Κορυφώνεται ο ανταγωνισμός επιρροής ΗΠΑ – Κίνας με έπαθλα οικονομία και τεχνολογία

Έχουμε μπει, επίσημα πια, σε μια εποχή εύθραυστης ειρήνης. Η ανοιχτή αντιπαράθεση ΗΠΑ – Κίνας κορυφώνεται σε επίπεδο εμπορίου και το 2019 αναμένεται να προχωρήσει και σε τομείς πέρα από αυτό.

Όμως, μια τιτανομαχία με ανεξέλεγκτες διαστάσεις δεν θεωρείται πιθανή. Ο λόγος; Ότι η δύναμη της Κίνας στον κόσμο εξαρτάται από το γεγονός πως ο κόσμος είναι ακριβώς έτσι όπως είναι. Συνεπώς ένας διαιρεμένος, διπολικός κόσμος ΗΠΑ – Κίνας δεν αναμένεται να οδηγήσει σε σκηνικό αποκάλυψης.

Η κινεζική εξωτερική πολιτική την επόμενη δεκαετία ουσιαστικά θα παραμείνει επικεντρωμένη στη διατήρηση των συνθηκών που χρειάζεται η χώρα αυτή για τη συνέχιση της οικονομικής της ανάπτυξης – κι αυτές οι συνθήκες εξυπηρετούνται από το υπάρχον στάτους.

Στην κορυφή των προτεραιοτήτων του Πεκίνου βρίσκεται μια φιλελεύθερη οικονομική τάξη πραγμάτων στηριζόμενη στο ελεύθερο εμπόριο. Η οικονομική μεταμόρφωσή της, άλλωστε, τις τελευταίες δεκαετίες από μια αγροτική κοινωνία σε μια παγκόσμια υπερδύναμη και στη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη στηρίχθηκε σε έναν τομέα, τις εξαγωγές.

Η Κίνα, αργά αλλά σταθερά, ανέβαινε στην ποιοτική αλυσίδα και πλέον οι εξαγωγές της αρχίζουν να ανταγωνίζονται ακόμα κι αυτές των πιο εξελιγμένων δυτικών οικονομιών.

Οι εξαγωγές αποτελούν την ψυχή και το αίμα της κινεζικής οικονομίας. Διασφαλίζουν ένα συνεχές εμπορικό πλεόνασμα και οι δουλειές που δημιουργούν είναι ο βασικός πόλος της εγχώριας κοινωνικής της σταθερότητας.

Το Πεκίνο, όμως, εξαρτά την τεράστια οικονομική του άνθηση από την παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Εν ολίγοις η Κίνα δεν θα ήταν όπως είναι σήμερα και δεν θα είχε πού να εμπορευτεί τα προϊόντα της αν ο υπόλοιπος κόσμος δεν είχε διαμορφώσει τις δικές του ισορροπίες δεκαετιών.

Αναπόφευκτα δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η προτεραιότητα του Πεκίνου πρόκειται να αλλάξει στα επόμενα χρόνια. Ακόμα και εν μέσω εντάσεων με την Αμερική στο θέμα του εμπορίου ο όγκος των κινεζικών εξαγωγών συνέχισε να αυξάνεται το 2018.

Η εύθραυστη ισορροπία

Η Κίνα συνειδητοποιεί πλήρως τα πλεονεκτήματα που απολαμβάνει από το στάτους κβο και στον πυρήνα των συμφερόντων της βρίσκεται η ισορροπία, η οποία ωστόσο είναι εύθραυστη.

Χαρακτηριστικό επ’ αυτού είναι το είδος της σχέσης που επιθυμεί να έχει το Πεκίνο με την Ευρώπη. Ο ασιατικός γίγαντας δεν ποντάρει στην κατάρρευση της Ε.Ε., όπως φαίνεται να κάνει η Ρωσία, αλλά ακριβώς στο αντίθετο – κι αυτό εξηγεί σε έναν βαθμό τη θετική διάθεση του Βερολίνου προς το Πεκίνο σε θέματα επενδύσεων στην ευρωπαϊκή περιφέρεια. Είναι ολοφάνερο ότι στην εξωτερική πολιτική η Κίνα βαδίζει με γνώμονα αποκλειστικά το εμπορικό συμφέρον της.

Η Ευρώπη είναι για την Κίνα ένα είδος σούπερ μάρκετ ευκαιριών για να αποκτήσει πλεονεκτήματα και να αποτρέψει τη Δύση από το να δρα ενωμένη ενάντια στα κινεζικά συμφέροντα.

Οι κινεζικές επενδύσεις στην Ευρώπη είναι εννέα φορές περισσότερες από αυτές στη Βόρεια Αμερική. Ο πακτωλός δισεκατομμυρίων που διοχετεύεται σε επενδύσεις στη Γηραιά Ήπειρο δείχνει τις φιλοδοξίες και τους στόχους του Πεκίνου: να μην βοηθήσει η Ευρώπη τις ΗΠΑ στον περιορισμό της κινεζικής ανόδου.

Πού δείχνουν ενδιαφέρον

Σύμφωνα με το Bloomberg, το 63% των ντιλ στην Ευρώπη τη δεκαετία 2008 – 2018 ήταν με κινεζικές κρατικές εταιρείες. Οι Κινέζοι έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ενέργεια, τις υποδομές, τα χημικά, τις αυτοκινητοβιομηχανίες.

Σήμερα κινεζικά σχήματα κατέχουν το λιμάνι του Πειραιά, το μεγαλύτερο στην Ελλάδα, τον σταθμό πυρηνικής ενέργειας Hinkley Point C στη Βρετανία και τη Syngenta, μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες φυτοφαρμάκων στη Σουηδία.

Επίσης, μεγάλα ευρωπαϊκά αεροδρόμια όπως το Χίθροου στο Λονδίνο, το Χαν στη Φρανκφούρτη και της Τουλούζης στη Γαλλία είναι σε σημαντικό ποσοστό κινεζικής ιδιοκτησίας. Το ίδιο και η PSA Group, η κατασκευάστρια των αυτοκινήτων Peugeot και Citroen και η Pirelli, η ιταλική εταιρεία κατασκευής ελαστικών.

Οι «ελκυστικές» περιοχές

Οι επενδύσεις της Κίνας στην Ευρώπη έχουν διαφορετικές τάσεις ανάλογα την περιοχή. Στην ανατολική Ευρώπη επικεντρώθηκαν στις υποδομές και στη νότια οι Κινέζοι αγοραστές συμμετείχαν στο κύμα των ιδιωτικοποιήσεων κατά τη διάρκεια και μετά την κρίση της ευρωζώνης.

Στην Πορτογαλία, για παράδειγμα, φρόντισαν να αποκτήσουν μετοχές σε λιμάνια, αεροπορικές εταιρείες, ξενοδοχεία αλλά και ένα μεγάλο κομμάτι της Energias de Portugal, του κύριου φορέα ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα.

Όμως, τα μεγαλύτερα ποσά κινεζικού χρήματος κατευθύνθηκαν στη δυτική Ευρώπη. Στη Γερμανία οι Κινέζοι ενδιαφέρθηκαν για τις εταιρείες υψηλής τεχνολογίας, καθώς αυτή ακριβώς την εξειδικευμένη γνώση χρειάζονται για τη στρατηγική τους με το όνομα «Made in China 2025», τον στόχο τους να καταστήσουν την Κίνα πιο αυτόνομη τεχνολογικά και βιομηχανικά.

Έτσι αγόρασαν σχεδόν το 10% της Daimler, της κατασκευάστριας της Mercedes – Benz τον Φεβρουάριο του 2018, εξαγορά που «χτύπησε» σειρήνες συναγερμού στις γερμανικές αρχές για το γεγονός ότι η επιρροή της Κίνας προχωράει υπερβολικά.

Ο Δρόμος του Μεταξιού

Σε ολόκληρο τον κόσμο περί τις 70 χώρες έχουν υπογράψει από τον περασμένο Αύγουστο μέχρι σήμερα συμβόλαια με την Κίνα για πρότζεκτ σχετιζόμενα με τον Belt Road Initiative (Δρόμο του Μεταξιού), το μεγάλο δίκτυο χερσαίων και θαλάσσιων διαδρομών που θα συνδέουν τις εξαγωγές της Κίνας με τις αγορές του υπόλοιπου κόσμου.

Το Πεκίνο έχει ήδη ξοδέψει 400 δισ. δολάρια στον Δρόμο του Μεταξιού και υπόσχεται επιπλέον εκατοντάδες δισ. μελλοντικά.

Όχι με «δυτικούς» όρους

Η «κινεζική βοήθεια», που κυρίως έρχεται με τη μορφή δανείων από τράπεζες που ελέγχονται από το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα, δεν συνοδεύεται από τους συνηθισμένους «δυτικούς» όρους: Δεν υπάρχουν απαιτήσεις για οικονομικές μεταρρυθμίσεις ή καλύτερη διακυβέρνηση.

Αυτό, όμως, που απαιτεί η Κίνα από τα κράτη – δανειολήπτες είναι η υποταγή στη γραμμή του Πεκίνου σε διάφορα ζητήματα πολιτικής και στρατηγικής, όπως, για παράδειγμα, η μη αναγνώριση της Ταϊβάν.

Το γεγονός ότι ο χαρακτήρας της οικονομίας της Κίνας βασίζεται στις εξαγωγές είναι αυτό που θα διασφαλίσει την επιβίωση του συστήματος ελεύθερου εμπορίου που βασίζεται σε εμπορικές συμφωνίες και συμμετοχή στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, άσχετα με το τι θα αποφασίσουν να κάνουν οι ΗΠΑ.

Όμως, σε άλλα ζητήματα διεθνούς διακυβέρνησης ή, αν θέλετε, παγκόσμιας ηγεσίας, η συνεργασία δείχνει δυσκολότερη. Ακόμα κι αν μια μελλοντική αμερικανική κυβέρνηση, μετά τον Τραμπ, προχωρούσε σε καινούργια επιχείρηση ανάληψης της διεθνούς ηγεσίας, η ύπαρξη της Κίνας ως «νεοφυούς» υπερδύναμης θα δυσκόλευε την Αμερική στην προσπάθειά της να επανακτήσει τον ρόλο που είχε στο παρελθόν.

Οι δυο σφαίρες επιρροής

Ουάσιγκτον και Πεκίνο δεν αναμένεται να ηγηθούν μαζί λόγω βασικών διαφορών στο πεδίο των ιδεολογιών τους και αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων. Από την άλλη, καμιά από τις δύο δεν θα έχει την οικονομική και στρατιωτική κυριαρχία ώστε να ηγηθεί του κόσμου μόνη της. Η κάθε πλευρά θα επικεντρωθεί στη δική της σφαίρα επιρροής.

Επειδή το άμεσο ρίσκο πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας θεωρείται ελάχιστο, καμιά από τις δυο πλευρές δεν δείχνει να ενδιαφέρεται να δημιουργήσει ή να διατηρήσει ένα εκτενές και πανάκριβο δίκτυο συμμαχιών.

Η Κίνα προς το παρόν δεν σχηματίζει σαφείς συμμαχίες. Η Αμερική όλο παραπονιέται για τους «τζαμπατζήδες», κατά τον Τραμπ, συμμάχους της. Επιπρόσθετα καμιά από τις δυο πλευρές δεν προσφέρει ένα πλανητικό όραμα που να γοητεύει τις μεγάλες πλειοψηφίες ούτε στο εσωτερικό τους ούτε σε έναν σημαντικό αριθμό κρατών. Η αμερικανική παγκόσμια τάξη ιδεολογικά βάλλεται και θαμπώνει, η Κίνα δεν είναι καν δημοκρατία.

Ο πρύτανης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Tsinghua στο Πεκίνο, ενός από τα κορυφαία πανεπιστήμια στην Κίνα και τον κόσμο, εκτιμά ότι το δίπολο ΗΠΑ – Κίνα δεν πρόκειται να μοιάζει με το δίπολο του Ψυχρού Πολέμου.

Η διαίρεση ΗΠΑ – Κίνας δεν θα είναι μια ιδεολογική διαμάχη γύρω από τη φύση της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων, όχι τουλάχιστον για τα επόμενα χρόνια. Το Πεκίνο, άλλωστε, δεν ενδιαφέρεται να αλλάξει τη φύση του κόσμου.

Πόλεμος για τους κανόνες

Το δίπολο στο οποίο επικεντρώνεται όλο και περισσότερο ο σκληρός ανταγωνισμός Ουάσιγκτον – Πεκίνου εντοπίζεται στην κατάκτηση των αγορών και της υψηλής τεχνολογίας. Οι μάχες θα δίνονται γύρω από τους κανόνες του εμπορίου, των επενδύσεων, της εργασίας, τις συναλλαγματικές ισοτιμίες και την πνευματική ιδιοκτησία.

Οι περισσότερες χώρες, αντί να σχηματίσουν ξεκάθαρα στρατιωτικά – οικονομικά μπλοκ, θα υιοθετήσουν μια πολιτική δύο «γραμμών», άλλοτε δηλαδή να στοιχίζονται με τις ΗΠΑ και άλλοτε με την Κίνα, ανάλογα με το εκάστοτε επίδικο ζήτημα.

Για παράδειγμα, οι δυτικοί σύμμαχοι παραμένουν στενά συνδεδεμένοι με τις ΗΠΑ σε παραδοσιακά θέματα ασφαλείας μέσα στο ΝΑΤΟ. Την ίδια στιγμή, οι ίδιες χώρες διατηρούν στενές σχέσεις με την Κίνα στο εμπόριο και τις επενδύσεις και πολλές από αυτές συντάχθηκαν με το Πεκίνο στην προσπάθεια να μετασχηματιστεί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου.

Στάτους… «τσιμέντο»

Η κυριαρχία των ΗΠΑ – αλλά και της Κίνας εσχάτως – στηρίζεται στην ωμή στρατιωτική και οικονομική ισχύ. Τα επόμενα χρόνια Αμερική και Κίνα θα επιχειρήσουν να «τσιμεντώσουν» το στάτους τους ως των δυο αδιαμφισβήτητων παγκόσμιων υπερδυνάμεων.

Παρά τη μεταξύ τους αντιπαλότητα, πάντως, ΗΠΑ και Κίνα είναι εκ των πραγμάτων υποχρεωμένες να συνεργαστούν σε κάποια πράγματα. Οι δυο χώρες είναι εμπορικά πολύ πιο διασυνδεδεμένες μεταξύ τους από ό,τι ήταν ποτέ ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση. Ακόμα κι αν ο Ντόναλντ Τραμπ το αρνείται, μοιράζονται και συγκεκριμένες ευθύνες, όπως είναι το περιβάλλον, η κλιματική αλλαγή, αλλά και θέματα ασφαλείας, όπως για παράδειγμα η κορεατική χερσόνησος.

Ακόμα, πάντως, κι αν η Αμερική «αναρρώσει» στο μέλλον από τον Ντόναλντ Τραμπ και ξαναπροσπαθήσει ανοίγματα για παγκόσμια ηγεσία, στην πράξη δεν θα κάνει μεγάλη διαφορά. Κίνα και ΗΠΑ δεν θα μπορέσουν να προκαλέσουν ανοιχτά η μια την άλλη και να δώσουν άμεσα τη μάχη που θα αναδείξει το τελικό αδιαμφισβήτητο «αφεντικό» του κόσμου.

Μπορεί, άλλωστε, να έχουν διαφορετικά στρατηγικά συμφέροντα, αλλά θα έχουν παρόμοια δύναμη. Άρα μια τέτοια ανοιχτή μάχη θα ήταν καταστροφική για όλους.

Ειδικότερα, μάλιστα, η ηγεσία της Κίνας δεν έχει καμιά διάθεση για κάτι τέτοιο. Η πολιτική της επιτυχία βασίζεται στην οικονομική εξάπλωση στο εξωτερικό, κάτι το οποίο της επιτρέπει η παγκόσμια τάξη πραγμάτων, αλλά και στην κοινωνική σταθερότητα, λόγω οικονομικής άνθησης, στο εσωτερικό. Και δεν πρόκειται να ρισκάρει τα συμφέροντά της…