Στοιχειώνει ακόμη την παγκόσμια οικονομία η πολιτική που καθιέρωσε ο Ρίγκαν

 

Αποτελεί ένα από τα βασικά δόγματα της οικονομικής πολιτικής εδώ και δεκαετίες. Εφαρμόζεται σχεδόν διαρκώς σε διάφορες χώρες (με διάφορες παραλλαγές) από τη δεκαετία του 1980. Οι «πιστοί» του αρνούνται ακόμη και να συζητήσουν τις προφανείς αδυναμίες του, αλλά κάθε τόσο επιχειρούν να το επαναφέρουν, παρά τη σφοδρή – με επιχειρήματα – κριτική που δέχεται. Μέχρι και το ΔΝΤ έχει πει ότι πρόκειται για… αστειότητα, η οποία το μόνο που κάνει είναι να διευρύνει το εισοδηματικό χάσμα μεταξύ των πλουσίων και των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων χωρίς καμία από τις ωφέλειες που ευαγγελίζεται.

Ο λόγος για τη διαβόητη θεωρία των «trickle-down economics» (ας πούμε, της «οικονομίας της υπερχείλισης» ή «οικονομικά της σταγόνας»), η οποία αποτέλεσε το βασικό οικονομικό δόγμα της κυβέρνησης του προέδρου των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρίγκαν και η οποία ακόμα και σήμερα χρησιμοποιείται από διάφορες κυβερνήσεις ανά τον κόσμο, παρά τα αποδεδειγμένα αρνητικά αποτελέσματα που έχει για τα εισοδήματα των πάντων πλην των πολύ πλουσίων.

Κόψε φόρους και βλέπουμε

Ο όρος «trickle-down economics» έρχεται από την εποχή της Μεγάλης Κρίσης στις ΗΠΑ και αποδίδεται στον χιουμορίστα Ουίλ Ρότζερς, ο οποίος τον χρησιμοποίησε για να περιγράψει τις πολιτικές τού τότε προέδρου Χέρμπερτ Χούβερ, οι οποίες βάθυναν τις συνέπειες της κρίσης. Στην ουσία ο όρος περιγράφει τη θεωρία ότι, αν δώσεις όσο το δυνατόν περισσότερες φοροαπαλλαγές στις επιχειρήσεις και στους πλουσίους, ένα μέρος από αυτά τα χρήματα θα «ξεχειλίσουν» και θα φθάσουν και στη μεσαία και φτωχότερη κοινωνική τάξη, μέσω νέων επενδύσεων και θέσεων εργασίας.

Επειδή ο όρος είχε αρνητική χροιά, ο υπεύθυνος προϋπολογισμού του Ρίγκαν Ντέιβιντ Στόκμαν αποφάσισε να χρησιμοποιήσει για την ακολουθούμενη οικονομική πολιτική τον όρο «supply-side economics», ωστόσο σύντομα οι περισσότεροι χρησιμοποιούσαν τη φράση «Reaganomics» (Ριγκανομικά). Μάλιστα, όταν είχε πρωτακούσει την πρόταση αυτή ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος, μετέπειτα αντιπρόεδρος του Ρίγκαν, την είχε απορρίψει κατηγορηματικά περιγράφοντάς την με τον εξαιρετικά υποτιμητικό όρο «οικονομικά βουντού» (voodoo economics), ενώ ο Γκρεγκ Μάνκιου, επικεφαλής της ομάδας του Οικονομικού Συμβουλίου του Τζορτζ Μπους του νεότερου, χαρακτήρισε τους ανθρώπους που έσπρωξαν προς τα «trickle-down economics» τον Ρίγκαν «τσαρλατάνους και παλαβούς».

Όποιον όρο κι αν χρησιμοποιήσει ο καθένας, πάντως, τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης πολιτικής είναι γνωστά και εμφανή: με τη μείωση στον φόρο εισοδήματος και στα κέρδη κεφαλαίου, σε συνδυασμό με την έντονη απορρύθμιση σε πολλούς τομείς της οικονομικής δραστηριότητας, από τη μία παρατηρήθηκε μια σχετική αύξηση στην επιχειρηματική δραστηριότητα, ωστόσο από την άλλη κατεγράφη τεράστια εισοδηματική ανισορροπία μεταξύ των πλουσίων και των πιο φτωχών, οι μισθοί πάγωσαν ή και μειώθηκαν (τάση που έχει αρχίσει από το 1973, για να τα λέμε όλα…), τα δημόσια έσοδα επίσης μειώθηκαν και στη διάρκεια της οκταετούς προεδρίας Ρίγκαν το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ τριπλασιάστηκε.

 

Κριτική από το ΔΝΤ

Παρά τα στοιχεία εις βάρος της, η θεωρία των «trickle-down economics» συνέχισε να αποτελεί τη βάση της οικονομικής πολιτικής τόσο στις ΗΠΑ όσο και σε άλλες χώρες (με μικρά «κεϋνσιανά» διαλείμματα) μέχρι το 2015, οπότε μια ομάδα οικονομολόγων του ΔΝΤ, επικεντρώνοντας τη μελέτη της στο εισοδηματικό χάσμα, επέκρινε σφόδρα την πολιτική αυτή αποδεικνύοντας με στοιχεία ότι τα «trickle-down economics» έχουν καταστροφικά μακροοικονομικά αποτελέσματα.

Από την εισαγωγή, κιόλας, της μελέτης οι πέντε οικονομολόγοι αναφέρουν ότι, αν αυξηθεί το εισόδημα του 20% των πλουσίων μιας κοινωνίας, ο ρυθμός ανάπτυξης της χώρας μεσοπρόθεσμα πέφτει ανατρέποντας τη θεωρία της «υπερχείλισης». Αντιθέτως, υποστήριξαν, αν αυξηθεί το εισόδημα του χαμηλότερου 20%, τότε το ΑΕΠ αναπτύσσεται ισχυρότερα, καθώς οι φτωχότερες τάξεις έχουν την τάση να καταναλώνουν περισσότερο όταν έχουν μεγαλύτερο εισόδημα, με όλα όσα συνεπάγεται αυτή η τάση.

Να σημειωθεί εδώ ότι και σήμερα ο Ντόναλντ Τραμπ ακολουθεί παρόμοια πολιτική φοροαπαλλαγών για τους πλουσίους και τις επιχειρήσεις, μάλιστα υπερηφανεύεται ότι το σχετικό νομοσχέδιό του (Tax Cuts and Jobs Act) του 2017 προκάλεσε «τσουνάμι» θετικών ειδήσεων για την οικονομία. Ωστόσο, πολλές μελέτες έδειξαν ότι οι περισσότερες επιχειρήσεις δεν χρησιμοποίησαν τα επιπλέον χρήματα για να επενδύσουν, αλλά για να επαναγοράσουν μετοχές τους.

«Δεν συμβαίνει έτσι»

Ακόμα πιο πρόσφατα, εντός του 2019, ο Όουεν Ζίνταρ, οικονομολόγος του πανεπιστημίου Πρίνστον, σε μια μελέτη του με τον εύγλωττο τίτλο «Φοροαπαλλαγές για ποιον;» αναφέρει κατηγορηματικά ότι «στα trickle-down economics δεν συμβαίνει τίποτε από αυτά που παρουσιάζουν» οι υποστηρικτές τους. Μελετώντας τις φοροαπαλλαγές που επιβλήθηκαν σε ομοσπονδιακό επίπεδο στις ΗΠΑ από το 1980 και εντεύθεν ο Ζίνταρ κατέληξε σε ένα πολύ ενδιαφέρον συμπέρασμα:

Αν μειώσεις τους φόρους κατά 1% του ΑΕΠ μιας Πολιτείας για τους φτωχούς και τη μεσαία τάξη, η απασχόληση στην Πολιτεία αυτή θα αυξηθεί κατά 3,4% μέσα σε μόλις δύο χρόνια. Αντιθέτως, αν αυξήσεις τη φορολογία στις ίδιες κοινωνικές τάξεις κατά 1% του ΑΕΠ της Πολιτείας, η απασχόληση θα μειωθεί κατά 3,5%. Παρόμοιες φοροαπαλλαγές ή φοροαυξήσεις στους πλουσίους, ωστόσο, δεν έχουν κανένα απολύτως αποτέλεσμα, όπως διαπιστώνει η μελέτη.

Ο ερευνητής σημειώνει χαρακτηριστικά ότι «αν οι φοροαπαλλαγές στους φτωχούς ενθαρρύνουν περισσότερο κόσμο να εργάζεται – αφού, πλέον, η εργασία είναι πιο συμφέρουσα –, τότε θα αυξηθεί και η οικονομική δραστηριότητα. Αν τα χρήματα από τις φοροαπαλλαγές στους φτωχούς ξοδεύονται με εντονότερο ρυθμό, τότε αυξάνεται συνολικά η ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες και προκαλείται μεγαλύτερη δραστηριότητα, η οποία με τη σειρά της ενεργοποιεί τις επενδύσεις».