Τα προβλήματα του Ποντιακού Ελληνισμού αρχίζουν λίγα χρόνια μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Την πτώση της Βασιλεύουσας ακολούθησε αυτή της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας το 1461. Από τότε έως και τον πλήρη ξεριζωμό των Ποντίων από τις πατρογονικές τους εστίες γίνεται μια σειρά ανηλεών διωγμών, σφαγών, ξεριζωμών, μια συστηματική προσπάθεια εξισλαμισμού και εκτουρκισμού των πληθυσμών, έως ότου καταλήξουμε στη συστηματική και μεθοδευμένη εξόντωση – γενοκτονία του 20ού αιώνα. 

Μια σύντομη ιστορική αναδρομή 

Από το 1461 έως και το 1923, η οθωμανική κατάκτηση του μικρασιατικού Πόντου μπορεί να χωριστεί σε ιστορικές περιόδους κατά τις οποίες ασκήθηκαν συγκεκριμένες πολιτικές. Η πρώτη και πιο ήπια περίοδος αρχίζει από την πτώση της Τραπεζούντας, λίγο μετά τα μέσα του 15ου αιώνα, και διαρκεί περίπου δύο αιώνες, έως και τα μέσα του 17ου. Σε αυτήν την περίοδο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία κρατά μια ουδέτερη πολιτική απέναντι στους Έλληνες του Πόντου. 
Η δεύτερη περίοδος ξεκινά από τα μέσα του 17ου αιώνα και σχετίζεται με τους ρωσοτουρκικούς πολέμους, εφαλτήριο των οποίων μπορεί να θεωρηθεί η επεκτατική πολιτική των Οθωμανών στα μέσα του 17ου αιώνα. Σε αυτήν την περίοδο καταγράφονται βίαια επεισόδια κατά των χριστιανικών πληθυσμών και επιχειρούνται εκτεταμένες ενέργειες βίαιου και μαζικού εξισλαμισμού τους. 
Από τη συνθήκη του Κιουτσούκ – Καϊναρτζή, το 1774, έως και το 1923, ξεχωρίζουν μια σειρά γεγονότα και οργανωμένες ενέργειες που αποβλέπουν στην εξόντωση και τον διωγμό των Ποντίων από τα εδάφη τους. Πάντως, έως και το 1908, οι εχθρικές κυρίως ενέργειες εναντίον των Ποντίων σχετίζονταν κατά κύριο λόγο με τη συστηματική προσπάθεια των τοπικών αρχών να μην εφαρμόζουν προς όφελος των χριστιανών φιλελεύθερους νόμους. 
Ωστόσο, από το 1908, που εμφανίζεται στο προσκήνιο ο τουρκικός εθνικισμός καθορίζοντας τις πολιτικές – στρατιωτικές εξελίξεις, αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για τον πλήρη αφανισμό του Ποντιακού Ελληνισμού. 

Ο ρόλος των Νεότουρκων 

Σε ένα συνέδριο που οργάνωσε το 1911 το Νεοτουρκικό Κομιτάτο «Ένωση και Πρόοδος» στη Θεσσαλονίκη, ελήφθη μια ιδιαίτερα σοβαρή απόφαση, η οποία ήθελε πάση θυσία η Μικρά Ασία να γίνει μωαμεθανική χώρα, πράγμα που πριν από όλα καταδίκαζε τους χριστιανικούς πληθυσμούς σε αφανισμό – και κατά συνέπεια όλες τις εθνότητες που κατοικούσαν σε εκείνα τα μέρη. Αυτήν την πολιτική αποφάσισαν να την υλοποιήσουν με κάθε μέσο και τρόπο. 
Επίσημοι σύμβουλοι των Νεότουρκων ήταν οι Γερμανοί. Αυτοί λοιπόν τους συμβούλεψαν ότι μονάχα με την εξαφάνιση των Ελλήνων και των Αρμενίων από τα πατρογονικά τους εδάφη θα γινόταν η Μικρά Ασία δική τους πατρίδα. Έτσι, το σχέδιο βασίστηκε πάνω στην ιδέα του ολοκληρωτικού αφανισμού των δύο αυτών εθνοτήτων. Η απόφαση αυτή, που πάρθηκε το 1911, σχεδιάστηκε με τη γερμανική διαστροφή και επιμέλεια, εκτελέστηκε με πρωτοφανή αγριότητα κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και ολοκληρώθηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ (ανάμεσα στο 1919 και το 1923).

Το σχέδιο σε πρώτη και δεύτερη φάση

Το αρχικό σχέδιο βασίστηκε πάνω στην υποχρεωτική επιστράτευση όλων των Ελλήνων ανδρών από 15 έως 45 ετών και την αποστολή τους σε Τάγματα Εργασίας, όπου οι πιθανότητες επιβίωσης από τις εξοντωτικές συνθήκες που επικρατούσαν εκεί ήταν ελάχιστες. Αδειάζοντας τα χωριά και τις πόλεις από τον ανδρικό πληθυσμό που θα μπορούσε να προβάλει αντίσταση, οι Νεότουρκοι προχώρησαν και σε πολιτικές εξοντωτικές νομοθετήσεις, με τις οποίες αμφισβήτησαν το δικαίωμα των Ελλήνων να ασκούν ελεύθερα τα επαγγέλματά τους και επιπλέον απαγόρευσαν στους μουσουλμάνους να συνεργάζονται επαγγελματικά με τους Έλληνες με την ποινή της τιμωρίας από τις στρατιωτικές αρχές. Παράλληλα, άτακτες ορδές των Τούρκων επετίθεντο στα απομονωμένα ελληνικά χωριά κλέβοντας, φονεύοντας, αρπάζοντας νέα κορίτσια, κακοποιώντας και καίγοντάς τα. Το ανατριχιαστικό μαρτύριο του Ποντιακού Ελληνισμού είχε αρχίσει! 
Ιδού ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από την έκθεση της ελληνικής πρεσβείας, με ημερομηνία τον Ιούνιο του 1915: «Οι εκτοπιζόμενοι από τα χωριά τους δεν είχαν δικαίωμα να πάρουν μαζί τους ούτε τα απολύτως αναγκαία. Γυμνοί και ξυπόλητοι, χωρίς τροφή και νερό, δερόμενοι και υβριζόμενοι, όσοι δεν εφονεύοντο, οδηγούντο στα όρη από τους δημίους τους. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς πέθαιναν κατά την πορεία από τα βασανιστήρια. Το τέρμα του ταξιδιού δεν σήμαινε και τέρμα των δεινών τους, γιατί οι βάρβαροι κάτοικοι των χωριών τούς παρελάμβαναν για να τους καταφέρουν το τελειωτικό πλήγμα…».

Το τελειωτικό πλήγμα

Από το 1915 άρχισε κατά συστηματικό και άριστα οργανωμένο τρόπο ένα κύμα μαζικών διώξεων με τη μορφή εκτοπίσεων, ενώ ταυτόχρονα σημειώθηκαν επίσης και αναγκαστικοί εξισλαμισμοί γυναικείων πληθυσμών. 
Μετά τη συνθηκολόγηση της Ρωσίας και την απόσυρση του ρωσικού στρατού από την περιοχή του Πόντου, εντάθηκαν οι διώξεις στην περιοχή. Τον Μάιο του 1919 καταφτάνει στην περιοχή ο Κεμάλ με αποτέλεσμα να ενταθεί η δράση άτακτων ομάδων (τσετών) κατά των χριστιανικών πληθυσμών. Τότε ανατίθεται στον περιβόητο τσέτη Τοπάλ Οσμάν η επιχείρηση της μαζικής εξόντωσης του τοπικού πληθυσμού. 
Χαρακτηριστικοί είναι οι αριθμοί: Οι Έλληνες στον Πόντο την παραμονή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ανέρχονταν σε 700.000 άτομα. Μέχρι το τέλος του 1923 υπολογίζεται ότι είχαν εξοντωθεί από 213.000 έως 368.000…