Πρωταθλήτριες Τουρκία και Ισπανία και ακολουθούν Ιταλία, Γαλλία, Αίγυπτος και Ελλάδα

Το 2018 ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών έθεσε το θέμα των πλαστικών στους ωκεανούς ανάμεσα στα έξι πιο σημαντικά περιβαλλοντικά ζητήματα. Καθώς η χρήση πλαστικού τα τελευταία χρόνια είναι ιδιαίτερα εκτεταμένη, παράγονται όλο και μεγαλύτερες ποσότητες πλαστικών προϊόντων, από τα οποία ένα μεγάλο μέρος καταλήγει στο περιβάλλον.

Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον το 75% του παραγόμενου πλαστικού παγκοσμίως είναι απόβλητο και το ένα τρίτο από αυτό καταλήγει στη φύση εξαιτίας της κακής διαχείρισής του. Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί σε 100 εκατομμύρια τόνους πλαστικών απορριμμάτων, τα οποία διαφεύγουν στο περιβάλλον κάθε χρόνο.

Αν και πρόκειται για ένα παγκόσμιο φαινόμενο, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη Μεσόγειο θάλασσα, η οποία αποτελεί, σύμφωνα με έκθεση του WWF που δημοσιεύθηκε το 2018, μία από τις θάλασσες με τα υψηλότερα ποσοστά πλαστικών στον πλανήτη. Η έκθεση αυτή, με τίτλο «Αποφεύγοντας την παγίδα των πλαστικών – σώζοντας τον πλανήτη από την πλαστική ρύπανση», αναφέρει ότι τα πλαστικά αποτελούν το 95% των απορριμμάτων στη Μεσόγειο, ενώ η ρύπανση αυτή οφείλεται, κυρίως, στην Τουρκία και την Ισπανία, με την Ιταλία, τη Γαλλία, την Αίγυπτο και την Ελλάδα να ακολουθούν.

Στη Μεσόγειο καταλήγουν, σύμφωνα με υπολογισμούς, 150.000 – 500.000 τόνοι μακροπλαστικού και 70.000 – 130.000 μικροπλαστικού κάθε χρόνο. Τα μεγάλα κομμάτια πλαστικού, τα μακροπλαστικά, είναι απόβλητα, όπως σακούλες, φίλτρα τσιγάρων, μπαλόνια, μπουκάλια, ποτήρια και καλαμάκια, τα οποία τραυματίζουν, συχνά θανάσιμα, τα ζώα της θάλασσας, ενώ πολλές φορές τους προκαλούν ασφυξία.

Παράλληλα τα ζώα μπερδεύουν τα πλαστικά με την τροφή τους, με αποτέλεσμα να πεθαίνουν από τις τεράστιες ποσότητες πλαστικών που καταναλώνουν. Στην ίδια θαλάσσια περιοχή, 134 είδη πέφτουν θύματα της κατάποσης πλαστικών. Ο μεγαλύτερος, όμως, κίνδυνος, βρίσκεται στα μικροπλαστικά, κομματάκια πλαστικού μικρότερα των 5 mm, των οποίων η συγκέντρωση έχει φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ στη Μεσόγειο.

Πρόκειται για θραύσματα πλαστικού, τα οποία εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα και θέτουν σε κίνδυνο έναν μεγάλο αριθμό ειδών, αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο, στον οποίο τελικά καταλήγουν.

Καταλήγει στις χωματερές

Στις ελληνικές θάλασσες η κατάσταση δεν φαίνεται να είναι καλύτερη. Η χώρα μας καταναλώνει 0,6 εκατομμύρια τόνους πλαστικό κάθε χρόνο, ενώ ανακυκλώνει μόνο το 20% από αυτό και το υπόλοιπο 80% καταλήγει στις χωματερές.

Σύμφωνα, μάλιστα, με έκθεση του WWF του 2019, με τίτλο «Επιλύοντας το πρόβλημα της πλαστικής ρύπανσης μέσω της ανάληψης ευθυνών», οι επιδόσεις της χώρας μας στη διαχείριση των αποβλήτων δεν είναι οι απαιτούμενες για τον περιορισμό της πλαστικής ρύπανσης. Η συνολική παραγωγή πλαστικών αποβλήτων ανέρχεται σε 1.013.679 τόνους. Από αυτούς συλλέγονται οι 968.166. Από τα συλλεγόμενα πλαστικά ανακυκλώνονται μόνο 180.571 τόνοι, ενώ 760.976 οδηγούνται στους ΧΥΤΑ.

Η χώρα μας εξακολουθεί να θάβει το μεγαλύτερο μέρος των απορριμμάτων της, ενώ το σύστημα ανακύκλωσης δεν έχει ακόμη αναπτυχθεί σε ικανοποιητικό βαθμό, με αποτέλεσμα να τοποθετούμαστε στις τελευταίες θέσεις, μεταξύ των χωρών της Ευρώπης, σε ποσοστά ανακύκλωσης.

Πρόβλημα αποτελεί και η αναντιστοιχία μεταξύ των καταγεγραμμένων αποβλήτων που φαίνεται να ανακυκλώνονται με τα απόβλητα που έχουν πράγματι καταλήξει στα κέντρα διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών.

Εξαιτίας, λοιπόν, της κακής διαχείρισης των πλαστικών αποβλήτων και της εκτεταμένης παραγωγής και χρήσης πλαστικού, το ζήτημα της πλαστικής ρύπανσης έχει πάρει πολύ μεγάλες διαστάσεις. Σύμφωνα με στοιχεία του WWF, αν δεν ληφθούν δραστικά μέτρα από καταναλωτές, κυβερνήσεις, επιχειρήσεις, καθώς και τη βιομηχανία διαχείρισης αποβλήτων, αναμένεται διπλασιασμός της πλαστικής ρύπανσης στη θάλασσα μέχρι το 2030, με τα πλαστικά απόβλητα να φτάνουν τους 300.000.000 τόνους στο θαλάσσιο περιβάλλον.

Επαναχρησιμοποίηση

Για την αντιμετώπιση του προβλήματος το WWF επιμένει στην ανάγκη για περιορισμό της χρήσης πρωτογενούς πλαστικού και στην αντικατάστασή του με εναλλακτικές, μη τοξικές μορφές. Παράλληλα τονίζει την ανάγκη η επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση να αποτελέσουν τον κανόνα και όχι την εξαίρεση κατά τη διαχείριση των πλαστικών.

Η διαρροή πλαστικού στη φύση πρέπει να φτάσει σε πολύ χαμηλά επίπεδα, κάτι που μπορεί να επιτευχθεί, έως έναν βαθμό, μέσω τη βελτίωσης του συστήματος ανακύκλωσης, το οποίο αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες στον διαχωρισμό των ανακυκλώσιμων υλικών εξαιτίας του μεγάλου κόστους της διαδικασίας.

Μεγάλη σημασία έχει, επίσης, η ενσωμάτωση στην τιμή του πλαστικού του κόστους που έχει αυτό για την κοινωνία και το περιβάλλον, ενώ σημαντική είναι και η θέσπιση φοροαπαλλαγών, ως κινήτρων για τη μείωση των πλαστικών απορριμμάτων. Τέλος, η απαγόρευση των πλαστικών μιας χρήσης, όπως οι πλαστικές σακούλες, μπορεί να οδηγήσει στη μείωση του προβλήματος.

Στην Ελλάδα το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος», στο πλαίσιο δράσεων που πραγματοποιεί με στόχο την προστασία των ελληνικών θαλασσών, συνεργάζεται με την Ευρωπαϊκή Ένωση με στόχο την ανάδειξη του θέματος της πλαστικής ρύπανσης στις ελληνικές θάλασσες.

Για τον σκοπό αυτόν τηλεοπτικό συνεργείο του γραφείου Τύπου της Ε.Ε. ταξίδεψε στη χώρα μας και συνεργάστηκε με ερευνητές του Ινστιτούτου. Η παραγωγή της Ε.Ε. περιλαμβάνει την παρουσίαση της ερευνητικής δράσης του Ινστιτούτου, το οποίο από το 2009 έχει πραγματοποιήσει 10 δημοσιεύσεις, όπου εκτιμάται η πραγματική έκταση του προβλήματος.

Πέρα από την ανάδειξη του μεγέθους του ζητήματος και την ενημέρωση της επιστημονικής κοινότητας και των ευρωπαϊκών αρχών, η παραγωγή τονίζει και την ευκαιρία που δίνει το «Αρχιπέλαγος» για πρακτική κατάρτιση σε φοιτητές και επιστήμονες από όλο τον κόσμο πάνω στο συγκεκριμένο θέμα.

Και η εν λόγω οργάνωση συγκλίνει στην άποψη ότι, για να περιοριστούν η πλαστική ρύπανση και οι βαρύτατες συνέπειές της στο περιβάλλον, πρέπει, πέρα από τις καλές οικολογικές πρακτικές, όπως ο περιορισμός των πλαστικών μιας χρήσης, να προχωρήσουμε σε δραστικές παρεμβάσεις τόσο στη διαδικασία παραγωγής και χρήσης πλαστικού όσο και στο σύστημα διαχείρισης πλαστικών αποβλήτων. Μόνο μέσα από συστημικές αλλαγές και συλλογική προσπάθεια μπορούμε να ανατρέψουμε την κατάσταση και να δώσουμε μια λύση σε ένα τόσο κρίσιμο ζήτημα.