Οι αδυναμίες και τα αντίθετα συμφέροντα «μικρών» και «μεγάλων»

Η οικονομία της Ευρώπης χάνει έδαφος από τους ανταγωνιστές της. Μόλις πριν από μια δεκαετία οι δέκα από τις σαράντα μεγαλύτερες εταιρείες στον κόσμο είχαν ως βάση τους την Ευρώπη. Σήμερα είναι μόλις δύο, κι αυτές στις θέσεις 32 και 36. Η Ευρώπη συνεχίζει να μοιάζει με ένα σύνολο από μεσαίες οικονομίες συραμμένες μεταξύ τους κι όχι ένας ενιαίος ανταγωνιστής των ΗΠΑ ή της Κίνας.

Γι’ αυτό η νέα Κομισιόν ψάχνει τρόπους να «στρίψει» εγκαίρως την Ε.Ε. προς μια νέα κατεύθυνση. Και μπροστά σε αυτό δείχνει αποφασισμένη να είναι η πιο πολιτικοποιημένη Κομισιόν που είχαμε έως τώρα. Η νέα πρόεδρος, η Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν, επίσημα θα αναλάβει τα σκήπτρα της Ένωσης τα μεσάνυχτα της 31ης Οκτωβρίου, τη στιγμή ακριβώς που η Βρετανία είναι προγραμματισμένο να αποχωρήσει από την Ε.Ε.

Τα επείγοντα προβλήματα της Ευρώπης δεν είναι λίγα: μία οικονομική επιβράδυνση που πλησιάζει, διαφωνίες για τον επόμενο επταετή ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, ισχυρές διαφορές μεταξύ των κρατών στο φλέγον μεταναστευτικό θέμα, εμπορικοί πόλεμοι κι ένα όλο και πιο δυσοίωνο διεθνές σκηνικό εκτός Ευρώπης. Το πώς θα τα χειριστεί όλα αυτά η νέα Κομισιόν θα εξαρτηθεί από το πόσο «πολιτική» – και όχι απλώς διεκπεραιωτική – θα αποφασίσει να είναι.

Μία «πολιτική» Κομισιόν δεν είναι για όλα τα γούστα. Δεν θα αρέσει σε όλους. Τον Φεβρουάριο ο Ολλανδός υπουργός Εξωτερικών προειδοποίησε ότι «μια Κομισιόν που θεωρεί πως είναι πολιτικοποιημένη υπονομεύει την ίδια της την αντικειμενικότητα». Δηλαδή ο βασικός της ρόλος πρέπει να είναι αυτός του ουδέτερου διαμεσολαβητή μεταξύ των κρατών – μελών και όχι να παίρνει θέση στα μεγάλα θέματα.

Όμως, η νέα Κομισιόν θεωρεί ότι η εποχή που η Ευρώπη ήταν μια πιο απλή, πιο ομοιογενής περιοχή έχει περάσει. Σήμερα η Ε.Ε. είναι ένα μεγάλο «κλαμπ» κρατών με μεγάλες διαφορές, που παράλληλα βομβαρδίζονται από γεγονότα και απροσδόκητες κρίσεις. Τα μέτρα που θα παίρνει η Κομισιόν θα πρέπει να έχουν τη στήριξη τριών, τεσσάρων ή και πέντε κομματικών ομάδων στο κατακερματισμένο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Με αυτό το σκεπτικό στις 10 Σεπτεμβρίου η Φον Ντερ Λάιεν μοίρασε τα βασικά πόστα, παρουσίασε δηλαδή τους νέους επιτρόπους που θα αναλάβουν να επανεκκινήσουν τη μηχανή της Ευρώπης.

Το πρώτο συμπέρασμα: Αυτό είναι το καλοκαίρι του Μακρόν. Εκτός του ότι ανεβαίνει η διπλωματική ισχύς του στο διεθνές πεδίο, η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι κομμένη και ραμμένη στα μέτρα της ατζέντας Μακρόν.

● Κατ’ αρχάς οι Ευρωπαίοι ηγέτες επέλεξαν για πρόεδρο της Κομισιόν τη Φον Ντερ Λάιεν, η οποία δεν ήταν πρώτη επιλογή κανενός, αλλά πρόταση του Μακρόν.

● Έπειτα η Γαλλίδα Κριστίν Λαγκάρντ, επικεφαλής του ΔΝΤ, επιλέχθηκε για την ηγεσία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

● Ο Σαρλ Μισέλ, ο πρωθυπουργός του Βελγίου και σύμμαχος του Μακρόν, πήρε την προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και ο Ζοζέπ Μπορέλ, υπουργός Εξωτερικών της Ισπανίας, θα είναι ο νέος ύπατος εκπρόσωπος της Ε.Ε. για την Εξωτερική Πολιτική.

Η Φον Ντερ Λάιεν ιεράρχησε τα πόστα με ιδιαίτερη έμφαση στους τρεις αντιπροέδρους που θα βρίσκονται ακριβώς από κάτω της και θα είναι επικεφαλής στους τρεις τομείς που, όπως έχει πει η Φον Ντερ Λάιεν, θα αποτελέσουν τις προτεραιότητές της.

● Η Μαργκρέτε Βεστάγκερ θα αναλάβει να «ετοιμάσει την Ευρώπη για την ψηφιακή εποχή» και παράλληλα παραμένει ως επίτροπος Ανταγωνισμού. Με αυτό τον ρόλο η Βεστάγκερ τα έχει ήδη βάλει με τις ψηφιακές εταιρείες – κολοσσούς της Αμερικής και έχει έρθει σε ρήξη με τον Ντόναλντ Τραμπ.

● Ο Φρανς Τίμερμανς, ο Ολλανδός Σοσιαλδημοκράτης, αναλαμβάνει να προχωρήσει το «πράσινο new deal της Ευρώπης», δηλαδή την επιτάχυνση της ευρωπαϊκής πορείας προς μηδενικές εκπομπές αερίων διοξειδίου του άνθρακα ως το 2050.

● Και ο Βάλντις Ντομπρόβσκις, ο Λετονός Χριστιανοδημοκράτης, θα είναι υπεύθυνος για τις οικονομικές και δημοσιονομικές υποθέσεις.

Ο εσωτερικός κύκλος

Η επιλογή αυτών των τριών αντανακλά τη στροφή προς μια πιο ενεργή και πολιτικοποιημένη Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Προέρχονται από τις τρεις μεγαλύτερες πολιτικές ομάδες στη νέα Ευρωβουλή, των οποίων τη στήριξη θα χρειαστεί η Φον Ντερ Λάιεν για να εξασφαλίσει τις απαραίτητες πλειοψηφίες για τις προτάσεις της.

Επίσης μπορεί να χρειαστεί να βασιστεί και στους Πράσινους, γι’ αυτό και η έμφαση στην κλιματική αλλαγή.

Οι τρεις μαζί με τη Φον Ντερ Λάιεν θα σχηματίσουν τον εσωτερικό κύκλο που θα διαχειρίζεται τα ευρωπαϊκά θέματα μαζί με τον εξωτερικό κύκλο των πέντε αντιπροέδρων.

Τρεις από την ανατολική Ευρώπη και δύο από τη νότια, ώστε να υπάρχει μια γεωγραφική ισορροπία.

Και από κάτω τους θα είναι τα υπόλοιπα 18 μέλη της Κομισιόν. Ανάμεσα στους αντιπροέδρους υπάρχουν κάμποσες ενδεικτικές περιπτώσεις.

● Ο διορισμός του Πάολο Τζεντιλόνι ως επιτρόπου για τα οικονομικά θέματα και τους δημοσιονομικούς κανόνες σηματοδοτεί ότι η Φον Ντερ Λάιεν θέλει να χρησιμοποιήσει την ευκαιρία του νέου, πιο φιλοευρωπαϊκού κυβερνητικού συνασπισμού στην Ιταλία για να λήξει τη διαμάχη Βρυξελλών – Ρώμης σχετικά με τον ιταλικό προϋπολογισμό. Κάτι που αναμένεται να ενοχλήσει τους πιο άκαμπτους Γερμανούς.

● Η Σιλβί Γκουλάρ, που αναλαμβάνει την κοινή ευρωπαϊκή αγορά και την άμυνα, είναι στενή σύμμαχος του Μακρόν.

● Ο Φιλ Χόγκαν της Ιρλανδίας αναλαμβάνει τον τομέα του εμπορίου, αλλά και την τυχόν διαπραγμάτευση με τη Βρετανία ύστερα από ένα Brexit. Ο διορισμός του στέλνει το μήνυμα ότι σε αυτά τα θέματα η Ευρώπη τάσσεται στο πλευρό της Ιρλανδίας παρά του Λονδίνου.

● Ο διορισμός του Έλληνα επιτρόπου Μαργαρίτη Σχοινά ως αντιπροέδρου για τη μετανάστευση υπονοεί ότι η Κομισιόν θα αντιμετωπίσει το θέμα ως ζήτημα σκληρών συνόρων, ελέγχων και δημοσίων σχέσεων.

Η μεγάλη αδυναμία

Το βασικό γενικότερο στίγμα της Κομισιόν υπό τη Φον Ντερ Λάιεν θα είναι η προσπάθεια να καταστεί η Ευρώπη ένας πιο αυτόνομος παίκτης στη διεθνή σκηνή, στόχο που στις Βρυξέλλες αποκαλούν επέκταση της «ευρωπαϊκής κυριαρχίας». Όμως, εκεί που εντοπίζεται μια κομβική αδυναμία της ευρωπαϊκής οικονομίας είναι στην κοινή αγορά. Η κατάσταση της κοινής αγοράς είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομία της Ευρώπης και αυτή τη στιγμή η κατάσταση αυτή περιγράφεται ως παραμελημένη.

Στη θεωρία, οι 500 εκατομμύρια Ευρωπαίοι πολίτες ζουν σε μια κοινή οικονομική ζώνη, όπου τίποτε δεν εμποδίζει την ελεύθερη διακίνηση αγαθών, ανθρώπων, υπηρεσιών και κεφαλαίου. Στην πράξη, όμως, η εμπορική ενοποίηση της Ευρώπης παραμένει ημιτελής, πράγμα που ανησυχεί τις Βρυξέλλες, ειδικά τώρα που η Βρετανία πρόκειται να φύγει από την Ε.Ε. και προμηνύονται εμπορικοί πόλεμοι.

Η Κομισιόν εξετάζει τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να ενδυναμώσει την κοινή αγορά, αλλά σύμφωνα με τον «Economist» οι βασικοί είναι τρεις:

1. Ο πρώτος είναι να φροντίσει η Ε.Ε. ότι τα καταστατικά και οι αρχές της θα εφαρμόζονται πλήρως. Πολύ συχνά κυβερνήσεις ευρωπαϊκών κρατών δεν εφαρμόζουν πλήρως τους κανονισμούς της κοινής αγοράς. Κι αυτό συμβαίνει προκειμένου να μπορούν να «εξυπηρετούν» τα συμφέροντα κάποιας βιομηχανίας (ή κλάδου) με πολιτικές διασυνδέσεις.

Η ίδια η Ε.Ε. υπολογίζει ότι υπάρχουν 5.000 διαφορετικές εθνικές ρυθμίσεις, σχεδόν 200 ανά χώρα, που καθορίζουν την παροχή υπηρεσιών. Η Ένωση θεωρεί ότι αυτό εμποδίζει τους Ευρωπαίους να μετακινηθούν εκεί όπου υπάρχουν οι δουλειές και συμβάλλει στο γεγονός ότι σε κάποιες χώρες επιμένουν τα διψήφια ποσοστά ανεργίας.

2. Ο δεύτερος είναι να επικεντρωθεί στο ευρώ. Ένας τρόπος που θα καθιστούσε το κοινό νόμισμα σταθερότερο θα ήταν να υπάρξει ένα κεντρικό fund που θα διασφαλίζει τις τραπεζικές καταθέσεις.

3. Ο τρίτος και πιο φιλόδοξος να αρθούν όσοι δομικοί φραγμοί παραμένουν στο διασυνοριακό ευρωπαϊκό εμπόριο.

Η Ευρώπη, όπως κι όλες οι ανεπτυγμένες οικονομίες στον κόσμο, μετατοπίζεται από την παραγωγή αγαθών στην παροχή υπηρεσιών, όπως π.χ. οι τραπεζικές ή το cloud computing. Σήμερα τα τρία τέταρτα του ΑΕΠ της Ε.Ε. προέρχονται από τέτοιες υπηρεσίες. Σχεδόν όλες οι καθαρές θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη την τελευταία δεκαετία ήταν στον τομέα των υπηρεσιών.

Το πρόβλημα είναι ότι η ενιαία αγορά αρχικά σχεδιάστηκε για αγαθά, όχι για υπηρεσίες. Η κατάργηση των εμποδίων στο εμπόριο υπηρεσιών αποδεικνύεται πολύ δυσκολότερο εγχείρημα, αφού οι πολιτικοί διστάζουν να τα βάλουν με ισχυρές συντεχνίες της οικονομίας των υπηρεσιών. Το Ινστιτούτο Bruegel και το Ινστιτούτο Peterson για τη Διεθνή Οικονομία υπολογίζουν ότι, αν η Ε.Ε. δεν φροντίσει να εμβαθύνει την ενιαία αγορά για να συμπεριλάβει και τις υπηρεσίες, τότε θα μείνει να καλύπτει ένα κομμάτι της οικονομίας που διαρκώς θα συρρικνώνεται.

Ομοίως οι αγορές της Ευρώπης κυριαρχούνται από εθνικές εταιρείες που μπορούν να χρεώνουν υψηλές τιμές. Για παράδειγμα στις τηλεπικοινωνίες η Ευρώπη διαθέτει δεκάδες διαχειριστές και φορείς, αλλά σε καμιά χώρα οι καταναλωτές δεν μπορούν να επιλέξουν ανάμεσα σε περισσότερες από τρεις ή τέσσερις. Έτσι οι εταιρείες απολαμβάνουν τα προνόμια των ολιγοπωλίων και οι καταναλωτές πληρώνουν υψηλότερες τιμές.

Πιέζουν οι «μικροί»

Πριν από την οικονομική κρίση του 2008 υπήρχε η επικέντρωση στη σύγκλιση μέσα στην Ε.Ε. Αλλά το 2008 όλα πάγωσαν. Όλη η ενέργεια της Κομισιόν πήγε στη μάχη για τη διάσωση του ευρώ καθώς βυθιζόταν σε κρίση. Αυτή τη στιγμή ένας συνασπισμός μικρότερων χωρών, όπως η Ιρλανδία, πιέζει για την ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς.

Όμως η Γερμανία και η Γαλλία, οι μεγάλες χώρες που, επιπρόσθετα, είναι αυτές που στηρίζουν πολιτικά τη Φον Ντερ Λάιεν, έχουν άλλες προτεραιότητες. Αυτό που ζητούν άμεσα είναι μια πιο ενεργή «βιομηχανική πολιτική» που θα δίνει τη δυνατότητα στους πολιτικούς (τους) να κατευθύνουν κρατική χρηματοδότηση σε συγκεκριμένους τομείς, δηλαδή το αντίθετο της προσέγγισης της κοινής αγοράς που έχουν οι μικρότερες χώρες.

Πάντως η Κομισιόν επιμένει στην κοινή αγορά. Στις 6 Ιουνίου, μάλιστα, απείλησε με μηνύσεις και τα 28 κράτη – μέλη της Ε.Ε. αν δεν φροντίσουν να βελτιώσουν τη διασυνοριακή πρόσβαση στις υπηρεσίες. Η Ευρώπη θεωρεί ότι το μεγαλύτερό της οικονομικό πρότζεκτ, η ενιαία αγορά, παραμένει μισοτελειωμένη, καθώς παράγει και προσφέρει τα μισά από τα οφέλη που δυνητικά θα μπορούσε.

Η Ε.Ε., όμως, κατά τον «Economist», δεν διαθέτει και πολλούς άλλους τρόπους για να τονώσει την οικονομία της από το να αποφασίσει να ολοκληρώσει την ενιαία αγορά…