικός στα συνδικάτα.

Σήμερα οι πλούσιες οικονομίες βασίζονται περισσότερο σε «άυλα» παραγωγικά μέσα, όπως το software κι οι ευρεσιτεχνίες. Είναι πολύ ευκολότερο να μεταφέρεις ένα κέντρο τηλεφωνικών υπηρεσιών ακόμα και σε άλλη χώρα παρά ένα π.χ. ναυπηγείο. Εργαζόμενοι που νιώθουν ανακούφιση μόνο και μόνο επειδή η δουλειά τους υπάρχει ακόμα είναι λιγότερο πιθανό να διαπραγματευτούν για κάτι παραπάνω. Η τεχνολογία όμως, παραδόξως, ίσως να βοηθήσει σε μια αναβίωση της διαπραγματευτικής δύναμης της οργανωμένης εργασίας…