Ο Ερντογάν έχασε. Μπορεί ποσοστιαία στο σύνολο της χώρας του να ξεπερνά μαζί με τους Γκρίζους Λύκους το 52%, αλλά στις δημοτικές εκλογές υπέστη σοβαρή συμβολική και πολιτική ήττα, η οποία δεν είναι κυρίως αριθμητική, αλλά συμβολική και πολιτική.

1. Στο συμβολικό επίπεδο η Κωνσταντινούπολη, η πόλη που τον ανέδειξε και στην οποία επένδυσε πολιτικά με τεράστια έργα, αποτελεί ήδη από το 2013 (εξέγερση με αφορμή το πάρκο Γκεζί) την απαρχή της αμφισβήτησής του, μαζί με την πρωτεύουσα Άγκυρα, η οποία του μηνύει ότι το κλίμα είναι πολύ βαρύ γι’ αυτόν.

Επιπλέον είναι η πρώτη φορά που ένα αποτέλεσμα σε κάλπη τού δίνει το μήνυμα ότι δεν είναι άτρωτος. Οι πολλοί εσωτερικοί και εξωτερικοί εχθροί του Ερντογάν ήδη «μύρισαν αίμα». Από καιρό άλλωστε όσοι – στη Δύση – γνωρίζουν ότι δεν μπορούν να «αποχωριστούν» την Τουρκία την προτιμούν και την ονειρεύονται χωρίς τον σημερινό της ηγέτη.

2. Στο πολιτικό επίπεδο ο Ερντογάν γνωρίζει ότι οι πλέον ωφελημένοι από την ταχύτατη οικονομική μεγέθυνση των προηγούμενων ετών – η μεσαία τάξη και οι προσφάτως αναδυθέντες δυτικόστροφοι επιχειρηματίες – είναι αυτοί που σήμερα τον αμφισβητούν καθώς διαπιστώνουν ότι η αντιπαλότητα με τη Δύση καθιστά εξαιρετικά εύθραυστο το «αντισυμβατικό» οικονομικό του μοντέλο.

Είναι, συνεπώς, ερώτημα το αν τα μεσαία και χαμηλότερα στρώματα της Ανατολίας, με τις πιο παραδοσιακές αντιλήψεις, τη μεγαλύτερη παραγωγική αυτάρκεια και την οικονομική ολιγάρκεια, θα αποδειχθούν επαρκές στήριγμα τα επόμενα χρόνια αναγνωρίζοντάς του ότι τους έδωσε οντότητα.

Η δε εξαγγελία του ότι την επόμενη περίοδο θα στρέψει ακόμη περισσότερο το ενδιαφέρον του στην οικονομία ήδη αποτιμάται με επιφύλαξη – και από πολλούς εντελώς αρνητικά – τόσο εντός όσο και εκτός Τουρκίας.

 

Δεν είναι πια παντοδύναμος

Το σημαντικότερο ωστόσο είναι ότι ο τραυματισμός της εικόνας παντοδυναμίας του είναι για τον Πρόεδρο της Τουρκίας η απαρχή των βασάνων του. Εξάλλου η προχθεσινή ήττα επήλθε

● παρά το μονοπώλιο στα ΜΜΕ,

● παρά τις διώξεις πολιτικών αντιπάλων,

● παρά το πογκρόμ στο κράτος εναντίον κάθε αντιφρονούντος,

● παρά τους λεονταρισμούς προς τη Δύση,

● παρά το κρεσέντο εθνικισμού,

● παρά τα «κυκλώπεια» έργα,

● παρά την επίδειξη ηγεμονισμού στον μουσουλμανικό κόσμο,

● παρά τις διακηρύξεις για τα «σύνορα της καρδιάς» των Τούρκων κ.λπ., κ.λπ. κ.λπ.

 

Ερωτήματα και εκκρεμότητες

Το πλήθος των μεγαλοϊδεατικών διακηρύξεών του δεν είναι αρκετό για να τον διατηρήσει αλώβητο. Έτσι, παρότι έχει μπροστά του τεσσεράμισι χρόνια χωρίς εκλογικές αναμετρήσεις, τα ερωτήματα και οι εκκρεμότητες είναι πολλά και σημαντικά:

1. Θα επιδιώξει να αλλάξει τακτική έναντι της Δύσης και θα υπακούσει στις στρατηγικές και οικονομικές της απαιτήσεις / μεταρρυθμίσεις ώστε να σταματήσουν οι επιθέσεις των αγορών και η καχυποψία των Δυτικών;

2. Αν υποχωρήσει, ποιος του εγγυάται ότι οι σημερινοί αντίπαλοί του θα καλμάρουν και δεν θα του ζητήσουν ακόμη περισσότερα; Και ποιος του εγγυάται ότι οι σημερινοί του φίλοι δεν θα μεταβληθούν σε αντιπάλους του αν αναθεωρήσει την έως τώρα στάση του; Η ισορροπία είναι εξαιρετικά λεπτή για έναν ηγέτη που δεν διακρίνεται για τις διπλωματικές του ικανότητες και μιλάει άπταιστα μόνο τη «γλώσσα» της ισχύος.

3. Ύστερα από τόση βία και καταστολή στο εσωτερικό της Τουρκίας, πόση εμπιστοσύνη μπορεί να ανακτήσει;

4. Οι παρηκμασμένοι κεμαλιστές δεν συνιστούν ευθεία απειλή, αλλά ποιος αποκλείει το ενδεχόμενο να γίνουν αποδέκτες μιας ακόμη ευρύτερης δυσαρέσκειας;

5. Πόσο ισχυροί και αξιόπιστοι μπορεί να είναι μακροπρόθεσμα ως σύμμαχοι οι Γκρίζοι Λύκοι, των οποίων η διάσπαση (Καλό Κόμμα) με επικεφαλής τη «λύκαινα» Μεράλ Ακσενέρ, σύμμαχο των κεμαλιστών, έσπασε την εκλογική τους επιρροή σε δύο ίσα κομμάτια; Πολύ περισσότερο όταν η Ακσενέρ εμφανίζεται ήδη πολύ πιο δυναμική από τον ηλικιωμένο Ντεβλέτ Μπαχτσελί, στον οποίο στηρίζει την πλειοψηφία του ο Ερντογάν…

Προφανώς ο Πρόεδρος της Τουρκίας ηττήθηκε, αλλά δεν συνετρίβη. Προφανώς έχει χρόνο επαρκή για να διορθώσει την εικόνα του, αλλά, με τέτοιο πλήθιος προβλημάτων και εκκρεμοτήτων, είναι αμφίβολο αν υπάρχουν οι πολιτικές προϋποθέσεις.

Εξάλλου οι αντίπαλοί του, εντός και εκτός Τουρκίας, έχουν αναθαρρήσει και, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, θα αμφισβητήσουν την ικανότητά του να εξαντλήσει τα τεσσεράμισι εναπομένοντα χρόνια της θητείας του…