Συνέντευξη στη Χρυσούλα Παπαϊωάννου

Έχει στο πλευρό του ένα πακέτο τσιγάρα, που θα βυθίσει την κουβέντα μας, προς μεγάλη μου ευχαρίστηση, σε ένα ατμοσφαιρικό σύννεφο καπνού.

Συνέντευξη στη Χρυσούλα Παπαϊωάννου

Έχει στο πλευρό του ένα πακέτο τσιγάρα, που θα βυθίσει την κουβέντα μας, προς μεγάλη μου ευχαρίστηση, σε ένα ατμοσφαιρικό σύννεφο καπνού. Έχει, όμως, και ένα iPad και μου το δείχνει με ενθουσιασμό μικρού παιδιού, που ανακαλύπτει τον θαυμαστό κόσμο της τεχνολογίας. Η ίδια σπιρτάδα στο βλέμμα, που πηγάζει, όμως, από μια ουσιώδη ωριμότητα, ανιχνεύεται λίγο αργότερα, όταν ο Αντώνης Καφετζόπουλος μιλάει για τον Φίλιππο Τσίτο. Γιατί, πώς να το κάνουμε, σκηνοθέτης και ηθοποιός μαζί, εδώ και δύο συνεχόμενες εξαιρετικές ταινίες επιβεβαιώνουν τη χρυσή καλλιτεχνική χημεία τους. Πρώτα με την «Ακαδημία Πλάτωνος» και τώρα με τον «Άδικο κόσμο», δρέπουν δάφνες, σαρώνουν βραβεία, και κυρίως γράφουν μια σημαντική σελίδα στα κινηματογραφικά μας κιτάπια. Ο Καφετζόπουλος, από τους πιο αναγνωρίσιμους και σημαντικούς μας ηθοποιούς, φαίνεται σαν να έσταξε σε γενναίες δόσεις το απόσταγμα της εμπειρίας του στον «Σωτήρη», τον ήρωα που υποδύεται. Έναν αστυνομικό, ένα «ανθρωπάκι» της διπλανής πόρτας, που κάποια μέρα κάνει την εξέγερσή του και αποφασίζει να γίνει δίκαιος. Κι ας ζει κι αυτός, όπως κι εμείς, σε έναν «άδικο κόσμο»…

Μια αστεία ειρωνεία είναι ότι στον «Άδικο κόσμο» υποδύεστε έναν αστυνομικό και στο θέατρο, στην παράσταση «Ατελείωτη βροχή», σκηνοθετείτε δύο αστυνομικούς (Γιάννης Στάνκογλου και Δημήτρης Αλεξανδρής), ενώ έχετε εκφραστεί πολλές φορές δημόσια εναντίον της αστυνομίας.

Μακάρι να έκανα και κανέναν δολοφόνο ή βιαστή. Είναι πάντα ενδιαφέροντες οι χαρακτήρες με ακραία πάθη. Ο Άμλετ, για παράδειγμα, προμελετάει τον φόνο επί 200 σελίδες μέχρι να το πάρει απόφαση να τον κάνει και να ησυχάσουμε. Ο Μακμπέθ, επίσης, είναι ενδιαφέρων γιατί γίνεται ένα τέρας και σφάζει όλο τον κόσμο. Βρίσκονται στο κέντρο μιας μεγάλης σύγκρουσης. Οι χαρακτήρες του Τσίτου δεν είναι έτσι. Είναι καθημερινοί άνθρωποι που ούτε καν τους προσέχεις στον δρόμο. Αλλά η μεγάλη τέχνη κάνει μια παρατήρηση ξεκινώντας μέσα από το μικροσκόπιο, π.χ. από τον «Σωτήρη», ο οποίος εξεγείρεται ξαφνικά και στυλώνει τα πόδια επειδή αισθάνεται ότι η κοινωνική κατάσταση είναι τέτοια που κάτι πρέπει να κάνει και αυτός.

Η ψυχολογία που περιγράφετε, του «Σωτήρη», ενδεχομένως εκφράζει τον μέσο Έλληνα.

Αυτός ο ήρωας είναι ειδική περίπτωση. Είναι μαγκούφης, φτιάχνει κάτι μέτριες μακέτες και πίνει τσίπουρα μέχρι που πέφτει ξερός. Αλλά τελικά μπλέκει στο κέντρο μιας ιστορίας που έχει όλα αυτά τα θεμελιώδη που συναντάς εδώ και χιλιάδες χρόνια στη λογοτεχνία και το θέατρο: φόνους, αίσθηση ότι παραβιάζεις ηθικές αρχές και πρέπει να εξιλεωθείς, έρωτα.

Γενικά μιλώντας, είναι δύσκολο να είσαι δίκαιος σε έναν κόσμο γεμάτο αδικίες;

Γενικά είναι δύσκολες οι προσωπικές εξεγέρσεις.

Εσείς πότε νιώσατε τελευταία φορά ότι κάνατε μια προσωπική εξέγερση;

Έχω πετριά και κάνω συνέχεια. Αλλά δεν είναι ίδια η εξέγερση με αυτήν που έκανα στην εφηβεία. Στα δεκαέξι μας, για παράδειγμα, έπαιζαν μεγάλο ρόλο οι ατομικές ελευθερίες. Ακούγεται κουκουρούκου αν σκεφτείς ότι μιλάμε για την εποχή της Χούντας, αλλά αυτό ήταν το θέμα μας. Η ελευθερία στον έρωτα, το δικαίωμα να είμαστε στο ίδιο δωμάτιο με κορίτσια, να κάνουμε πάρτι και να χερουκλωνόμαστε λιγάκι και να το ομολογούμε στους γονείς μας ως δικαίωμα τόσο για εμάς όσο και για μια κοπέλα να μην είναι παρθένα. Εμείς τότε με αυτά εξεγερθήκαμε.

Σήμερα, έτσι όπως είναι η κατάσταση στη χώρα μας, ποια πιστεύετε θα μπορούσε να είναι μια μορφή εξέγερσης, προσωπική ή συλλογική;

Νομίζω ότι αυτό που έχει λείψει είναι το προσωπικό. Αυτό γίνεται μετά συλλογικό και προσελκύει πάντα «συνενόχους». Αλλά αυτό που θα κάνει ο καθένας πρέπει να είναι ειλικρινές. Δεν μιλάμε για επίδειξη δυνάμεων στο Σύνταγμα επειδή μια ισπανική εφημερίδα έγραψε ότι εξεγείρονται οι Αγανακτισμένοι Ισπανοί ενώ οι Έλληνες δεν κάνουν τίποτα και την άλλη μέρα βγαίνουμε στο Σύνταγμα. Μια τέτοια αντίδραση πηγάζει από τον παλιό εαυτό μας, που πρέπει να ξανασκεφτούμε.

Θεωρείτε ότι, αν η Ελλάδα είχε περισσότερους τύπους σαν τον «Σωτήρη», ας πούμε Ρομπέν των Δασών, ο καθένας στο επάγγελμά του και στον μικρόκοσμό του, θα ήταν καλύτερα τα πράγματα;

Νομίζω ότι πολλοί άνθρωποι σκέφτονται έτσι, αλλά ενδεχομένως δεν έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για να επικοινωνήσουν τις ιδέες τους. Και υπάρχει τρομερή καχυποψία απέναντι στο πολιτικό σύστημα.

Πάντα ήσαστε παρεμβατικός και εκφράζατε δημόσιο λόγο, με αποκορύφωμα όταν συμμετείχατε ενεργά στην πολιτική. Ωστόσο, είχατε δηλώσει απογοητευμένος από τους Οικολόγους Πράσινους.

Είναι απογοητευτική η κατάστασή τους. Απορροφήθηκαν εν ριπή οφθαλμού από το πολιτικό σύστημα, που δεν είναι μόνο ο δικομματισμός. Πολιτικό σύστημα είναι να είσαι ΚΚΕ και να λες σε όλα «όχι» γιατί έτσι συσπειρώνεις έναν κόσμο που θεωρεί ότι είναι καλύτερο να ψηφίζει κάποιον που λέει σε όλα «όχι» παρά να συναινεί σε οτιδήποτε άλλο. Πολιτικό σύστημα είναι να σπας το κεφάλι της Σώτιας Τσώτου γιατί δεν σ’ άρεσε ένα κείμενο. Πολιτικό σύστημα είναι να μεταφέρεις τη σύγκρουση στους δρόμους γιατί αισθάνεσαι ότι θα συσπειρώσεις τους ψηφοφόρους σου. Πολιτικό σύστημα είναι αυτό που ζούμε. Η μεγαλύτερη γκέλα των Οικολόγων ήταν ο τρόπος που αντιμετώπισαν την πρόταση του Γιώργου Παπανδρέου στη Μαρία Βασιλάκου να συμμετάσχει στην κυβέρνηση. Αλλά έτσι ξοδεύεις εντελώς το δικαίωμα που σου έδωσαν οι άνθρωποι που σε υποστήριξαν να αλλάξεις την καθημερινότητα.

Έχετε εμπιστοσύνη στην παρούσα κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας;

Καθόλου. Δεν γνωρίζω προσωπικά τον Λουκά Παπαδήμο, μπορεί να είναι αξιότατος και ηθικότατος, αλλά ως οικονομολόγος είναι γέννημα θρέμμα της σχολής που δημιούργησε την κρίση. Αυτή η σχολή λέει κάτι απλό: αν συσσωρευθεί πλούτος στα χέρια μερικών ανθρώπων, θα διαχυθεί στην κοινωνία και θα ανεβάσει το βιοτικό επίπεδο και έτσι δεν θα φωνάζει κανένας και θα περνάμε όλοι καλά. Νίκησε αυτή η ιδεολογία, οργανώθηκαν οι οικονομίες γύρω από αυτήν, και το αποτέλεσμα είναι αυτό που βλέπουμε. Η κρίση είναι οικονομική, που σημαίνει ότι την πάτησαν στον τομέα τους, όχι, για παράδειγμα, στον δικό μου τομέα της τέχνης. Αυτή, αντιθέτως, φαίνεται να πηγαίνει καλύτερα τα τελευταία χρόνια.

Είστε από αυτούς που πρωτοστάτησαν πριν από δύο χρόνια, όταν ξεκίνησε η «επανάσταση» στο σινεμά με τους «κινηματογραφιστές στην ομίχλη» που είχε ως αποτέλεσμα και ένα νέο νομοσχέδιο. Πώς βλέπετε τα πράγματα δύο χρόνια μετά, με το σινεμά να ανθεί αλλά να μην υπάρχουν χρήματα;

Είναι όλοι μουδιασμένοι γιατί αισθάνονται ότι οι οικονομικές συνθήκες είναι τέτοιες που αυτός ο νόμος – που είναι θετικός στην πλειονότητα των άρθρων του – δεν μπορεί να βρει πεδίο εφαρμογής σε συνθήκες άτακτης υποχώρησης των δημόσιων οικονομικών. Οι κινηματογραφιστές καταλαβαίνουν το μάταιο του πράγματος. Από τη στιγμή που έχεις πειστεί ότι δεν υπάρχουν λεφτά, πώς να ζητάς ακόμα και αυτά που οφείλονται διά νόμου στο Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου; Δεν συμφωνώ με αυτό, δηλαδή δεν θεωρώ ότι πρέπει να μηδενιστούν τα λεφτά για τον κινηματογράφο επειδή μειώθηκαν τα λεφτά για την Παιδεία. Καταλαβαίνω τη μείωση, αλλά όχι την εκμηδένιση. Αλλά αισθανόμαστε ένα σύμπλεγμα ότι είμαστε οι άνθρωποι που περιμένουν λεφτά από το κράτος για να κάνουν σινεμά και αυτό είναι κληρονομιά μιας εποχής στην οποία έξω από το ΕΚΚ υπήρχαν πράγματι ουρές ανθρώπων που περίμεναν την επετηρίδα για να κάνουν σινεμά.

Στην ιστορία του κινηματογράφου υπάρχουν πολλά παραδείγματα σκηνοθετών που δούλευαν σταθερά με συγκεκριμένους ηθοποιούς. Πιστεύετε ότι με τον Φίλιππο Τσίτο βρήκατε το καλλιτεχνικό σας ταίρι;

Βέβαια. Δεν έχω αισθανθεί καλύτερα με άλλον απ’ ό,τι με τον Φίλιππο. Ίσως για ένα διάστημα με τον Βεργίτση, πριν από 30 χρόνια. Όχι ότι με άλλους σκηνοθέτες είχα κακές συνεργασίες, αλλά με τον Φίλιππο λέμε λίγα, κάνουμε πολλά, συνεννοούμαστε χωρίς να μιλάμε, εμπιστεύεται και σέβεται ο ένας τον άλλον. Και αυτό συνέβη πολύ γρήγορα.

Ο «Σωτήρης» της ταινίας είναι αστυνομικός και δεν θέλει να είναι αστυνομικός. Εσείς έχετε σκεφτεί ποτέ ότι θα θέλατε να κάνετε κάτι άλλο;

Σπούδασα οικονομικά, είχα μανία με τις θετικές επιστήμες, αλλά είχα από πολύ νωρίς το μυαλό μου στη μουσική και τον κινηματογράφο. Δούλεψα ως υπάλληλος σε εταιρεία δίσκων, ως ηχολήπτης. Δεν σκεφτόμουν να γίνω ηθοποιός, αυτό ήρθε αργότερα. Δεν θα ήθελα να ήμουν νομπελίστας μαθηματικός ή φυσικός. Μου αρέσει αυτό που κάνω.

Βλέπετε γύρω σας τύπους σαν τον «Σωτήρη», που βρίσκονται σε ένα μούδιασμα και μία παραίτηση από τη ζωή;

Η πλειονότητα των ανθρώπων είναι έτσι.

Εσείς νιώσατε ποτέ σε αδιέξοδο;

Πολύ συχνά. Είχα χαμηλή αυτοεκτίμηση, αίσθηση ματαιότητας.

Τι είναι αυτό που κάθε φορά σας βγάζει από μια τέτοια κατάσταση;

Όταν δουλεύω, αισθάνομαι καλύτερα. Και φυσικά οι δικοί μου άνθρωποι, που δεν είναι πολλοί. Αισθάνομαι μαζί τους καλά, αλλά και μία ευθύνη. Τα παιδιά μου, ο σκύλος μου…