Συνέντευξη στη Χρυσούλα Παπαϊωάννου

Ο ήλιος που μπαίνει από το παράθυρο του γραφείου του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου Γιάννη Χουβαρδά μας φτιάχνει περισσότερο τη διάθεση στη συζήτηση που είχαμε μαζί του, λίγες μέρες πριν φύγει για το Λονδίνο. 

Συνέντευξη στη Χρυσούλα Παπαϊωάννου

Ο ήλιος που μπαίνει από το παράθυρο του γραφείου του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου Γιάννη Χουβαρδά μας φτιάχνει περισσότερο τη διάθεση στη συζήτηση που είχαμε μαζί του, λίγες μέρες πριν φύγει για το Λονδίνο. Σε μια εποχή που οι οιωνοί για τη χώρα είναι σκοτεινοί, ίσως μόνο η τέχνη μπορεί να στείλει μηνύματα αισιοδοξίας. Ο «Περικλής», η παράσταση του Εθνικού που σκηνοθέτησε ο κ. Χουβαρδάς, θα παρουσιαστεί στο Skakespeare’s Globe Theatre, στο πλαίσιο του Globe to Globe Festival, όπου όλα τα έργα του Σαίξπηρ θα ακουστούν σε 38 γλώσσες, με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Στη συνέχεια, τον περιμένουν πάλι οι ευθύνες της διοίκησης του θεάτρου, αλλά και μια προσωπική δουλειά, εκτός της ομπρέλας του Εθνικού. Θα σκηνοθετήσει τον «Αρχιμάστορα Σόλνες» του Ίψεν στον Ελληνικό Κόσμο (από τις 8 Ιουνίου).

Δεν είναι εγωιστικό να σκηνοθετείτε εσείς, που είστε ο διευθυντής, την παράσταση που εκπροσωπεί το Εθνικό Θέατρο στο Globe;

Δεν επέλεξα τον εαυτό μου. Ήταν μια σύμπτωση. Από το 2010 είχα αποφασίσει να σκηνοθετήσω ένα από τα τρία έργα του Σαίξπηρ που έχουν σχέση με την Ελλάδα: τον «Περικλή», το «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» και τον «Τρωίλο και Χρυσηίδα». Όταν έστειλε την πρόταση το Globe, ρώτησα αν έχουν κάποιο έργο στο μυαλό τους. Προτιμούσαν ένα με ελληνικό θέμα, και μάλιστα τον «Περικλή». Το «Τρωίλος και Χρυσηίδα» – που είχαμε αναθέσει στον Όσκαρα Κορσουνόβα – θα το έδιναν σε άλλο θίασο και το «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» προοριζόταν για την περίοδο 2012-13. Ευτυχώς που συνέβη αυτή η σύμπτωση, γιατί εγώ κάνω παραστάσεις που δεν έχουν σκηνικό, όπως βολεύει στο Globe.

Σε εποχή οικονομικής ένδειας ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος του κράτους απέναντι στις τέχνες;

Δεν γίνεται τέχνη υψηλών προδιαγραφών χωρίς κρατική χρηματοδότηση, ειδικά τώρα που οι ιδιωτικές πηγές έχουν σχεδόν στερέψει και οι αμοιβές των ανθρώπων έφτασαν στο μη περαιτέρω. Κάνουμε τις μεγαλύτερες δυνατές οικονομικές περικοπές και θυσίες. Προσωπικά, δίνω τον τόνο ανεβάζοντας παραστάσεις που έχουν σχεδόν μηδενικό κόστος, αλλά πρέπει να πληρώνουμε τους ανθρώπους. Το Εθνικό Θέατρο κατορθώνει να επιπλέει με μειωμένη επιχορήγηση και με τις πολύ καλές εισπράξεις και πληρότητες. Δεν έχουμε χρέη. Αντιμετωπίζουμε όλες τις υποχρεώσεις και, στον βαθμό που μπορούμε, κάνουμε αναπτυξιακή πολιτική, όπως είναι η «Οδύσσεια» του Μπομπ Γουίλσον.

Να μιλήσουμε με νούμερα. Ποια είναι η οικονομική κατάσταση του Εθνικού;

Ο προϋπολογισμός είναι 10,5 εκατ. ευρώ. Οι εισπράξεις μας είναι 2,5-3 εκατ. και η επιχορήγηση είναι περίπου 7,5-8 εκατ. Βρισκόμαστε ίσα βάρκα, ίσα νερά. Η επιχορήγηση για το 2012 στα χαρτιά είναι 8 εκατ. Πέρυσι είδαμε και πάθαμε να εισπράξουμε γύρω στα 7.700.000. Η τελευταία δόση ήταν ένα γκραν-γκινιόλ. Με νύχια και δόντια καταφέραμε να πάρουμε μεγάλο μέρος της. Φέτος, οι δόσεις πληρώνονται με καθυστέρηση. Είναι ευτύχημα το ότι έχουμε τις εισπράξεις και αναπληρώνουμε τον χαμένο χρόνο της επιχορήγησης.

Τα χρήματα που εξοικονομούνται από τις γερές περικοπές σε μισθούς τι γίνονται; Ένα καλό νοικοκυριό θα σήμαινε ότι ίσως φυλάσσονται ώστε, αν γίνει στάση πληρωμών, να δοθούν στους μισθούς. Ή μήπως λειτουργούν και ως μπαλαντέρ που θα καλύψουν μια ακριβή παραγωγή όπως η «Οδύσσεια»;

Έχουν μειωθεί οι μισθοί περίπου 20%, αλλά έχει μειωθεί και η επιχορήγηση κατά 30%. Μέχρι το 2009 το Εθνικό έπαιρνε περί τα 10 εκατ. ευρώ (τακτική επιχορήγηση ύψους 8-9 εκατ. και τα υπόλοιπα από τις έκτακτες). Όταν μειώνονται οι μισθοί, μειώνεται και η επιχορήγηση. Με κόπους εισπράξαμε γύρω στα 7,5 εκατ. πέρυσι και έχουμε μειώσει τις τιμές των εισιτηρίων 20%-25%. Δεν έχουμε πλεόνασμα. Είμαστε μεροδούλι – μεροφάι.

Η παράσταση του Μπομπ Γουίλσον γίνεται με φοβερό οικονομικό κόστος σε μια περίοδο που το Εθνικό έχει μειώσει τις παραγωγές του.

Οι παραγωγές έχουν μειωθεί κατά 40% γιατί σταμάτησε να λειτουργεί και το Rex. Από τις 20 παραστάσεις είμαστε τώρα στις 12 με 13. Για να διαλύσουμε όμως έναν μύθο, η παραγωγή της «Οδύσσειας» θα στοιχίσει όσο μια ακριβή παραγωγή Επιδαύρου.

Αυτό σε νούμερα τι σημαίνει;

Περίπου 500.000 ευρώ. Τονίζω το «ακριβή» παραγωγή Επιδαύρου διότι υπάρχουν και πιο φτηνές. Οι παραγωγές στην Επίδαυρο κυμαίνονται μεταξύ 350.000-500.000 ευρώ. Το οικονομικό βάρος της «Οδύσσειας» κατανέμεται σε τρεις περιόδους: Το 2010-11 πληρώθηκαν οι προκαταβολές των αμοιβών, το 2011-12 ένα μέρος του εργαστηρίου που έκανε ο Μπομπ Γουίλσον όταν ξεκίνησαν οι πρόβες και για το 2012-13 το κόστος είναι 200.000-250.000 ευρώ, όσο κοστίζει μια καλή παραγωγή της Κεντρικής Σκηνής. Επίσης, υπολογίζουμε ότι 100.000 θα έρθουν από χορηγίες. Ο Γουίλσον και οι συνεργάτες του κατέβηκαν πολύ στις απαιτήσεις τους. Επιπλέον, το Piccolo Teatro ανέλαβε το κόστος των σκηνικών και των κουστουμιών, που καλύπτουν ενδεχομένως το 50% της παραγωγής. Τον επόμενο Απρίλιο θα πάμε στο Μιλάνο για παραστάσεις. Είναι μια εξαιρετική συμφωνία που κάναμε, η οποία «διεθνοποιεί» την παράσταση και μπορούμε να την εκμεταλλευτούμε στο μέλλον σαν πολιτιστική σημαία. Είναι η «Οδύσσεια», ένα εθνικό έπος, με Έλληνες ηθοποιούς, σε ελληνική γλώσσα. Απλώς είναι ξένοι οι συντελεστές. Αλλά τι συντελεστές!

Γιατί πέρυσι αναθέσατε για πρώτη φορά την καλοκαιρινή περιοδεία σε ιδιώτη και μάλιστα με ποσοστά; Από έλλειψη εμπιστοσύνης στο προσωπικό του θεάτρου;

Οργάνωσε την περιοδεία το Εθνικό και μας βοήθησε ένας ιδιώτης. Θεωρητικά συνέφερε, αλλά πέσαμε στην πρώτη χρονιά μεγάλης αποτυχίας των περιοδειών. Μπήκαμε μέσα 200.000 ευρώ. Κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει ότι δεν θα πάει καλά μια κωμωδία του Φασουλή, οι «Σχοινοβάτες», και ότι θα μας ξελασπώσει εμπορικά ο «Ηρακλής Μαινόμενος» του Μιχαήλ Μαρμαρινού.

Με το θέατρο Rex τι γίνεται; Το Εθνικό βρίσκεται σε δικαστήριο με τον ιδιοκτήτη του νυχτερινού μαγαζιού και υπάρχουν φήμες ότι δεχθήκατε πιέσεις να κάνετε πίσω.

Το τελευταίο δεν το σχολιάζω. Αυτά συμβαίνουν. Το Εθνικό Θέατρο δεν δέχεται πιέσεις. Ο επιχειρηματίας του νυχτερινού κέντρου αποφάσισε να μη φύγει και να μην πληρώνει, παρόλο που έχει λήξει η σύμβασή του. Έχουμε κάνει εξώδικα, είμαστε στα δικαστήρια. Θέλουμε τον χώρο για να φτιάξουμε μια σωστή σκηνή για παιδιά και τη νεότητα γενικότερα. Ως προς τη Σκηνή «Κοτοπούλη», έχει ενταχθεί, όπως και η Σκηνή «Παξινού», στο ΕΣΠΑ, με προϋπολογισμό 2 εκατ. για επισκευή και ανακαίνιση των βασικών λειτουργικών μονάδων. Στόχος μας είναι το επόμενο καλοκαίρι να λειτουργήσει ως σκηνή εναλλασσόμενου ρεπερτορίου. Με ελάχιστα έξοδα και δικές του δυνάμεις, το Εθνικό θα καταστήσει τη σκηνή προσωρινά λειτουργήσιμη από την επόμενη περίοδο.

Γίνεται πολύς λόγος και για τη μεμονωμένη ευθύνη των πολιτών στην κρίση. Πιστεύετε ότι στον χώρο του πολιτισμού φορείς και θέατρα είχαν παραπάνω απαιτήσεις από την πολιτεία; Σας ρωτάω επειδή είδαμε φέτος να κλείνουν θέατρα που δεν πήραν επιχορήγηση.

Σίγουρα τα λουκέτα δεν είναι θετική εξέλιξη. Δεν θεωρώ ότι ευθύνονται τα θέατρα, αν και καθένα από αυτά είναι ειδική περίπτωση. Στο «Αμόρε» έβαζα χρήματα και από την τσέπη μου και έκλεισε, μεταξύ άλλων, επειδή προέβλεπα ότι θα ερχόταν μία στιγμή που οι επιχορηγήσεις θα ήταν από ισχνές έως ανύπαρκτες. Θέατρο δεν γίνεται χωρίς κρατική μέριμνα, η οποία δεν περιλαμβάνει μόνο χρήματα, αλλά οποιονδήποτε τρόπο στήριξης. Αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, θα μπούνε περισσότερα λουκέτα. Προσωπικά δεν πιστεύω ότι έγινε σπατάλη στο θέατρο. Ο πολιτισμός στην Ελλάδα ήταν ανέκαθεν ο φτωχός συγγενής. Είναι μύθος ότι από το θέατρο έγιναν σπίτια, βίλες, αυτοκίνητα, για να μην πω κότερα, που είναι και γκροτέσκο επιχείρημα. Τα ποσά είναι τέτοια που είναι αστείο ακόμα και να το σκέφτεται κανείς.

Στα χρόνια της θητείας σας, ανάμεσα σε άλλα, σας καταλόγισαν ότι επιλέγατε μόνο συγκεκριμένους ηθοποιούς. Το ΣΕΗ είχε στείλει επιστολή καταγγελίας. Τώρα είναι αλήθεια ότι κάνετε οντισιόν. Γιατί δεν ακολουθήσατε αυτήν την πολιτική εξαρχής;

Δεν το δέχομαι αυτό. Γινόντουσαν εξαρχής ακροάσεις και ο θίασος ήταν ανοιχτός. Δεν θέλω να πω από πού εκπορεύονται αυτές οι κατηγορίες και τι υπάρχει από πίσω. Αλλά στο Εθνικό δεν υπήρχε κανένα στεγανό. Ο σκηνοθέτης επιλέγει τους ηθοποιούς. Έπειτα γίνεται μια διαπραγμάτευση ώστε να μην έχουμε ένα θέατρο 350 ηθοποιών, αλλά ο κάθε ηθοποιός να παίζει σε περισσότερα έργα. Μπορεί, βεβαίως, κάποιος να με κατηγορήσει για την επιλογή των σκηνοθετών. Αποδέχομαι ευχαρίστως την κατηγορία γιατί είναι θέμα γούστου και αισθητικής.

Να κλείσουμε με μια ερώτηση επικαιρότητας: με τι διάθεση θα πάτε στην κάλπη να ψηφίσετε σ’ αυτές τις εκλογές;

Υπάρχει μια απελπισία διότι έχει χαθεί το μέτρο για να μπορέσει κανείς να πάρει μια απόφαση νηφάλια και επιπλέον να ξέρει ότι δεν θα πάει χαμένη η ψήφος του. Ελπίζω στο διάστημα που απομένει έως τις εκλογές, να με φωτίσει ο Θεός να δω πιο θετικά τα πράγματα. Αλλά πρέπει να πιέσω πολύ τον εαυτό μου να απλώσει το χέρι και να ρίξει μια ψήφο.