Υπό τη δαμόκλειο σπάθη της δημόσιας καταδίκης η ελευθερία του λόγου

Επί αιώνες το γυναικείο φύλο υπήρξε θύμα της βίας του ανδρικού φύλου και πλήθους διακρίσεων σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Επί αιώνες οι αδικίες και η καταπίεση «έπνιγαν» τις γυναίκες, οι οποίες, με αφετηρία τον Διαφωτισμό, άρχισαν επιτέλους να διεκδικούν την ισότιμη θέση τους στις ανθρώπινες κοινωνίες, κυρίως της Δύσης.

Και πάλι όμως χρειάστηκαν αιώνες αγώνων για να μπορούμε σήμερα να μιλάμε για επίτευξη των περισσότερων από τους στόχους των γυναικείων κινημάτων στον ανεπτυγμένο δυτικό κόσμο.

Ο ρους της Ιστορίας σταδιακά αλλάζει, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι, στην εξέλιξη των αγώνων για ισότητα, οι γυναίκες πρέπει να αντιστρέφουν τους ρόλους. Το ζητούμενο ήταν πάντα να είμαστε όλοι ίσοι. Πολύ συχνά, ωστόσο, όταν κοινωνικές ομάδες κάθε είδους παλεύουν για τα δικαιώματά τους, τα μάτια εστιάζουν στην μπάλα και το ζητούμενο είναι… το γκολ. Ο στόχος της επικράτησης αντικαθιστά αυτόν της ισότητας.

Κάπως έτσι ο όρος «γυναικοκτονία», ο οποίος εφευρέθηκε πρόσφατα για τις φρικαλέες δολοφονίες γυναικών όπως η Αγγελική Τοπαλούδη, περισσότερο συμβάλλει στη διάκριση των δύο φύλων παρά στην ισότητα. Πόσο διαφορετική, δηλαδή, θα ήταν η οπτική εάν η Αγγελική ήταν Άγγελος; Θα άξιζε η δολοφονία αυτή λιγότερη προσοχή;

Η Αγγελική και ο Άγγελος είναι άνθρωποι με ίσα δικαιώματα. Ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο θα έπρεπε όλοι να μιλάμε για ανθρωποκτονία ανεξαρτήτως του φύλου του εκάστοτε θύματος.

Ωστόσο, όσο κι αν κάποιος διαφωνεί με την άποψη που προβάλλει και στηρίζει τον όρο «γυναικοκτονία», οφείλει να τη σέβεται. Ακριβώς διότι είναι μια άποψη, η οποία σε μια δημοκρατική κοινωνία μόνο με επιχειρήματα μπορεί να ενισχυθεί ή να αποδυναμωθεί.

Κολασμός απόψεων

Τελευταία παρατηρείται έντονα το φαινόμενο του κολασμού απόψεων, η οποία μπορεί να γίνεται είτε διαδικτυακά είτε με άλλου είδους «κυρώσεις» και «ποινές». Και το χειρότερο είναι ότι άνθρωποι μπορούν να χάσουν τους φίλους τους, ακόμη και τη δουλειά τους, επειδή εκφράζουν μια διαφορετική άποψη.

Για παράδειγμα, τον Ιούλιο του 2018 ο καταξιωμένος Βρετανός γιατρός David Mackereth εξέφρασε την άποψη ότι υπάρχουν μόνο δύο φύλα από βιολογικής και γενετικής πλευράς και όχι μόνο έχασε τη δουλειά του, αλλά η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε ότι δεν θα τον προσλάμβανε καμία άλλη κρατική και εθνική υπηρεσία στο μέλλον.

Είναι γνωστό ότι τα διεμφυλικά άτομα αντιμετωπίζουν τεράστιες δυσκολίες στην προσπάθειά τους να ζήσουν μια ζωή χωρίς ρατσισμό και απόρριψη, για να απολαμβάνουν ίσα δικαιώματα – τα οποία στην πράξη πολύ συχνά καταπατούνται βάναυσα. Ωστόσο είναι εξίσου σημαντικό το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης, ακόμη και αν μια άποψη δεν εξυπηρετεί τις διεκδικήσεις μιας κοινωνικής ομάδας.

Ο δημόσιος και έμπρακτος κολασμός μιας επιστημονικής άποψης είναι ένας δρόμος που τελικά οδηγεί στη δολοφονία της ελευθερίας του λόγου.

Κρατικές παρεμβάσεις

Τέτοιου τύπου κρατικές παρεμβάσεις, με στόχο τον κολασμό πολιτικών, κοινωνικών και θρησκευτικών απόψεων και ιδεολογιών, παρατηρούνται πάρα πολλές ακόμη και στον 20ό και τον 21ο αιώνα:

● Το ναζιστικό Ολοκαύτωμα, το οποίο αποτελεί το ειδεχθέστερο έγκλημα που διαπράχθηκε ποτέ.

● Ο μακαρθισμός στις Ηνωμένες Πολιτείες – στις οποίες οι ρατσιστικές διακρίσεις συνεχίζονται παρά τη φυλετική ισότητα.

● Η καταπίεση εθνικών και θρησκευτικών ελευθεριών στην τέως Σοβιετική Ένωση.

● Η πλήρης απουσία ισότητας των φύλων σε πληθυσμιακά τεράστιες χώρες.

● Οι κρατικές παρεμβάσεις στην ενημέρωση.

● Η κυριαρχία των συστηματικά διασπειρόμενων από κρατικά κέντρα «ψευδών ειδήσεων».

● Η απαγόρευση κομμουνιστικών κομμάτων σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης.

● Οι κρατικές παρεμβάσεις στη Δικαιοσύνη.

● Η κρατική λογοκρισία.

● Οι διώξεις για ιδεολογικούς λόγους που συντελούνται στη Βραζιλία στο πλαίσιο της «αποκομμουνιστικοποίησης» του κράτους στις μέρες μας.

● Οι τρομοκρατικές επιθέσεις Δυτικών φασιστών και ακραίων ισλαμιστών εναντίον αμάχων ως μέσο «διάδοσης των απόψεών» τους.

Όλα αυτά τα φαινόμενα, παλαιότερα και νέα, αποτελούν ένα ελάχιστο μέρος από το σύνολο των μεθόδων που έχουν πλήξει βασικές ελευθερίες τον τελευταίο έναν αιώνα, με σημαντικότερο ίσως θύμα την ελευθερία της έκφρασης.

Άσπρο, μαύρο και χρώματα

Το βέβαιο είναι ότι πολλές από αυτές τις μεθόδους εφαρμόζονται σε πολλές από τις πολυπληθέστερες χώρες του πλανήτη και καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του ανθρώπινου πληθυσμού. Άρα ο αγώνας για ελεύθερη έκφραση συνεχίζεται και προφανώς θα είναι διαρκής.

Άλλο τόσο όμως θα συνεχιστούν και οι προσπάθειες περιορισμού της ελευθερίας της έκφρασης – πολύ συχνά στο όνομα αυτής της ελευθερίας! Δεν είναι τυχαίο το ότι πολιτικοί που κατ’ εξοχήν σπιλώνουν και συκοφαντούν σπεύδουν να διαμαρτυρηθούν για τη «δολοφονία χαρακτήρων» που… υφίστανται. Ένα κραυγαλέο παράδειγμα τέτοιας λειτουργίας είναι και τα social media, στα οποία κυριαρχούν η οχλοκρατία και οι οργανωμένες προσπάθειες καθυπόταξης της ελευθερίας του λόγου.

Στην πραγματική ζωή όμως δεν είναι τα πάντα άσπρο – μαύρο και κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να διαλέξει ανάμεσα σε αυτά τα δύο όταν υπάρχει γύρω μας μια πολύ πλούσια παλέτα χρωμάτων και απόψεων.

Μπορεί λοιπόν τα social – και πολλά άλλα – media να κατακρεουργούν όποια άποψη «χαλάει» τους διαχειριστές και τους χρήστες τους, αλλά όσοι αισθάνονται ότι είναι πολίτες που διεκδικούν την ελευθερία του λόγου, αλλά και η κρατική εξουσία, η οποία είναι επιφορτισμένη με τη θεσμική έκφραση της δημοκρατίας, οφείλει να προστατεύει την ποικιλία των απόψεων.

Όταν όλοι θα φοβούνται να εκφράσουν την άποψή τους – είτε στο διαδίκτυο είτε στην κοινωνία – για να μην χάσουν τη δουλειά τους, δεν θα υπάρχει πολυφωνία. Όσο και αν οι ισορροπίες για το τι είναι προσβλητικό και τι όχι είναι εξαιρετικά λεπτές, η ελευθερία του λόγου είναι ένα πολύτιμο αγαθό, το οποίο οφείλουμε όλοι να προστατεύουμε.