Κάλλιο ερωτηματικό παρά τελεία και παύλα

Κάλλιο ερωτηματικό παρά τελεία και παύλα

Οι Μινωίτες δεν καταστράφηκαν, λέει, από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας. Αλλά μην το πείτε πουθενά

Αθάνατες επιστημονικές βεβαιότητες! Προσφέρουν ασφάλεια, πνευματική χαύνωση, άλλοθι στα γνήσια πρωτοξάδελφα των Σαλαμινομάχων. Μια τέτοια βεβαιότητα κυκλοφορεί εδώ και δεκαετίες στην αρχαιολογική πιάτσα: ο μινωικός πολιτισμός καταστράφηκε γύρω στο 1.500 προ Χριστού από τη φοβερή ηφαιστειακή έκρηξη που τίναξε στον αέρα τη Θήρα, τη σημερινή Σαντορίνη. Ποιος να φέρει αντίρρηση; Το γράφουν τα βιβλία στα σχολεία, το λένε οι ξεναγοί στους τουρίστες, το αναπαράγουν τα μέσα ενημέρωσης στα ρεπορτάζ του τύπου «πού να πάτε διακοπές», το δείχνουν στη μικρή οθόνη οι ταξιδιωτικές εκπομπές. Και όμως, αντίρρηση υπάρχει και μάλιστα σοβαρή και τεκμηριωμένη. Την εξέφρασε προ ημερών ο καθηγητής αρχαιολογίας Χρίστος Ντούμας, σε διάλεξη που έδωσε στην Αρχαιολογική Εταιρεία, με θέμα «Ακρωτήρι Θήρας: Όραμα και πραγματικότητα». Ο σεβάσμιος Ντούμας είναι κορυφή στην προϊστορική αρχαιολογία και ξέρει καλά τι λέει: διευθύνει τις ανασκαφές στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης από το 1974. Τι ισχυρίζεται λοιπόν; Ότι το όραμα ενός συναδέλφου του και ο διακαής πόθος του να το δει να επαληθεύεται ήταν τόσο δυνατά που γέννησαν μύθους και αυταπάτες. Ο άνθρωπος αυτός ήταν ο Σπυρίδων Μαρινάτος, ο πασίγνωστος ρομαντικός (;) αρχαιολόγος, ο οποίος σκόνταψε στο σκάμμα του Ακρωτηρίου το 1974 και σκοτώθηκε. Πρόλαβε όμως να υμνήσει τη χούντα των συνταγματαρχών. Αλλά αυτό δεν ήταν το χειρότερο. Το χειρότερο ήταν ότι παρέσυρε τους πάντες και έτσι γεννήθηκε μία συλλογική πλάνη. Σχεδόν κατασκεύασε έναν θεμελιώδη μύθο, αποτρόπαια ελκυστικό και απόλυτο, όσο μία τρομακτική ηφαιστειακή έκρηξη, από κείνες που συμβαίνουν μια φορά στα χίλια χρόνια. Όσο δυσκολοχώνευτο κι αν φαίνεται, κανείς μέχρι σήμερα, γεωλόγος, ηφαιστειολόγος ή άλλος, δεν έχει εντοπίσει ισχυρές ενδείξεις –στην προϊστορία οι αποδείξεις είναι πολύ σπάνιες– ότι ο σεισμός σάρωσε τους πρώτους Μινωίτες. Πρόκειται για μία απλή υπόθεση, ένα προσωπικό όραμα, μία πιθανή πλάνη. Δεν είμαι αρχαιολόγος. Δεν ξέρω να διαβάζω τα θραύσματα των κεραμικών, ούτε να διακρίνω έναν τύμβο κάτω από ένα λόφο. Ξέρω όμως ότι είναι προτιμότερο να ζω με την αμφιβολία και να προσπαθώ να την περιγράψω, ώστε να την κατανοήσω όσο μπορώ, παρά να πιστεύω στα τυφλά ό,τι παρουσιάζει όποιος αυτοσυστήνεται σαν αυθεντία. Κάλλιο ερωτηματικό, παρά τελεία και παύλα. Το δυστύχημα είναι ότι δεν υπάρχει στο εκπαιδευτικό μας σύστημα (κυρίως στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση) ούτε μια χαραμάδα για να περνάει το φως από τη νεότερη επιστημονική έρευνα, ότι το σχολείο σπέρνει βεβαιότητες, ενώ η δουλειά του κανονικά είναι να σπέρνει αμφιβολίες. Οι εκπαιδευτικοί μας δεν επιμορφώνονται ουσιαστικά, τα παιδιά μας αποστηθίζουν παπαγαλία όπως κάναμε κι εμείς, ο ελληνοκεντρισμός όπως τον παγίωσε ο ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος μας βασανίζει ακόμη. Έτσι, η παγιωμένη και «παγωμένη γνώση» αναπαράγεται προκαλώντας μόνιμες παρεξηγήσεις. Ποιος θα φέρει στα σχολεία και τα μίντια την αμφιβολία, τη λοξή ματιά, το ενδεχόμενο τα πράγματα να είναι κάπως αλλιώς; Είπε κι άλλα ο καθηγητής Χρίστος Ντούμας στη διάλεξή του. Ότι οι τεράστιες ποσότητες τέφρας που εκτινάχτηκαν από το ηφαίστειο της Θήρας κινήθηκαν προς τα ανατολικά, αφήνοντας την Κρήτη σχεδόν έξω από την ακτίνα διασποράς τους. Ότι οι καταστροφές στην Κρήτη, με βάση τη χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα, είναι πολύ μεταγενέστερες. Ότι ο Μαρινάκης «έβλεπε» στο Ακρωτήρι ένα ανάκτορο-θηρίο όπως αυτό της Κνωσού, αλλά τίποτα τέτοιο δεν υπάρχει. Ότι τα νησιά των Κυκλάδων ούτε ήταν μινωικές αποικίες, ούτε είχαν περιπέσει σε παρακμή κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού, όπως θεωρούσαν ως πρόσφατα πολλοί φιλόλογοι και ιστορικοί. Όταν επισκευαστεί επιτέλους το στέγαστρο πάνω από τον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου, αυτό το σύγχρονο γεφύρι της Άρτας, καλό θα είναι να ανοίξει μια ουσιαστική συζήτηση για τη σπορά της αμφιβολίας. Αλλά ακόμη και τότε, άλλα στέγαστρα, πνευματικά και επιστημονικά, θα παραμένουν ημιτελή και επικίνδυνα.

Γιώργος Ι. Αλλαμανής [[email protected]]