Γιατί οι ΗΠΑ έφυγαν ξαφνικά από τη Συρία – Η νέα στρατηγική του Τραμπ και το κοινό στοιχείο με τον Ομπάμα

Με ένα απλό tweet στις 19 Δεκεμβρίου, που έλεγε ότι «στη Συρία νικήσαμε το ISIS, τον μοναδικό λόγο για να βρισκόμαστε εκεί», ο Ντόναλντ Τραμπ έβαλε ολόκληρη τη γεωπολιτική της Μ. Ανατολής σε νέα περιδίνηση. Δεν χρειάστηκε πολύ ώστε η απόφαση των ΗΠΑ να αρχίσει να πυροδοτεί εξελίξεις.

Το συριακό καθεστώς και οι σύμμαχοί του, Ρωσία και Ιράν, χάρηκαν. Τα αραβικά κράτη έσπευσαν να βελτιώσουν τις σχέσεις τους με τον Μπασάρ Αλ Άσαντ. Οι Κούρδοι, σύμμαχοι της Αμερικής, έκαναν λόγο για προδοσία. Στράφηκαν στον Άσαντ ζητώντας του να αποκρούσει μια επικείμενη εισβολή των Τούρκων. Και το Ισραήλ έσπευσε να περιορίσει τη ζημιά.

Τον Σεπτέμβριο η κυβέρνηση Τραμπ είχε ανακοινώσει ότι θα παρέμεναν στη Συρία επ’ αόριστον ώστε να διασφαλίσουν την τελειωτική ήττα του Ισλαμικού Κράτους, την αναχώρηση των Ιρανών και άλλων ξένων δυνάμεων, όπως και τη δημιουργία μιας διεθνώς αποδεκτής κυβέρνησης. Όμως, όπως δήλωσε ένας Άραβας υπουργός, «η απόφαση Τραμπ ήταν έκπληξη. Αλλά όχι και το γεγονός ότι οι ΗΠΑ άλλαξαν πολιτική. Η ξαφνική απόφαση είναι η πέμπτη ή η έκτη αλλαγή στη θέση των ΗΠΑ για τη Συρία».

Ουσιαστικά τώρα πια η μοίρα της Συρίας περνάει στα χέρια της Ρωσίας. Οι αμερικανικές δυνάμεις, 2.000 στρατιώτες, αναμένεται να έχουν εγκαταλείψει τη Συρία μέσα στους επόμενους μήνες.

Η αποχώρηση αιφνιδίασε όλους τους συμμάχους των Αμερικανών, ιδιαίτερα τους Κούρδους, και ενέχει τον κίνδυνο να δώσει την ευκαιρία στους τζιχαντιστές να ανασυνταχθούν. Επίσης παραδίδει το ανατολικό κομμάτι της Συρίας, πολύ πλούσιο σε πετρέλαιο, νερό και καλλιεργήσιμες εκτάσεις στον Άσαντ και τους συμμάχους του, τη Ρωσία και το Ιράν.

Όσο αποτραβιέται η Αμερική από τη Συρία τόσο εδραιώνεται η Ρωσία.

Η Μόσχα είχε παρέμβει με καθοριστικό τρόπο το 2015 διασώζοντας τον Άσαντ. Με τη βοήθεια των Ρώσων ο Άσαντ κέρδισε τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας ύστερα από σχεδόν οκτώ χρόνια. Μάλιστα, οι ηγέτες των αραβικών κρατών του Κόλπου, που απεχθάνονται τον Άσαντ, ήδη αναγνωρίζουν τη νίκη του αφού προχωρούν σε αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων.

Η Ρωσία θεωρείται τώρα από πολλούς η νέα μεγάλη κι απαραίτητη δύναμη στην περιοχή. Όμως, αν θέλει να εδραιώσει την επιτυχία της και να παραγκωνίσει τις ΗΠΑ, θα πρέπει να δείξει ότι μπορεί να επιφέρει μια διαρκή ειρήνη στη Συρία. Προς το παρόν δεν έχει καταφέρει κάτι τέτοιο. Αντί να ενώσει ξανά τη Συρία, η Μόσχα έχει επιτρέψει στον Άσαντ να συνεχίσει να τη διαμελίζει. Σύμφωνα με τη Δύση, τον βοήθησε να βομβαρδίσει τους αντιπάλους του και να καλύψει τη χρήση δηλητηριώδους αερίου.

Ό Άσαντ ενθάρρυνε τη δική του σέχτα να καταλάβει τις εγκαταλελειμμένες περιουσίες των Σύρων που διέφυγαν για να γλιτώσουν από τον πόλεμο. Και τώρα βάζει εμπόδια στο να επιστρέψουν στη χώρα τους όσοι από τους έξι εκατ. Σύρους έφυγαν στο εξωτερικό για να γλιτώσουν. Χιλιάδες Σύροι, κυρίως σουνίτες, που επιχείρησαν να επιστρέψουν από τον Λίβανο, μπλοκαρίστηκαν από τον Άσαντ.

Η Ρωσία ισχυρίζεται ότι το βαρύ χέρι του Άσαντ είναι απαραίτητο για να διατηρηθεί η σταθερότητα στη Συρία. Όμως η διαφθορά, η ανισότητα και η διχαστική διακυβέρνηση ήταν που εξέθρεψαν τους τζιχαντιστές αντάρτες και, όσο αυτά τα στοιχεία παραμένουν η βασική πολιτική της κυβέρνησης, η Συρία δεν πρόκειται να είναι ασφαλής.

Ακόμη και η διαδικασία για να ξαναχτιστούν οι παντελώς κατεστραμμένες υποδομές της χώρας έχει ωφελήσει ανθρώπους του Άσαντ. Η Μόσχα θα πρέπει κάποια στιγμή να του τραβήξει το αυτί, πράγμα που δεν θα είναι δύσκολο, αφού η επιβίωση του Άσαντ εξαρτάται από τους Ρώσους.

 

Ρυθμιστής η Ρωσία

Μια άλλη προτεραιότητα για τη Ρωσία είναι να διασφαλίσει ότι δεν θα ξεσπάσουν νέες συγκρούσεις στη Συρία. Στον Βορρά οι Κούρδοι, που εγκαταλείφθηκαν από τους Αμερικανούς, στράφηκαν στον Άσαντ για προστασία από τους Τούρκους, οι οποίοι τους θεωρούν τρομοκράτες. Έτσι η Ρωσία καλείται να αναλάβει τον ρόλο του ρυθμιστή. Τόσο ανάμεσα στους Κούρδους και την Τουρκία όσο και ανάμεσα στο Ιράν – που στον Νότο προσπαθεί να βαθύνει το πάτημά του στη Συρία – και το Ισραήλ.

Ο Πούτιν γνωρίζει ότι όταν διάφορες μεγάλες δυνάμεις μάχονται τόσο κοντά η μια στην άλλη, υπάρχουν κίνδυνοι για όλες τις πλευρές. Τον περασμένο Σεπτέμβριο ένα ρωσικό αεροσκάφος καταρρίφθηκε από τη συριακή αεράμυνα. Τα πυρά τους προορίζονταν για ένα ισραηλινό βομβαρδιστικό.

 

Η σύμπτωση Ομπάμα – Τραμπ

Μπορεί ο Τραμπ να πλασάρεται ως το αντίθετο του Ομπάμα, όμως, ειδικά στο θέμα της Μ. Ανατολής και της μείωσης της επιρροής του ρόλου των ΗΠΑ στην περιοχή, έχουν πολλά κοινά. Ουσιαστικά ο Τραμπ λέει ανοιχτά αυτό που υπονοούσε η πολιτική Ομπάμα: ότι η Αμερική δεν έχει ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή.

Ο Φίλιπ Γκόρντον, επικεφαλής της αμερικανικής πολιτικής για τη Μ. Ανατολή επί προεδρίας Ομπάμα, δήλωσε: «Υπάρχει συνέχεια μεταξύ Τραμπ και Ομπάμα. Οι ΗΠΑ δεν διαθέτουν τις απαντήσεις για τα περίπλοκα προβλήματα της Μ. Ανατολής ούτε είναι διατεθειμένες να εμπλακούν σε έναν μεγάλο πόλεμο για να τα λύσουν». Όμως, προσθέτει, οι αμερικανικές επιχειρήσεις στη Συρία είναι σχετικά φθηνές και μικρού μεγέθους και ο γρήγορος, αλλά και βίαιος τρόπος του Τραμπ για την απόσυρσή τους προκάλεσε ζημιές.

 

«Πετάει» το χαρτί

Ουσιαστικά για πολλούς στην Ουάσιγκτον ο Τραμπ «πετάει» το «χαρτί» της Αμερικής χωρίς κανένα όφελος. Η Αμερική ελέγχει τις πετρελαιοπηγές που παράγουν το 95% του πετρελαίου της Συρίας και μεγάλο μέρος του φυσικού της αερίου. Το «χαρτί» των ΗΠΑ περιλαμβάνει επίσης τον έλεγχο του Ευφράτη, τα καλύτερα κομμάτια καλλιεργήσιμης γης και πέντε μεγάλες στρατιωτικές βάσεις.

Στο μεταξύ η Μ. Ανατολή αρχίζει να προσαρμόζεται σε ένα μέλλον χωρίς την αμερικανική ηγεμονία. Τα σουνιτικά αραβικά κράτη κάνουν μεταστροφή από τη στήριξη των σουνιτών ανταρτών στη συμφιλίωση με τον Άσαντ. Στις 27 Δεκεμβρίου τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα άνοιξαν ξανά την πρεσβεία τους στη Δαμασκό. Ένα δεκαήμερο νωρίτερα, ο πρόεδρος του Σουδάν Ομάρ Αλ Μπασίρ έγινε ο πρώτος Άραβας αρχηγός κράτους που επισκέφθηκε τη Δαμασκό από την αραβική άνοιξη του 2011.

Τα αραβικά κράτη του Κόλπου ελπίζουν ότι η αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων ίσως δώσουν λόγο στη Συρία να μειώσει στο μέλλον την εξάρτησή της από το Ιράν. Οι Άραβες ανησυχούν ότι η μοίρα της αραβικής Συρίας καθορίζεται κυρίως από μη αραβικές δυνάμεις: τη Ρωσία, το Ιράν και την Τουρκία.

Οι ανησυχίες του Ισραήλ

Από την πλευρά του ο πρόεδρος του Ισραήλ Μπένζαμιν Νετανιάχου έχει επανειλημμένα συναντηθεί με τον Πούτιν ελπίζοντας να διασφαλίσει ότι το Ισραήλ θα μπορεί να ενεργεί κατά του Ιράν και των συμμάχων του. Ο Τραμπ είχε αρχικά δηλώσει ότι «πρόκειται να φροντίσουμε πολύ καλά το Ισραήλ». Όμως μετά τους ανησύχησε λέγοντας ότι οι Ιρανοί μπορούν «ειλικρινά να κάνουν ό,τι θέλουν στη Συρία».

 

Αλλαγή συσχετισμών λόγω ΗΠΑ

Όχι μόνο στη Μ. Ανατολή, αλλά παντού, βλέπουμε τον ρόλο των ΗΠΑ να αλλάζει, πράγμα που μεταβάλει ολόκληρη την παγκόσμια τάξη, τους συσχετισμούς και τις μετατοπίσεις δυνάμεων.

Στην απαρχή τους οι ΗΠΑ αποτέλεσαν ένα «πείραμα» με τεράστιες φιλοδοξίες. Οι ιδρυτές της είχαν την ιδέα μιας χώρας ελευθερίας και δημιουργίας, όπου ελεύθεροι πολίτες θα συνεργάζονταν με σκοπό την κοινή ευημερία. Από την αρχή οι ΗΠΑ ήθελαν να είναι «χώρα και σκοπός» ταυτόχρονα.

Στην πορεία η Αμερική κατάλαβε ότι θα προστάτευε τα συμφέροντά της με το να συσσωρεύσει δύναμη, την οποία θα χρησιμοποιεί όπως κρίνει απαραίτητο, και ότι θα προστάτευε τα ιδανικά της με το να εκθρέψει ακόμα και με το ζόρι – με ό,τι αυτό συνεπάγεται – μια κοινότητα ανεξάρτητων χωρών που θα συνεργάζονταν η μια με την άλλη.

 

Τα τρία στάδια

Αυτή ακριβώς η μεγάλη στρατηγική είναι που δημιούργησε την παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Αυτή η τάξη πραγμάτων αναπτύχθηκε σε τρία βασικά στάδια:

● Αρχικά ο Πρόεδρος Γούντροου Γουίλσον επιχείρησε να την ιδρύσει μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά απέτυχε.

● Οι Πρόεδροι Φράνκλιν Ρούσβελτ και Χάρι Τρούμαν προσπάθησαν ξανά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και αυτή τη φορά η «τάξη» εγκαθιδρύθηκε, τουλάχιστον σε κάποια κομμάτια του κόσμου.

● Ύστερα οι Τζορτζ Μπους και Μπιλ Κλίντον την επαναβεβαίωσαν στη μεταψυχροπολεμική εποχή και την επέκτειναν από τη Δύση στον υπόλοιπο κόσμο.

 

Το φρένο

Καθώς η τρίτη φάση της συγκεκριμένης «φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης πραγμάτων» βρισκόταν ακόμα σε εξέλιξη, το 2016 οι αγγλόφωνοι ψηφοφόροι τράβηξαν χειρόφρενο με το Brexit και την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ.

Με όσα ακολούθησαν, η λογική θα έλεγε ότι η συγκεκριμένη παγκόσμια τάξη πραγμάτων θα τέλειωνε. Παρά ταύτα, στις γενικές της γραμμές, συνεχίζεται.

Οι περισσότερες χώρες του κόσμου θεωρούν ότι δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική προσέγγιση που να προσφέρει τόσα πλεονεκτήματα και ότι οι περισσότερες εναλλακτικές υποκρύπτουν τεράστιους κινδύνους. Μετά τη λήξη της θητείας Τραμπ οι ΗΠΑ, όπως εκτιμά το «Foreign Affairs», θα επιχειρήσουν να αναβιώσουν τη «φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη».

 

Η γραμμή Ομπάμα

Όσον αφορά την αμερικανική στρατηγική στη Μ. Ανατολή, παρά την επιθετική και μεγαλόπνοη ρητορική Τραμπ, που είχε υποστηρίξει ακόμη και τη δημιουργία ενός «αραβικού ΝΑΤΟ», στην ουσία προχωράει με τη γραμμή Ομπάμα, ότι δηλαδή οι ΗΠΑ έχουν εμπλακεί υπερβολικά στην περιοχή της Μ. Ανατολής και πρέπει να μειώσουν ακόμη περισσότερο την παρουσία τους. Είναι μια πολιτική την οποία εκτιμάται ότι θα συνεχίσει και ο επόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ. Όποιος κι αν είναι…

Αυτή η μειωμένη όρεξη της Αμερικής για εμπλοκή στη Μ. Ανατολή αντικατοπτρίζει μια βαθιά αλλαγή και στις δυναμικές στην περιοχή, όπως και στα ευρύτερα αμερικανικά συμφέροντα. Εν ολίγοις, αν και η Μ. Ανατολή συνεχίζει να έχει σημασία για τις ΗΠΑ, ωστόσο έχει πολύ μικρότερη από όση παλαιότερα. Η Ασία είναι πιο σημαντική πλέον για τη μεγάλη στρατηγική των ΗΠΑ, λόγω της αποσταθεροποιητικής, κατά τους Αμερικανούς, συμπεριφοράς της Κίνας.

Ο λόγος για τον οποίο αρχικά ενεπλάκησαν οι ΗΠΑ στη Μ. Ανατολή μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο είναι το πετρέλαιο της περιοχής, το οποίο όμως δεν είναι πια τόσο σημαντικό για την αμερικανική εξωτερική πολιτική:

● Ο ένας λόγος είναι η άφθονη παγκόσμια προσφορά, αλλά και οι νέες πηγές εντός των ΗΠΑ, υποβοηθούμενες κι από νέες τεχνολογίες όπως το fracking.

● Ο άλλος είναι η αναμενόμενη στασιμότητα στη ζήτηση παγκοσμίως καθώς οι χώρες θα απομακρύνονται από τα ορυκτά καύσιμα. Το αποτέλεσμα είναι μια Μ. Ανατολή λιγότερο ζωτικής σημασίας στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας και λιγότερο ικανής να ελέγχει τις τιμές. Έτσι οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται λιγότερο για την προστασία της ροής του πετρελαίου από τη συγκεκριμένη περιοχή.

 

Τι μετράει ακόμα

Οι ΗΠΑ, πάντως, συνεχίζουν να έχουν σημαντικά συμφέροντα στη Μ. Ανατολή, τα οποία ενδιαφέρονται να προστατέψουν:

1. Τη διατήρηση της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας μέσα από τα κύρια θαλάσσια περάσματα της Μ. Ανατολής. Τα στενά του Ορμούζ, το Κανάλι του Σουέζ και τα στενά του Μπαμπ Ελ Μαντέμπ. Αυτή η προτεραιότητα της απρόσκοπτης ναυσιπλοΐας αποτελεί επίσης παγκόσμια προτεραιότητα.

2. Τον διαρκή πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Η Αμερική θα συνεχίσει να αποτρέπει νέες απειλές από τη Μ. Ανατολή, πράγμα που σημαίνει ότι θα συνεχίσει να εμπλέκεται σε αντιτρομοκρατικές προσπάθειες.

3. Τέλος, η Αμερική συνεχίζει να έχει συμφέρον από τη σταθερότητα και ασφάλεια στους βασικούς παίκτες – χώρες της Μ. Ανατολής και με αυτόν τον γνώμονα θα αποφασίσει τι και πόσο θα επενδύσει σε συνεργασίες ασφαλείας και οικονομικής βοήθειας. Ακόμη η Ουάσιγκτον θα πρέπει να διασφαλίσει ότι τυχόν προβλήματα από τη Μ. Ανατολή δεν θα «διαχυθούν» σε γειτονικές περιοχές.