Στις 4 Απριλίου το ΝΑΤΟ είχε γενέθλια. Έγινε 70 ετών. Από πολλές απόψεις η συμμαχία δείχνει να είναι ισχυρότερη από ποτέ. Σύντομα θα έχει 30 χώρες – μέλη, μόλις προσχωρήσει και η Βόρεια Μακεδονία, με συνολικό πληθυσμό πάνω από 930 εκατ. ανθρώπους. Τα κράτη – μέλη της μαζί παράγουν το μισό παγκόσμιο ΑΕΠ και καλύπτουν το 55% της παγκόσμιας αμυντικής δαπάνης. Με τέτοιο προφίλ τείνουμε να θεωρούμε το ΝΑΤΟ ως δεδομένο. 

«Το ΝΑΤΟ είναι η ισχυρότερη, η πιο επιτυχημένη συμμαχία στην Ιστορία επειδή έχει την ικανότητα να αλλάζει» δηλώνει ο Γενς Στόλτενμπεργκ, ο γενικός γραμματέας του. Προσθέτει, όμως, ότι «δεν υπάρχει κάποια εγγύηση πως το ΝΑΤΟ θα υπάρχει για πάντα». 

Πράγματι, η προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ έριξε τη Συμμαχία στην πιο ανησυχητική κρίση από τη μέρα που «γεννήθηκε», όπως αναφέρει ανάλυση του πανεπιστημίου Χάρβαρντ, που εκτιμά ως την πιο επικίνδυνη από τις προκλήσεις του ΝΑΤΟ «την έλλειψη μιας σθεναρής αμερικανικής προεδρικής ηγεσίας για πρώτη φορά στην ιστορία του».
 
Η σχέση με την Ευρώπη
Στα μάτια των ΗΠΑ η Ευρώπη μετράει σήμερα λιγότερο από ό,τι κάποτε. 
Η γενιά που δημιούργησε ισχυρούς δεσμούς με την Ευρώπη πολεμώντας μαζί στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο «φεύγει» και ο Ψυχρός Πόλεμος γίνεται σιγά – σιγά μακρινή ανάμνηση. 
Η Αμερική βλέπει στην Ευρώπη μια ήπειρο που μένει πίσω οικονομικά και στρέφει την προσοχή της σε αναδυόμενες οικονομίες στην Ασία. Όμως, παρά τα σκαμπανεβάσματα, η διατλαντική σχέση (Ευρώπη – ΗΠΑ) αποδείχθηκε ιδιαίτερα ανθεκτική. Οι ροές του εμπορίου μεταξύ Ε.Ε. και ΗΠΑ παραμένουν οι μεγαλύτερες στον κόσμο, αξίας πάνω από 3 δισ. δολαρίων την ημέρα! 
Στην καρδιά αυτής της σχέσης είναι το ΝΑΤΟ. Και τα δυο μέρη, Ευρώπη και Αμερική, θεωρούν ότι τα οφέλη του ΝΑΤΟ είναι πολύ μεγάλα για να αφεθεί να διαλυθεί

. 
Ήδη είναι η μόνη στρατιωτική συμμαχία στην Ιστορία που έχει επιβιώσει τόσα πολλά χρόνια. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Brookings, υπήρξαν συνολικά 63 μεγάλες στρατιωτικές συμμαχίες τους πέντε προηγούμενους αιώνες, από τις οποίες μόνο οι 10 «έζησαν» πάνω από τα 40 τους χρόνια. Στην πλειονότητά τους οι αμυντικές συμμαχίες πέθαιναν πολύ νέες, με μέσο όρο «ζωής» τα 15 χρόνια.
Η επιτυχία του ΝΑΤΟ οφείλεται στην ικανότητά του να επανεφευρίσκει τον εαυτό του ώστε να απαντά στις προκλήσεις ασφαλείας της κάθε εποχής. Όπως εκτιμούν οι ανώτατοι αξιωματούχοι του, για να γιορτάσει και τα 100 του γενέθλια, θα πρέπει όχι μόνο να επιβιώσει της εποχής Τραμπ αλλά και να αλλάξει με τολμηρούς τρόπους, όπως έκανε και στο παρελθόν. 

Τον Ιανουάριο οι «New York Times» αποκάλυψαν ότι πέρσι ο Ντόναλντ Τραμπ έλεγε σε ιδιωτικές συζητήσεις πως θέλει να βγάλει τις ΗΠΑ από το ΝΑΤΟ. Στην πράξη κάτι τέτοιο θεωρείται απίθανο. Ακόμη κι αν το αποφάσιζε, ο Αμερικανός Πρόεδρος θα αντιμετώπιζε τεράστια αντίσταση από το Κογκρέσο, το οποίο υποστηρίζει σθεναρά το ΝΑΤΟ. 

Ελλάδα, Τουρκία και δοκιμασίες
Οι δημοσκοπήσεις, πάντως, δείχνουν ότι η υποστήριξη της κοινής γνώμης στο ΝΑΤΟ είναι σταθερά ισχυρή σε όλα τα κράτη – μέλη του εκτός από δύο, την Ελλάδα και την Τουρκία. Ακόμα και στην Αμερική, παρά τις επιθέσεις Τραμπ, η Paw Research μέτρησε στο 64% τις θετικές απόψεις υποστήριξης για το ΝΑΤΟ.
Όμως η συνοχή των μελών του δοκιμάζεται και οι διχασμοί ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη είναι ιδιαίτερα ανησυχητικοί.

● Η Βρετανία, παραδοσιακά από τους πιο ένθερμους πυλώνες της συμμαχίας, αναλώνεται από το θέμα του Brexit. Είναι πιθανό να εκλέξει σύντομα ως επόμενο πρωθυπουργό τον Τζέρεμι Κόρμπιν, επικριτή του ΝΑΤΟ.
● Οι εθνικιστικές κυβερνήσεις σε Ουγγαρία και Πολωνία είναι «μαλωμένες» με την υπόλοιπη Ε.Ε.
● Οι σχέσεις της Γαλλίας με την Ιταλία έφθασαν σε τόσο χαμηλό σημείο ώστε πρόσφατα η Γαλλία ανακάλεσε τον πρεσβευτή της.
● Μετά το Brexit οι αμυντικές δαπάνες της Ε.Ε. θα αναλογούν σε μόλις 20% των αμυντικών δαπανών των μελών του ΝΑΤΟ.
● Η Τουρκία πειραματίζεται με απομάκρυνση από την Ευρώπη.

Οι σχέσεις της Αμερικής με τη στρατηγικά σημαντική Τουρκία είναι παραπάνω από τεταμένες. Η Τουρκία, η σύντομα πολυπληθέστερη χώρα του ΝΑΤΟ, έχει αναστατώσει την Ουάσιγκτον με το σχέδιό της να αγοράσει ένα ρωσικό σύστημα αεράμυνας (S-400), το οποίο το ΝΑΤΟ θεωρεί όχι μόνο ασύμβατο αλλά και απειλή για την ασφάλειά του. 
Αν οι σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ – Τουρκίας χειροτερέψουν περαιτέρω, ο Ντόναλντ Τραμπ έχει δηλώσει ότι «η Αμερική μπορεί να καταστρέψει οικονομικά την Τουρκία». Ήδη, άλλωστε, εκεί ασκείται η πίεση στη γειτονική μας χώρα.

Το ενδιαφέρον των ΗΠΑ για τη Μέση Ανατολή ατονεί αρκετά, συγκριτικά πάντα με το παρελθόν, κάτι που δεν κάνει την Τουρκία τόσο απαραίτητη όσο παλαιότερα. Ουσιαστικά, πάντως, ακόμα κι αν τα πράγματα φτάσουν στα άκρα, δεν υπάρχει μηχανισμός για να αποβληθεί η Τουρκία από το ΝΑΤΟ ή να ανασταλεί η συμμετοχή της. Όπως και να έχει, για τη Δύση και το ΝΑΤΟ η γεωπολιτική σημασία της Τουρκίας παραμένει αδιαμφισβήτητη.

Αυτό που ελπίζει το ΝΑΤΟ είναι ότι ο Ερντογάν κατανοεί πως, πέρα από οποιαδήποτε ρωσικά «ανοίγματα» και εναγκαλισμούς με τη Ρωσία, η Μόσχα δεν μπορεί να αντικαταστήσει το ΝΑΤΟ ως μακροπρόθεσμο σύμμαχο στην ασφάλεια. Στην πραγματικότητα οι δυο πλευρές, ΝΑΤΟ και Τουρκία, είναι κλειδωμένες σε μια σχέση που προσομοιάζει με έναν δυστυχισμένο γάμο, στον οποίο, παρότι η σχέση είναι φορτωμένη προβλήματα, το «ζεύγος» δεν έχει άλλη ρεαλιστική επιλογή από το να παραμείνει μαζί.

Πιθανές απειλές 
Η αναπληρώτρια γενική γραμματέας του ΝΑΤΟ Ρόουζ Γκοτμέλερ έχει δηλώσει ότι «ο στρατιωτικός εκμοντερνισμός της Ρωσίας έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο ώστε πρέπει να είμαστε μόνιμα σε υπερ-συναγερμό». Το να κρατάει τη Ρωσία υπό έλεγχο παραμένει σταθερός στόχος του ΝΑΤΟ, το οποίο βλέπει αναβαθμισμένη τη ρωσική απειλή με Ουκρανία, Βαλτική, ανατολικό μέτωπο, ιντερνετική δραστηριότητα της Ρωσίας κ.λπ.

Όμως, τα διάφορα κράτη – μέλη του ΝΑΤΟ έχουν διαφορετικές αντιλήψεις για το τι συνιστά πιθανή απειλή:
● Οι χώρες της Βαλτικής βρίσκονται σε μόνιμη επαγρύπνηση για κινήσεις της Ρωσίας.
● Η Ελλάδα νιώθει τη διαρκή απειλή της Τουρκίας, χώρας – συμμάχου στο ΝΑΤΟ.
● Η Ιταλία ανησυχεί λιγότερο για τη Μόσχα και περισσότερο για τους μετανάστες που περνάνε τη Μεσόγειο.
● Η Γαλλία επικεντρώνεται στις προσπάθειες να σταθεροποιήσει τις πρώην αποικίες της στην Αφρική.
● Η Γερμανία αισθάνεται απειλή στη σκέψη ότι, αν ποτέ το ΝΑΤΟ και η Ε.Ε. καταρρεύσουν, θα χάσει τους ακρογωνιαίους λίθους της σταθερότητας και της ευημερίας της. 

«Προσέγγιση 360 μοιρών»
Για να εξυπηρετήσει όλα αυτά τα διαφορετικά συμφέροντα, το ΝΑΤΟ ανέπτυξε τη λεγόμενη «προσέγγιση 360 μοιρών στην ασφάλεια». Αυτό περιλαμβάνει την αντιμετώπιση απειλών ενός ευρύτατου φάσματος όχι μόνο από τη Ρωσία, αλλά κι από τη βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή, τις πηγές των μεταναστευτικών ροών και την τρομοκρατία. Το άνοιγμα της ομπρέλας των διαφόρων απειλών που αντιμετωπίζει είχε συνέπεια την τόνωση της συνεργασίας ανάμεσα στα κράτη – μέλη του ΝΑΤΟ, αλλά δημιούργησε και προβλήματα. 

Ένα απ’ αυτά είναι ότι το ΝΑΤΟ μπορεί να χάσει τη συγκέντρωση στη βασική αποστολή του, την άμυνα κατά της Ρωσίας. Το δεύτερο είναι ότι οι αντικρουόμενες απόψεις περί του τι συνιστά απειλή δυσχεραίνουν την επίλυση ενός από τα πιο ακανθώδη ζητήματα για το ΝΑΤΟ, του ύψους των αμυντικών δαπανών των χωρών – μελών του.
Τα παράπονα για το ότι η Ευρώπη δεν δαπανά αρκετά για την άμυνά της είναι σχεδόν τόσο παλιά όσο και το… ΝΑΤΟ. Μέχρι κι ο Κένεντι το 1963 δήλωνε ότι «δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να πληρώνουμε για τη στρατιωτική προστασία της Ευρώπης όταν τα κράτη του ΝΑΤΟ δεν πληρώνουν το μερίδιό τους». 

Το 2014 οι χώρες του ΝΑΤΟ συμφώνησαν σε αμυντική δαπάνη όχι λιγότερη του 2% του ΑΕΠ τους, αλλά μονάχα τρεις έφταναν τον στόχο: ΗΠΑ, Ελλάδα, Βρετανία και οριακά η Εσθονία. Σήμερα οκτώ χώρες – μέλη περνούν το «τεστ» του 2%. Πιο χτυπητή εξαίρεση είναι η Γερμανία, που διαθέτει τη μεγαλύτερη οικονομία από τις χώρες που δεν συμμορφώνονται. Η Γερμανία δαπανά μόλις το 1,24% του ΑΕΠ της για την άμυνα και έχει υποσχεθεί ότι θα ανεβάσει το ποσοστό της σε 1,5% έως το 2025.

Ο νέος μεγάλος αντίπαλος
Ο κόσμος αλλάζει, άρα το ΝΑΤΟ είναι αναγκασμένο να αλλάξει κι αυτό – κάτι όχι πολύ εύκολο. Οι τεκτονικές πλάκες της γεωπολιτικής μετακινούνται. Το ΝΑΤΟ βλέπει να έρχεται μια επιστροφή στην εποχή της αντιπαλότητας μεταξύ μεγάλων δυνάμεων. Όμως, αυτή τη φορά ο αντίπαλος δεν θα είναι η Ρωσία. Η συμμαχία θεωρεί τη Ρωσία μακροπρόθεσμα ως μια παρακμάζουσα, περιφερειακή δύναμη. Ο αναδυόμενος γίγαντας είναι η Κίνα. 

Η παλιά Σοβιετική Ένωση, στο απόγειό της, είχε λιγότερο από το 60% του ΑΕΠ της Αμερικής και έναν πληθυσμό μεγαλύτερο κατά 20%. Στην Κίνα η Αμερική έχει να αντιμετωπίσει έναν αντίπαλο με τέσσερις φορές μεγαλύτερο πληθυσμό, που σύντομα θα ξεπεράσει την οικονομία της. Το ζητούμενο για το ΝΑΤΟ είναι να επιβιώσει η διατλαντική συμμαχία, παρά το γεγονός ότι η Αμερική θα επικεντρώνει διαρκώς λιγότερο στην Ευρώπη και περισσότερο στην Ασία. 

Η στρατηγικές προβλέψεις «δείχνουν» Πεκίνο – Τα τέσσερα καυτά μέτωπα

Κάθε τέσσερα χρόνια ειδικοί αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ φτιάχνουν την Ανάλυση Στρατηγικών Προβλέψεων με προοπτική άνω των δύο δεκαετιών και εκτιμούν ποιοι παράγοντες θα επηρεάσουν το περιβάλλον ασφαλείας. Κατά την τελευταία τους ανάλυση το άμεσο ενδιαφέρον του ΝΑΤΟ θα στραφεί: 
● Στη βόρεια Αφρική, ως πιθανή πηγή μεταναστευτικών ροών.
● Στην Αρκτική, λόγω παγκόσμιας υπερθέρμανσης.
● Στη Ρωσία, ως παραδοσιακό αντίπαλο του ΝΑΤΟ.
● Στην περιοχή Ασίας – Ειρηνικού.

Στην τελευταία ανάλυση η Κίνα αναφέρθηκε διπλάσιες φορές απ’ ό,τι η Ρωσία. Η Κίνα προβληματίζει πολύ το ΝΑΤΟ. Η Συμμαχία δεν έχει φτιαχτεί για να τη διαχειριστεί και δεν έχει ακόμη ξεκάθαρη πολιτική για την αντιμετώπισή της, ούτε καν μια πραγματική σχέση μαζί της. Ωστόσο, τα επόμενα χρόνια η Κίνα θα επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τις επιλογές που θα κάνει το ΝΑΤΟ. 
Με την επερχόμενη εποχή της αντιπαλότητας μεταξύ μεγάλων δυνάμεων προ των πυλών, το ΝΑΤΟ θέλει πάση θυσία να διατηρήσει τη στήριξη των συμμάχων της Αμερικής. Όπως λέει ο Νίκολας Μπερνς, πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Ελλάδα, «η Αμερική έχει πολλούς συμμάχους στο ΝΑΤΟ και στην Ασία, πράγμα που τη διαφοροποιεί από την Κίνα και τη Ρωσία. Αυτές δεν έχουν κανέναν σύμμαχο».
Για όλους αυτούς τους λόγους το ΝΑΤΟ πρόκειται να επιβιώσει από την προεδρία του Τραμπ. Με σκοπό, όμως, να παραμείνει ισχυρό και τις δεκαετίες που έρχονται, το ΝΑΤΟ αρχίζει να ετοιμάζεται από τώρα.

Τρεις είναι οι τομείς στους οποίους επικεντρώνεται: 
1. Στο θέμα της ταχύτητας σε ό,τι αφορά τη λήψη αποφάσεων, τον συντονισμό και την ανταπόκριση. Το ζητούμενο είναι να βρεθούν τρόποι ώστε 30 χώρες να μπορούν να λαμβάνουν μαζί γρήγορες αποφάσεις.
2. Στην επανεκτίμηση των προτεραιοτήτων του. Προς το παρόν αυτό που κάνει είναι συλλογική άμυνα και διαχείριση κρίσεων ταυτόχρονα. Το πρόβλημα είναι ότι έτσι αναλώνεται σε πολλές κατευθύνσεις, ώστε να ικανοποιεί και να κρατά ενεργά τα διαφορετικά κράτη – μέλη του. Αναπόφευκτα το ΝΑΤΟ θα αναγκαστεί αργά ή γρήγορα να πάρει δύσκολες στρατηγικές αποφάσεις. Όπως ποιες αποστολές να αφήσει, πόσο να επικεντρωθεί σε περιοχές αυξανόμενης στρατηγικής σημασίας και αν θα πρέπει να διατηρεί την πόρτα ανοιχτή σε νέα μέλη.
3. Στην προσαρμογή του στην άνοδο της Κίνας. Κρίνεται ως το πιο σημαντικό για τη διατήρηση της σημασίας του ΝΑΤΟ. Τα βήματα που θα επιλέξει να κάνει θα έχουν μεγάλες συνέπειες για τους συμμάχους, κυρίως την Ευρώπη. 
Όπως σημειώνει το Χάρβαρντ, στο τέλος θα πρέπει να υπάρξει μια ξεκάθαρη διάκριση εργασιών μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής με τη μορφή μιας νέας «διατλαντικής συμφωνίας». Η Αμερική θα συμφωνήσει να παραμείνει στην Ευρώπη, αλλά με μικρότερο βαθμό εμπλοκής, και οι Ευρωπαίοι να αναλάβουν οι ίδιοι μεγαλύτερο κομμάτι της στρατιωτικής τους ασφάλειας. Προς αυτή την κατεύθυνση, άλλωστε, η Ε.Ε. ήδη θεσμοθέτησε το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας…