Η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής παρουσιάζει μια όπερα για τον Στρατηγό Μακρυγιάννη σε μουσική και σύλληψη του καταξιωμένου συνθέτη Δημήτρη Μαραγκόπουλου και σε λιμπρέτο του συγγραφέα Αλέκου Λούντζη. Η πρωτότυπη όπερα Οράματα και θάματα Στρατηγού Μακρυγιάννη, σε μουσική διεύθυνση Μάρκελλου Χρυσικόπουλου και σκηνοθεσία Μαρίας Γυπαράκη, θα παρουσιαστεί στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος για τρεις μόνο παραστάσεις, σήμερα, αύριο και μεθαύριο

Ένα δρώμενο σύγχρονης μουσικής το οποίο αναπτύσσεται στο πεδίο συνάντησης και ψυχικής έντασης του ήρωα με την Ιστορία ­– με τις τεκτονικές αλλαγές του καιρού του. Υπαρκτά και φανταστικά πρόσωπα, όπως η γυναίκα του Στρατηγού, η μυστηριακή Ονειροκρίτρια, ο Όθωνας και ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, αναδύονται μέσα από ένα υποβλητικό μουσικό σύμπαν, αξεδιάλυτα δεμένο με αυτόν, τον γεμάτο ένταση, κόσμο ονείρων, οραμάτων και απόκοσμων εμπειριών.

ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΝΘΕΤΗ…

Μιλήσαμε με τον Δημήτρη Μαραγκόπουλο λίγες ώρες πριν την αποψινή πρεμιέρα…

-Τι ήταν αυτό που σας έκανε να ασχοληθείτε με τη ζωή και το έργο του Μακρυγιάννη;

-Στα Οράματα και Θάματα καθηλώθηκα από τον τελείως απελευθερωμένο τρόπο γραφής των κειμένων. Ο Μακρυγιάννης τελικά ήταν ένας σπουδαίος Συγγραφέας-Στρατηγός έχοντας αυθόρμητα ένα τελείως προσωπικό τρόπο γραφής μοναδικό για την εποχή του στα μέσα του 19ου αιώνα και όντας μάλιστα ένας άνθρωπος που έμαθε να γράφει πολύ αργά. Στα απομνημονεύματα είναι προσεκτικός σε ημερομηνίες, ονόματα, ιστορικά γεγονότα. Στα Οράματα και Θάματα αντίθετα απελευθερώνει με απίστευτες εικόνες το ασυνείδητό του και έναν πλούσιο και πολύπλοκο ψυχισμό που συμπυκνώνει όμως ήθη, έθιμα, αρχαϊκές δοξασίες. Μια λαϊκή σοφία που έρχεται από πολύ παλιά η οποία ταυτόχρονα αποκαλύπτει σε πολλές κρυφές πτυχές της την εποχή και την κοινωνία του. Το κείμενο είναι η τέλεια γέφυρα ανάμεσα στο Άτομο και την Ιστορία. Ένα κείμενο που από την πρώτη στιγμή που το διάβασα στα μέσα της δεκαετίας του 1980 είχα διαισθητικά την βεβαιότητα ότι μπορούσε να γίνει ένα είδος όπερας, Δρώμενου και Μυστηρίου εξομολόγησης προς τον θεατή.

-Ποια στοιχεία από την προσωπικότητα του Μακρυγιάννη σας επηρέασαν;

-Η αυθεντικότητα του η αληθινή αγάπη για την πατρίδα και την θρησκεία του άλλα με ένα τρόπο ανοιχτό σε όλες τις πατρίδες και θρησκείες κάτι που τονίζει ρητά πολλές φορές. Ας μην ξεχνάμε ότι η πολύπλοκη αυτή προσωπικότητα είχε επηρεαστεί μέχρι και από ομάδες Ευρωπαίων αναρχικών που είχαν καταφύγει στην Ελλάδα μετά τις μεγάλες Ευρωπαϊκός κοινωνικές εξεγέρσεις του 19ου αιώνα.

Τέλος με άγγιξε αυτή η διττή φύση μιας προσωπικότητας συχνά αντιφατικής με αντιφάσεις όπως όλοι μας ανάμεσα σε αυτά που πιστεύουμε και σε αυτά που κάνουμε αλλά και η τελική σύνθεση τους σε μια αληθινή δημιουργία συγγραφική και προσφοράς προς την χώρα του.

-Αν σας ζητούσα να μου ορίσετε τους πέντε σημαντικούς σταθμούς της ζωής σας

-Σαν πρώτο σταθμό θεωρώ την οριστική στροφή στην μουσική περίπου στην ηλικία των δεκαοκτώ ετών. Ήταν μια δύσκολη απόφαση για τους δικούς μου μιας και είχα μεγαλώσει σε μια οικογένεια… ιατρική, με ένα εξαιρετικό πατέρα, γιατρό. Ο από τα παιδικά χρόνια έρωτας για την μουσική αποδείχθηκε πανίσχυρος και μόνιμος. Το ίδιο όμως και ο σεβασμός προς την ιατρική που γνώριζα πως είτε την κάνεις με απόλυτη αφοσίωση είτε δεν πρέπει να την αγγίζεις καθόλου.

Ο δεύτερος σταθμός ήταν η διπλή απόφασή μου να σπουδάσω εκτός Ελλάδας αλλά ταυτόχρονα να επιστρέψω μετά τις σπουδές ότι, και να προέκυπτε. Αναχώρησα για το Βερολίνο προς μεγάλη απογοήτευση και θυμό του εξαιρετικού δασκάλου μου πιστεύοντας ότι αξίζει να σέβομαι περισσότερο τις γνώσεις του που με είχαν βοηθήσει ως εκείνη την στιγμή πολύ και λιγότερο τον απόλυτα κατανοητό ανθρώπινο εγωισμό του. Ο τόπος τα τελευταία χρόνια της δικτατορίας που έφυγα για το Βερολίνο ήταν για μένα ασφυκτικός και το περιβάλλον μιας πόλης τόσο πολυπολιτισμικής και ανοιχτής όπως το τότε δυτικό Βερολίνο παρόλο τον αποκλεισμό του ήταν συναρπαστικό. Υψηλό επίπεδο σπουδών, ουσιαστική πολιτικοποίηση, τεράστια πληροφόρηση σ όλα τα σύγχρονα ρεύματα. Ήξερα όμως ότι ευτυχής μόνον θα ήμουν στον πολύ δύσκολο τόπο μου στην Ελλάδα. Και είχα επίσης συνειδητοποιήσει πόσο εφικτό ήταν πια σε μια κοινωνία κινητική, η βάση σου να είναι σε μια πόλη που αγαπάς και ταυτόχρονα να δουλεύεις σε μια μεγάλη κλίμακα εκτός συνόρων κάτι που επιβεβαιώθηκε στην πράξη.

Ο τρίτος σταθμός ήταν η γνωριμία με τον Μάνο Χατζιδάκι. Η συνεργασία μαζί του στο τότε απογειωτικό Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ και η ενέργεια που αντλούσες από την προσωπικότητα του ήταν καθοριστικές. Το Τρίτο Πρόγραμμα άλλαξε τα δεδομένα στα ραδιοφωνικά μέσα ενημέρωσης με ακροαματικότητες της τάξεως του 25% αποτελώντας το ίδιο πηγή και παραγωγό πολιτισμού και εκδηλώσεων εκτός της τότε ΕΡΤ. Η Λιλιπούπολη βέβαια που είχα την τύχη να γράψω πολλά από τα τραγούδια της ήταν από τις πιο σημαντικές εμπειρίες.

Ο τέταρτος σταθμός ήταν οι οριστικές πλέον επιλογές στην μουσική μου ταυτότητα και τον προσανατολισμό. Ξεπέρασα τα δογματικά κλισέ συνειδητοποιώντας την βαθύτερη ενότητα που διατρέχει όλες τις μουσικές και την ανάγκη να κερδίζεις συνεχώς ένα μεγάλο ανανεούμενο στοίχημα. Να είσαι ο εαυτός σου. Να εκφράζεσαι αυθεντικά αλλά να μην ξεχνάς ότι η υπέροχη αυτή γλώσσα η μουσική, είναι πέρα από έκφραση και επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους.

Ο πέμπτος τέλος σταθμός ήταν η οριστική απόφασή μου να εργαστώ σε παράλληλες δραστηριότητες όπως η Εκπαίδευση και η Διεύθυνση καλλιτεχνικών θεσμών. Έτσι η επί δεκαπέντε χρόνια διδασκαλία σαν καθηγητής στο Ιόνιο πανεπιστήμιο ήταν μια μοναδική εμπειρία μετάγγισης, ενέργειας και γνώσεων προς και από τους φοιτητές. Το ίδιο δημιουργική ήταν η καλλιτεχνική διεύθυνση θεσμών όπως οι Γέφυρες στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και τα δεκαπέντε διεθνή φεστιβάλ μουσικού θεάτρου στον Βόλο.

-Πώς βλέπετε την σύγχρονη όπερα στην Ελλάδα; Υπάρχουν νέοι δημιουργοί και γόνιμο έδαφος ώστε να παρουσιάζεται η δουλειά τους;

-Η σύγχρονη όπερα τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται . Πιστεύω στην όπερα και ευρύτερα στο μουσικό θέατρο και δεν είναι τυχαία που ευρύτερα βρίσκονται σε άνθιση. Πολλές ορχήστρες έχουν κλείσει καμία όμως όπερα. Η Ελλάδα έχει μια πλουσιότατη θεματολογία. Η Ελληνική μυθολογία με όλες τις συμπυκνωμένες ψυχολογικές, υπαρξιακές επιστημονικές και ιστορικές διαστάσεις της τροφοδοτεί σε παγκόσμια κλίμακα πολλές σύγχρονες όπερες. Η Ελληνική ιστορία από την αρχαία Ελλάδα και τον μεσαίωνα μέχρι σήμερα επίσης είναι πλούσια πηγή θεμάτων που μπορούν να γίνουν όπερα και μουσικό θέατρο. Η Εθνική Λυρική Σκηνή ιδιαίτερα μέσα από την Εναλλακτική σκηνή έχει ανατρέψει όλα τα δεδομένα δίνοντας χώρο σε πολλούς συνθέτες που ενδιαφέρονται και είναι ικανοί για το είδος αυτό. Το ίδιο έκανε και συνεχίζει να κάνει το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών σε μικρότερη κλίμακα επειδή έχει την υποχρέωση να υπηρετεί και άλλα είδη μουσικής ενώ τέλος πολλές ευκαιρίες έχει δώσει η Στέγη ιδιαίτερα σε πολύτεχνα θεάματα.

ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ…

Ο Δημήτρης Μαραγκόπουλος συνέθεσε μια όπερα όπου τα ευρωπαϊκά όργανα διαπλέκονται αρμονικά με ηλεκτρονικούς ήχους και με μεσογειακά παραδοσιακά όργανα, όπως ο κεμανές, το νέυ, το ούτι, το τσίμπαλουμ (σαντούρι). Όπως σημειώνει: «Προσεγγίσεις όπως της βυζαντινής, της μεσογειακής-παραδοσιακής και άλλων μουσικών πολιτισμών, διατηρούν μια πιο αβίαστη και φυσική σχέση με τον τονικό χώρο και χρόνο· συνυπάρχοντας με τις πιο “κλασικές” οπερατικές τεχνικές, επιχειρούν ακριβώς να αγγίξουν και να αναδείξουν τις κρυμμένες μουσικές στα “Οράματα και θάματα” του Μακρυγιάννη, όπως αποτυπώθηκαν από τον ίδιο αλλά και όπως τα διαβάσαμε εμείς».

ΤΟ ΛΙΜΠΡΕΤΟ

Το λιμπρέτο της όπερας φέρει την υπογραφή του Αλέκου Λούντζη, ο οποίος ταίριαξε στη νέα σύνθεση εκτενή αποσπάσματα του πρωτότυπου κειμένου με δικά του λόγια διερευνώντας γέφυρες και καθρεφτίσματα της ιδιόμορφης γλώσσας και του πεπερασμένου κόσμου του Μακρυγιάννη στη δική μας πρόσληψη γλωσσικής και ιστορικής (α)συνέχειας. Ο ίδιος υπογραμμίζει: «Το νήμα που διατρέχει το λιμπρέτο εστιάζει στη διαχρονία των ιδεών και των παθών του Μακρυγιάννη· αποσκοπεί, ακριβώς, στο να αναδείξει το “διπλό” στην προσωπικότητα και την ειρωνεία στη μοίρα του. Για αυτόν τον λόγο η δραματουργία και η διαλεκτική της εστιάζει σε ορισμένες κομβικές αντιθέσεις. Το λιμπρέτο της όπερας αναπτύσσεται σε διαρκή διάλογο με τη μουσική σύνθεση του Δημήτρη Μαραγκόπουλου και επιχειρεί μια υποκειμενική καταβύθιση, μακριά από οποιαδήποτε αποτίμηση, στο σύμπαν του Στρατηγού την εποχή της συγγραφής του ύστερου έργου του».

Η ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΣΚΗΝΙΚΑ

Τη νέα αυτή όπερα της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ σκηνοθετεί η έμπειρη στο είδος Μαρία Γυπαράκη, η οποία καλείται να χειριστεί όχι έναν μύθο στην ολότητά του αλλά τον μύθο στην οντότητά του, μέσα από τα ίχνη της γραφής που οδηγούν έναν ήρωα από τον θάνατο στην ανάληψη.

Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Γιώργος Βαφιάς σκιαγραφεί το αφαιρετικό περιβάλλον του σκηνικού και των κοστουμιών της όπερας: «Βουνά, σκληρή πέτρα, ξαπλωμένα ερείπια, μονοπάτι, αγάλματα σπασμένα, κύμα της θάλασσας, κολλαριστή φουστανέλα έτοιμη να πετάξει, στοίβες γραμμένα χαρτιά, ζυγαριά, πάνω κάτω, λευκό και μαύρο, παράλληλες εξελίξεις, αντιθέσεις, ισορροπίες, σκιές σε τοπίο ξερό, πάνω σε άγονη γη».

Στον ρόλο του Μακρυγιάννη ο Ζαχαρίας Καρούνης, ένας σημαντικός ερμηνευτής της νέας γενιάς με έμφυτη θεατρικότητα, που δοκιμάζει για πρώτη φορά τις δυνάμεις του σε έναν τέτοιο ρόλο.

Μαζί του, ένα καστ πρωταγωνιστών του λυρικού θεάτρου: Ιωάννα Φόρτη, Μυρτώ Μποκολίνη, Γιώργος Παπαδημητρίου, Νίκος Κοτενίδης, Ελένη Μπαρκαγιάννη, Aντώνης Δήμου, Χρήστος Κεχρής.