Με το κλείσιμο των βαλκανικών συνόρων τον Μάρτιο του 2016, δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες εγκλωβίστηκαν στη χώρα μας. Ανάμεσά τους και πάρα πολλοί ανήλικοι. Σύμφωνα με τη UNICEF, το 2017 βρίσκονταν στην Ελλάδα πάνω από 21.000 παιδιά, ενώ το 2018 ο αριθμός αυτός ξεπέρασε τα 27.000, εκ των οποίων το 14% ήταν ασυνόδευτα. Με την ακριβή διάρκεια παραμονής τους να θεωρείται αβέβαιη, βασικό μοχλό για την ομαλή ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία αποτέλεσε – και συνεχίζει να αποτελεί – η εκπαίδευση.

Το υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων (ΥΠΠΕΘ), κινούμενο προς αυτήν την κατεύθυνση, προέβη τον Μάρτιο του 2016 στη σύσταση Επιστημονικής Επιτροπής για τη Στήριξη των Παιδιών των Προσφύγων. Υπουργός Παιδείας ήταν ο Νίκος Φίλης και γενικός γραμματέας ο Γιάννης Παντής. Η Επιτροπή απαρτιζόταν από 35 πανεπιστημιακούς καθηγητές με πείρα σε προσφυγικά και μεταναστευτικά θέματα. Κύρια υποχρέωσή της ήταν η διαμόρφωση εμπεριστατωμένων προτάσεων για την εκπαίδευση των παιδιών των προσφύγων και τη σταδιακή ένταξή τους στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Τα μέλη της Επιτροπής εργάστηκαν αμισθί μέχρι το τέλος της λειτουργίας της, δηλαδή έως τα τέλη του 2018. 

Δύο από τα βασικότερα μέτρα που πρότεινε η Επιστημονική Επιτροπή, τα οποία εφαρμόστηκαν, ήταν τα εξής:
1. Ο διορισμός από το ΥΠΠΕΘ σε κάθε Κέντρο Φιλοξενίας ενός ή περισσοτέρων, ανάλογα με το μέγεθος και τις ανάγκες του Κέντρου, Συντονιστών Εκπαίδευσης Προσφύγων (ΣΕΠ). Οι ΣΕΠ αποτέλεσαν τους διαμεσολαβητές ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά πρόσφυγες, στους εκπαιδευτικούς και τα σχολεία.
2. Η δημιουργία Δομών Υποστήριξης Εκπαίδευσης Προσφύγων (ΔΥΕΠ) και αναλυτικών προγραμμάτων διδασκαλίας των προσφύγων.

Υλοποίηση προτάσεων
Στην οργάνωση των ΔΥΕΠ βοήθησε μια νεοσύστατη επιτελική ομάδα στο ΥΠΠΕΘ, το Αυτοτελές Τμήμα Συντονισμού και Παρακολούθησης της Εκπαίδευσης των Προσφύγων, υπεύθυνο και για την έγκαιρη εύρεση και εξασφάλιση πηγών χρηματοδότησης. Άλλωστε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν εγκρίνει την απευθείας χρηματοδότηση του ελληνικού κράτους για θέματα που αφορούν την εκπαίδευση των προσφύγων. Χρειάζεται να μεσολαβήσουν συνέργειες με διεθνείς οργανισμούς και ΜΚΟ, των οποίων η συνεισφορά σε όλα τα επίπεδα ήταν και είναι πολύτιμη. 

Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) ανέλαβε τον σχεδιασμό των αναλυτικών προγραμμάτων, την επιλογή του εκπαιδευτικού υλικού και την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Το αναλυτικό πρόγραμμα περιλαμβάνει Ελληνικά, Αγγλικά, Μαθηματικά και Πληροφορική. Αρχικά ΔΥΕΠ υπήρχαν στα Κέντρα Φιλοξενίας προσφύγων και σε σχολεία, όπου τα μαθήματα πραγματοποιούνταν τις απογευματινές ώρες. Τη χρονιά 2017-18 λειτούργησαν νηπιαγωγεία μέσα στα Κέντρα Φιλοξενίας, ενώ παράλληλα συστάθηκαν τάξεις υποδοχής σε Δημοτικά και Γυμνάσια κατά τη διάρκεια των πρωινών μαθημάτων, ώστε να ενταχθούν ομαλά τα παιδιά στο σχολικό περιβάλλον. 

Κάποια σχολεία μάλιστα, κυρίως τα διαπολιτισμικά, ενέταξαν αμέσως τα προσφυγόπουλα στις πρωινές τάξεις. Από το τέλος της χρονιάς 2017-18, πρόσφυγες ηλικίας 15-18 ετών είχαν πια τη δυνατότητα να παρακολουθούν μαθήματα σε Γενικά Λύκεια και ΕΠΑΛ. Για τη μεταφορά των παιδιών από και προς τα σχολεία, με συνοδεία τις περισσότερες φορές, κύριος αρωγός και χρηματοδότης υπήρξε ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔΟΜ). 

Σύμφωνα με τους υγειονομικούς κανονισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα παιδιά πριν μπουν στις ΔΥΕΠ πρέπει πρώτα να εμβολιαστούν. Γι’ αυτό το κομμάτι μερίμνησαν το υπουργείο Υγείας, το ΚΕΕΛΠΝΟ και η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών. Μετά την απόφαση όμως για κατάργηση της εγκυκλίου χορήγησης ΑΜΚΑ σε αιτούντες πρόσφυγες και μετανάστες από τον υπουργό Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων Γιάννη Βρούτση τον Ιούλιο του 2019, τα παιδιά που δεν έχουν ήδη ΑΜΚΑ δεν μπορούν πλέον να εμβολιαστούν και να βγάλουν δελτίο μαθητή.

Λειτουργικά προβλήματα
Ένα από τα βασικότερα προβλήματα των πρώτων τριών χρόνων λειτουργίας των ΔΥΕΠ ήταν ο τρόπος τοποθέτησης των εκπαιδευτικών που διορίζονταν, οι οποίοι ήταν μειωμένου ωραρίου, από τη λίστα των αναπληρωτών. Επειδή όμως αυτοί οι εκπαιδευτικοί είχαν το δικαίωμα συμμετοχής στους διορισμούς αναπληρωτών πλήρους ωραρίου για το κανονικό πρόγραμμα των σχολείων που ακολούθησαν χρονικά, παρατηρήθηκαν αλλεπάλληλες αλλαγές εκπαιδευτικών στις ΔΥΕΠ. 
Αυτή η συνεχής μετακίνηση δασκάλων σε συνδυασμό με την ελλιπή επιμόρφωσή τους – καθώς τα προγράμματα επιμόρφωσης του ΙΕΠ είτε καθυστέρησαν πολύ είτε δεν πραγματοποιήθηκαν – είχε αποτέλεσμα τη μη δημιουργία ομοιογενούς κλίματος με τα προσφυγόπουλα. Υπήρξαν βέβαια και εκπαιδευτικοί που, ανεξάρτητα από τα ωράριά τους, προσέφεραν ανιδιοτελώς τις υπηρεσίες τους.

Ένα άλλο πρόβλημα ήταν η ασταθής φοίτηση των παιδιών προσφύγων είτε λόγω μεταφοράς τους σε άλλη δομή φιλοξενίας είτε λόγω της επιθυμίας των γονιών τους για μετεγκατάσταση σε άλλη χώρα. Δεν θεωρούσαν, δηλαδή, απαραίτητη την ένταξη των παιδιών τους στην ελληνική εκπαίδευση. Παρατηρήθηκε επίσης το φαινόμενο κάποιοι γονείς να θεωρούν αρκετά ελαστικό και χαλαρό το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα σε σχέση με τις εμπειρίες που είχαν από πιο αυταρχικά εκπαιδευτικά συστήματα. 
Πολλά παιδιά πάλι δυσκολεύονταν να τηρήσουν τους κανόνες των σχολείων καθώς, λόγω των πολλών και συνεχόμενων μετακινήσεών τους, δεν είχαν προλάβει να σχηματίσουν και να κατανοήσουν την έννοια του σχολείου. Σήμερα αυτή η κατάσταση έχει αλλάξει. Όπως χαρακτηριστικά μας ανέφερε η τέως αντιπρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής και νυν υπεύθυνος του νηπιαγωγείου στην Ανοιχτή Δομή Φιλοξενίας προσφύγων στον Ελαιώνα, Αλεξάνδρα Ανδρούσου, το πρώτο πράγμα που ρωτούν οι περισσότεροι πρόσφυγες που καταφτάνουν είναι: «Ποιοι είναι οι αρμόδιοι για την εκπαίδευση;».

Άλλοτε ενισχυτικοί και άλλοτε ανασταλτικοί παράγοντες για την εκπαίδευση των προσφυγόπουλων ήταν η Τοπική Αυτοδιοίκηση, τα σχολεία, οι Έλληνες γονείς και γενικότερα οι τοπικές κοινωνίες. Αλλού αγκάλιασαν τα παιδιά και την προσπάθεια για ένταξή τους στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και αλλού (δυστυχώς, πολλές φορές) θεώρησαν παράλογη την παρουσία στα σχολεία παιδιών που δεν ξέρουν ελληνικά, δεν είναι χριστιανοί και δεν ντύνονται με τον ίδιο τρόπο με τα ελληνόπουλα. 

Αποτελέσματα και συνέχεια(;)
Κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς 2016-2017, πάνω από 2.500 παιδιά πρόσφυγες είχαν πρόσβαση στην εκπαίδευση, την επόμενη χρονιά πάνω από 8.000, ενώ πέρυσι ξεπέρασαν τα 12.500. Φέτος, μέχρι στιγμής, το υπουργείο Παιδείας δεν έχει προβεί σε κάποια επίσημη ανακοίνωση για τη λειτουργία των Δομών Υποδοχής Εκπαίδευσης Προσφύγων και των Τάξεων Υποδοχής ούτε για τις αποσπάσεις των εκπαιδευτικών. 
Προεκλογικά μόνο είχε πει η Νέα Δημοκρατία πως δικαίωμα στην πρόσβαση θα έχουν τα παιδιά πρόσφυγες, των οποίων οι γονείς έχουν πάρει άσυλο, δηλαδή περίπου 2.500 σε αριθμό.