Η ομάδα Nova Melancholia παρουσιάζει την περφόρμανς «Πένθος και μελαγχολία», βασισμένη στο ομώνυμο κείμενο του Φρόιντ

Η ομάδα Nova Melancholia παρουσιάζει την περφόρμανς «Πένθος και μελαγχολία», βασισμένη στο ομώνυμο κείμενο του Φρόιντ

«Παραδοθήκαμε στον ψυχαναγκασμό να φτιάξουμε μια παράσταση μόνο και μόνο για να την αφιερώσουμε στην επίμονα αόρατη μελαγχολία των καιρών». Κάπως έτσι «αιτιολογεί» ο σκηνοθέτης Βασίλης Νούλας την επιλογή της ομάδας Nova Melancholia να παρουσιάσει την περφόρμανς «Πένθος και μελαγχολία». Πρόκειται για μια δουλειά βασισμένη στο ομώνυμο κείμενο του Σίγκμουντ Φρόιντ, που περιέχεται στη συλλογή μελετών «Μεταψυχολογικά κείμενα του 1915». «Μοιάζει να έχουμε ξεχάσει την ενόχληση και τη δυσφορία που προκάλεσε η σκέψη του Φρόιντ, όταν πρωτοδιατυπωνόταν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα», εξηγεί ο Μανώλης Τσίπος, ο οποίος συνεργάζεται στην σκηνοθεσία της παράστασης. Σήμερα η ψυχαναλυτική διαδικασία είναι κοινό βίωμα. Οι φροϊδικοί όροι έχουν εκλαϊκευθεί, σε πλήρη αντίθεση με τη δυσκολία αποδοχής που συνάντησαν από τους σύγχρονους του Φρόιντ, κυρίως επειδή τα πάντα φαίνονταν να συνδέονται με το ερωτικό ένστικτο. «Και συμβαίνει το πλέον ανεπίτρεπτο: ο “παράλογος” και εν πολλοίς “αυθαίρετος” λόγος του αξίωνε να καταστεί επιστημονικός, συνεπώς αδιαμφισβήτητη αλήθεια». Η παράσταση επιχειρεί να επαναφέρει στο προσκήνιο αυτό το πρώτο «παραξένεμα», το ενοχλητικό, βέβηλο, πρόστυχο «ανοίκειο» του φροϊδικού στοχασμού. Και αυτό θέλει να το επιτύχει αρθρώνοντας ταυτόχρονα μια απόπειρα κριτικής. Στο κείμενο μαθαίνουμε για περιπτώσεις μελαγχολικών ασθενών, τους σημερινούς καταθλιπτικούς. Όλοι παρουσιάζουν το εξής ίδιο χαρακτηριστικό: είναι γυναίκες. Έχουμε την περίπτωση της «εγκαταλελειμμένης συζύγου», την περίπτωση της «ανίκανης γυναίκας» κ.ο.κ. Είναι σαν να δηλώνεται, εμμέσως πλην σαφώς, ότι η μελαγχολία αφορά τις γυναίκες, όχι τους άντρες. Αυτό μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μπορούμε να ισχυριστούμε πως όταν ένας άντρας εκδηλώνει μελαγχολία, αυτό συνιστά (κατά Φρόιντ) μία μορφή εκθήλυνσης. Στην περφόρμανς «Πένθος και μελαγχολία» ο φροϊδικός (ανδρικός) λόγος ακούγεται αποκλειστικά από γυναικεία χείλη. Η ανάλυση του άνδρα-Φρόιντ για τη γυναικεία μελαγχολία εκφέρεται από τρεις γυναίκες. Κάθε μία είναι συμπληρωματική των άλλων δύο· βρίσκονται σε κάποιου είδους αναλογία με τους τρεις τόπους του ανθρώπινου ψυχισμού, το Εγώ, το Υπερεγώ και το Αυτό. Μιλούν σε διαφορετική τονική γκάμα, κανονική φωνή (ο ρεαλισμός του Εγώ), ψιλή φωνή (η διαρκής «λογοκρισία» από το Υπερεγώ) και μπάσα φωνή (ο ηδονικός αυτισμός του Αυτού). Οι τρεις τόποι κινούνται και συμπεριφέρονται διακριτά, όμως σταδιακά τα όρια θολώνουν. Η παράσταση μεταβάλλεται σε ένα αιμορραγούν ψυχικό τοπίο, σε μια ανοιχτή πληγή. Υποτροπιάζει σε πρώιμα στάδια του ψυχισμού, σε κανιβαλιστικές τάσεις, ηδονίζεται και παλιμπαιδίζει, παραδίδεται σε φοβίες και σε αναπάντητες ανάγκες, γελοιοποιείται και προκαλεί το γέλιο συνειδητά και επαναλαμβανόμενα, καθηλώνεται στον πρωταρχικό ναρκισσισμό, μασκαρεύεται τα φύλα και τους ρόλους. Στο τέλος εισβάλλει στη σκηνή μια τέταρτη γυναίκα. Εκείνη θα μιλήσει για τη μανία –το συμπληρωματικό αντίθετο της μελαγχολίας– και θα κλειδώσει ξανά αυτό το τοπίο στη «σφαίρα των ιχνών ανάμνησης των πραγμάτων». Ο άντρας, το αδιάκοπο «Άλλο», εκείνος που κατά Λακάν φέρει τον φαλλό (και σε αντίθεση με τη γυναίκα που είναι ο φαλλός), κινείται κρυμμένος πίσω από παραπετάσματα, ίσως εικονοποιήσεις του φλοιού του ανθρώπινου εγκεφάλου. Συχνά λειτουργεί ως σεξουαλικό αντικείμενο-σκιά ενός βασανιστικού πόθου και δεν εκφέρει ποτέ τον λόγο του Φρόιντ. Δημιουργεί ένα παρόν-απόν, είναι το φροϊδικό Αντικείμενο, το αγαπώμενο Αντικείμενο, το απολεσθέν Αντικείμενο, η σκιά που πέφτει αδυσώπητη πάνω στο μελαγχολικό Εγώ. «Εν τέλει, η φροϊδική ανάλυση του ψυχισμού μπορεί να ιδωθεί ως μια πειραματική κατασκευή, μια τολμηρή μυθοπλασία που ορίζει αόρατους τόπους και προβαίνει σε εικασίες. Ένας χώρος ελευθερίας και βασιλείας των εμμονών και των ανοιχτών πληγών του έρωτα. Η παράστασή μας φιλοδοξεί να είναι ακριβώς αυτό», συμφωνούν οι Β. Νούλας και Μ. Τσίπος. Η ομάδα Nova Melancholia ιδρύθηκε το 2006 στην Αθήνα και έχει παρουσιάσει μέχρι σήμερα επτά θεατρικές παραγωγές και μία μικρού μήκους ταινία. Οι κώδικες του σωματικού θεάτρου και της εικαστικής περφόρμανς, η γλυπτική αντιμετώπιση του σώματος του ηθοποιού και η εμπλοκή κειμένων ξένων προς το θέατρο (Πεντζίκης, Μπένγιαμιν, Σκαρίμπας, Φρόιντ), αποτελούν πυλώνες εργασίας της ομάδας. Στόχος της είναι η δημιουργία θεαμάτων μέσω της αναζήτησης σύγχρονων τρόπων δραματουργίας και της χρήσης υβριδικών μορφών γραφής. Το αποτέλεσμα στοχεύει στη διανοητική διέγερση, τη συγκινησιακή φόρτιση και την αισθητική απόλαυση του θεατή.

* «Πένθος και μελαγχολία» από τη Nova Melancholia. Μετάφραση: Ν. Σιουζουλή. Σκηνοθεσία: Β. Νούλας. Σκηνοθετική συνεργασία: Μ. Τσίπος. Σκηνικά – κοστούμια: Ν. Οικονόμου. Παίζουν: Β. Κυριακουλάκου, Β. Μαστρογιάννη, Σ. Νούλα, Ν. Σάμπαλης, Δ. Χατζηπαυλίδου. Booze Cooperativa. Έως 2 Μαρτίου και για δεκατρείς παραστάσεις.

Χαρά Αργυρίου