Κάθε χρόνο, την ημέρα του Δεκαπενταύγουστου στην Τήνο, η γιορτή της Μεγαλόχαρης λάμβανε πανελλαδικό χαρακτήρα. Έτσι, λίγο πριν από την 15η Αυγούστου του 1940, η διοικούσα επιτροπή του Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου ζητούσε με επιστολή της προς το υπουργείο Ναυτικών την αποστολή πολεμικού πλοίου στο νησί, ώστε να λαμπρύνει με την παρουσία του τις εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμήν της Παναγίας. Εκείνος ο εορτασμός θα έμενε στη Ιστορία ως μια τραγωδία!

 

Το χρονικό της τυχοδιωκτικής επίθεσης

«Στις 15 Αυγούστου του 1940 και περί ώρα 08:25΄ λίγο πριν από τη λιτάνευση της ιερής εικόνας στην Τήνο, και ενώ στην προκυμαία υπήρχε ήδη πολύς κόσμος, υποβρύχιο “εν καταδύσει” πλησίασε τον θαλάσσιο χώρο εξαπολύοντας τρεις τορπίλες κατά του ευδρόμου ΕΛΛΗ, εκ των οποίων μόνο μία έπληξε αυτό, προκαλώντας έκρηξη στο μηχανοστάσιο και πυρπόληση των δεξαμενών πετρελαίου, με 9 νεκρούς και 24 τραυματίες. Οι δε άλλες δύο τορπίλες αστόχησαν και εξερράγησαν στην προκυμαία χωρίς ευτυχώς να προκαλέσουν θύματα. Παρά τις προσπάθειες, όμως, που κατέβαλε, με τη βοήθεια των επιβατικών πλοίων, το πλήρωμα να το ρυμουλκήσει στα ρηχά, τελικά το ΕΛΛΗ βυθίστηκε περίπου μία ώρα μετά, στις 09:45΄, και το πλήρωμα αναγκάστηκε να το εγκαταλείψει πηδώντας στη θάλασσα. Για καλή τύχη των τραυματισμένων ναυαγών, στην περιοχή βρίσκονταν τα αλιευτικά σκάφη ΠΡΟΠΟΝΤΙΣ και ΕΛΕΝΗ, ιδιοκτησίας Μιχάλη Σπυρ. Πετυχάκη. Αψηφώντας τον κίνδυνο της αναμενόμενης εκρήξεως της Έλλης, ο καπετάν Μιχάλης Πετυχάκης έδωσε σήμα στα σκάφη του να προσεγγίσουν και να περισυλλέξουν 24 τραυματίες ναυαγούς προτού υπάρξουν περισσότερα θύματα. Για την ηρωική του πράξη τιμήθηκε μαζί με το πλήρωμά του από τον βασιλέα Γεώργιο και την ελληνική κυβέρνηση με Τιμητική Ευαρέσκεια.

»Στη συνέχεια, το υποβρύχιο απομακρύνθηκε χωρίς να καταστεί γνωστή η ταυτότητά του. Από την έρευνα που διενεργήθηκε στη συνέχεια από πραγματογνώμονες αξιωματικούς του ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού, επί των θραυσμάτων των τορπιλών που είχαν εκραγεί στην προκυμαία, διεπιστώθη αμέσως ότι επρόκειτο για ιταλικές τορπίλες.

»Η τότε ελληνική κυβέρνηση (του Ι. Μεταξά) τήρησε απόλυτα μυστική την πραγματογνωμοσύνη εκείνη (η οποία τελικά δημοσιεύτηκε με φωτογραφίες δύο ημέρες μετά την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, δηλαδή στις 30 Οκτωβρίου του 1940), αλλά και με ταυτόχρονη απαγόρευση στον Τύπο για οποιονδήποτε υπαινιγμό εθνικότητας του υποβρυχίου. Παρά ταύτα, από την πρώτη στιγμή, η ελληνική κοινή γνώμη ουδεμία αμφιβολία έτρεφε περί της εθνικότητας των υπευθύνων».

Heinz Richter, «Η Ιταλο-Γερμανική επίθεση εναντίον της Ελλάδος», μτφρ.: Κώστας Σαρρόπουλος, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 1998, σελ.59-60.

 

Η πολιτική διαχείριση του ζητήματος από τον Μεταξά

Ο Μεταξάς ανέθεσε την πιστοποίηση των ενόχων στον αρχηγό του στόλου υποναύαρχο Ε. Καββαδία, με την απόρρητο διαταγή 407/16.8.1939. Το αποτέλεσμα της έρευνας ήταν έτοιμο την 21η Αυγούστου. Όμως δεν το κοινοποίησε. Λόγοι στρατιωτικής και πολιτικής σκοπιμότητας υπαγόρευαν αυτή τη στάση του. Ο υφυπουργός Τύπου Θεολόγος Νικολούδης, προώθησε τη διαταγή του Μεταξά προς τους γενικούς διοικητές και Νομάρχες του Βασιλείου, να μη δημοσιευτεί καμία απολύτως σχετική πληροφορία.

Το πρωτόκολλο της έρευνας για την ΕΛΛΗ, ο Μεταξάς το ανακοίνωσε την 30η Οκτωβρίου, όταν ο εχθρός είχε εκδηλωθεί και είχε ξεσπάσει ο πόλεμος. Το δημοσίευσε επίσης στη Λευκή Βίβλο, αριθ.129, με φωτογραφίες των τεμαχίων των τορπίλων, που είχαν συλλεχθεί αμέσως την επομένη από τον πυθμένα της θάλασσας, πάνω στις οποίες ήταν χαραγμένη η ιταλική ταυτότητά τους και η προέλευσή τους. Ανήκαν στο ιταλικό υποβρύχιο DELFINO, και είχαν εκτοξευτεί με διαταγή του Ντε Βέκκι, του Ιταλού διοικητή της Δωδεκανήσου.

Η ιστορία του πλοίου

Το πλοίο είχε τη δική του ιστορία… Ναυπηγήθηκε το 1912-1913 στις ΗΠΑ με το όνομα «Fei-Hung», μιας και προοριζόταν να ενσωματωθεί στο κινεζικό ναυτικό. Η παραγγελία της κινεζικής κυβέρνησης δεν επρόκειτο να ολοκληρωθεί επιτυχώς καθότι μεσολάβησε η εθνικιστική Επανάσταση που ξέσπασε στην Κίνα εκείνη την εποχή. Το «Fei-Hung» τελικά δεν έμεινε για πολύ στα αμερικανικά ναυπηγεία, μιας και η ελληνική κυβέρνηση το αγόρασε το 1914. Στην Ελλάδα του δόθηκε η ονομασία «Έλλη» σε ανάμνηση της περίφημης ναυμαχίας τής Έλλης, που είχε λάβει χώρα στη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου, στην οποία η Ελλάδα ήταν νικήτρια.