Της Μιλένας Αποστολάκη

 

Η συνταγή της μείξης μυθοπλασίας και ιστορικών γεγονότων μπορεί να αποτελέσει λογοτεχνική οδό για τη δημιουργία μυθιστορημάτων με εσωτερική πλοκή που τέμνει όχι μόνο τις προσωπικές ευαισθησίες του υποψήφιου αναγνώστη, αλλά ταυτόχρονα και τη συλλογική του μνήμη. Ο συγγραφέας απευθύνεται στον αναγνώστη ταυτόχρονα μέσα από τον μύθο του, τη μικρή εικόνα και μέσα από την Ιστορία, τη μεγάλη εικόνα που μας αφορά και μας εμπεριέχει όλους. Αν ο συγγραφέας διαθέτει εκτός από το δώρο της λογοτεχνικής γραφής και τη βαθιά γνώση του ιστορικού και πολιτικοκοινωνικού πλαισίου, τότε υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις για κάτι σημαντικό. Αυτό συμβαίνει στο μυθιστόρημα Ο ΔΙΚΑΣΤΗΣ του καθηγητή Θανάση Διαμαντόπουλου που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, ένα βιβλίο εξαιρετικά επίκαιρο και ιδιαίτερα τρυφερό.

Καλοκαίρι του 2018 και ο ήρωας του μυθιστορήματος, ένας υπέργηρος συνταξιούχος Αρεοπαγίτης, στριφνός, σχεδόν μισάνθρωπος, και προφανέστατα στερημένος από τις χαρές που η ζωή μπορεί να προσφέρει στον άνθρωπο, αποφασίζει να αφηγηθεί όσα σημάδεψαν τον βίο του σε μια νεαρή μεταδιδακτορική φοιτήτρια. Πρόκειται για μια πράξη εξιλέωσης, μια ύστατη απόπειρα απόδρασης από μια ανομολόγητη βαριά ενοχή η οποία τον ακολουθεί στη διάρκεια της παντελώς άδειας ζωής του. Η αυτοβιογραφική αφήγηση του δικαστή πριν καταλήξει στην αποκάλυψη της ενοχής του επιφυλάσσει στον αναγνώστη μια σειρά από αφηγηματικούς ιστορικούς σταθμούς. Από τις σελίδες παρελαύνουν ο Σβώλος και άλλοι σπουδαίοι δάσκαλοι της Νομικής Αθηνών, ο Ιωάννης Μεταξάς, το διάταγμα Καλύβα επί πρωθυπουργίας Λογοθετόπουλου, τα Δεκεμβριανά και ο εμφύλιος, η εκτέλεση της Ελένης Παπαδάκη, η δολοφονία του Χρήστου Λαδά, η δίκη του Μέρτεν στην Ελλάδα, η εκτέλεση του Παγκρατίδη, ο Κων/νος Καραμανλής, ο Γεώργιος Ράλλης, ο Κων/νος Μητσοτάκης, ο Κων/νος Δεσποτόπουλος, αλλά και η δίκη και η αθώωση του Ανδρέα Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο για το σκάνδαλο Κοσκωτά, το τραγικό ναυάγιο του ΣΑΜΙΝΑ και η φονική πυρκαγιά στο Μάτι τον Ιούλιο του 2018.

Στον πυρήνα της μυθιστορηματικής συγκρότησης του ήρωα βρίσκεται η μεγάλη του αντίφαση. Αυτός ο σχεδόν μισάνθρωπος είναι ταυτόχρονα ο δικαστής που κόντρα στην εποχή του είναι αναφανδόν εναντίον της θανατικής ποινής. Αυτός ο συντηρητικός αντικομμουνιστής είναι ο νεαρός δικηγόρος που υπερασπίζεται με πάθος έναν «συμμορίτη» προκειμένου να τον σώσει από το εκτελεστικό απόσπασμα. Αυτός ο άτεγκτος και χωρίς ευαισθησίες άνθρωπος είναι ένας δικαστής που τον απασχολεί η φύση του δικαιοδοτικού του λειτουργήματος. «Μπορεί ένας δικαστής να απονείμει δίκαιο, να εφαρμόζει τον νόμο, αλλά και να απονείμει ουσιαστικά δικαιοσύνη αγνοώντας ολοσχερώς τις ευρύτερες κοινωνικές συνέπειες της απόφασής του;» αναρωτιέται. Ο ίδιος όμως δικαστής επιλέγει παρά την ουσιαστική του κρίση, σε μια υπόθεση με έντονο πολιτικό συμβολισμό και ανάλογες πολιτικές πιέσεις, να μην ευθυγραμμίσει την εφαρμογή του νόμου με το κατ’ ουσίαν δίκαιο. Η αφήγησή του με στόχο πάντα την εξιλέωση αναδεικνύει και πιο προσωπικές αντιφάσεις. Ο δικαστής αναπαράγει αταβιστικά την εσωτερική αντίφαση ενός ανθρώπου που δεν μπορεί να εκφράσει την αγάπη του και τα συναισθήματά του, όπως ακριβώς ο πατέρας του. Έτσι αυτός ο στεγνός άνθρωπος με τον μοναστικό βίο κρατά στη μνήμη σαν θησαυρό τις ελάχιστες αλλά τόσο πολύτιμες για εκείνον στιγμές τρυφερότητας που μπόρεσε να μοιραστεί με δύο γυναίκες, και, με φόντο γεγονότα και αφηγήσεις που καλύπτουν τη νεότερη ιστορία της Ελλάδας, αναζητά με αξιοπρέπεια και αυτογνωσία την εξιλέωση, λίγο πριν το τέλος του.

Ο συγγραφέας μέσα από τη μυθιστορηματική του πλοκή και την ιστορική του αφήγηση αναδεικνύει ένα αξιακό σύμπαν που με τις θετικές και τις αρνητικές του πτυχές σφράγισε τη χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες. Είναι προφανές ότι ο Θανάσης Διαμαντόπουλος με τον έμμεσο τρόπο της μυθιστορηματικής του αφήγησης παίρνει θέση σε όλα αυτά εμπλουτίζοντας τον ευκρινή και καίριο δημόσιο λόγο του.