Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος αποτέλεσε την πιο εκτεταμένη γεωγραφικά και δαπανηρή σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους ένοπλη σύγκρουση στην ιστορία της ανθρωπότητας, στην οποία έλαβαν μέρος περισσότεροι από 100 εκατομμύρια άνθρωποι από περισσότερες από 30 χώρες. Ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είναι συγκλονιστικός για τα ανθρώπινα δεδομένα και υπολογίζεται σε 50 έως 85 εκατομμύρια απώλειες… Τα δεδομένα αυτά έκαναν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο την πιο θανατηφόρα σύγκρουση στην ανθρώπινη ιστορία. 

Το διεθνές περιβάλλον και η ελληνική εμπλοκή 

Ήδη από τον Οκτώβριο του 1938, ο Χίτλερ είχε προσεγγίσει την Πολωνία προτείνοντάς της μια πολεμική συνεργασία που θα στρεφόταν κατά της Σοβιετικής Ένωσης, θεωρώντας ότι μια άτυπη συμμαχία μαζί της θα νομιμοποιούσε τις επεκτατικές βλέψεις του. Να σημειωθεί ότι η Πολωνία είχε σπεύσει την ίδια χρονιά να εκμεταλλευθεί τη Συμφωνία του Μονάχου, προσαρτώντας την περιοχή του Σιετσίν της Σιλεσίας στο πολωνικό έδαφος, για να καταστεί de facto συνένοχος του Χίτλερ στην κατάτμηση της Τσεχοσλοβακίας. Ο δικτάτορας προσέφερε στη Βαρσοβία το Ντάντσιχ και της υποσχόταν εδάφη της Ουκρανίας ζητώντας ως αντάλλαγμα τη δυνατότητα διέλευσης των στρατευμάτων του μέσα από την Πολωνία. Η Πολωνία αρνήθηκε και έτσι τον επόμενο χρόνο με τη Συμφωνία Μολότοφ – Ρίμπεντροπ έπεσε η ίδια θύμα τόσο της Γερμανίας όσο και της Σοβιετικής Ένωσης. 

Τα ξημερώματα της 1ης Σεπτεμβρίου, οι ναζί εισέβαλαν στο Ντάντσιχ – το σημερινό Γκντανσκ της Πολωνίας. Μετά την εξέλιξη αυτή, η Αγγλία και η Γαλλία αναγκάστηκαν να κηρύξουν τον πόλεμο στη ναζιστική Γερμανία. Ωστόσο, δεν κινητοποίησαν εξαρχής το σύνολο των στρατιωτικών τους δυνάμεων και δεν προχώρησαν σε κάποια πολεμική ενέργεια εναντίον της Γερμανίας (γι’ αυτό και ονομάστηκε «Γελοίος Πόλεμος»). Στη συνέχεια, οι Γερμανοί στράφηκαν προς τα βόρεια και τα δυτικά της Γηραιάς Ηπείρου. Μέχρι τα τέλη Ιουνίου του 1940, ο Χίτλερ είχε καταλάβει τη Δανία, τη Νορβηγία, το Βέλγιο, την Ολλανδία, το Λουξεμβούργο αλλά και τη Γαλλία. Επόμενος στόχος των ναζί ήταν ο βομβαρδισμός βρετανικών νησιών, ο οποίος ωστόσο δεν είχε τα αναμενόμενα για τον Χίτλερ αποτελέσματα. 

Μέχρι τότε, η Ιταλία δεν συμμετείχε στον πόλεμο. Ο Μουσολίνι παρακολουθούσε τις επιτυχίες του Χίτλερ και προσπαθούσε να επωφεληθεί από ό,τι περίσσευε από τις γερμανικές κατακτήσεις. Η Ιταλία εισέρχεται στον πόλεμο ξεκινώντας επιθέσεις σε βρετανικές βάσεις στη Βόρεια Αφρική. Όταν, ωστόσο, ο Χίτλερ κατέλαβε τη Ρουμανία για να εξασφαλίσει τον ανεφοδιασμό του σε πετρέλαιο για τη σχεδιαζόμενη επίθεσή του εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης, ο Μουσολίνι εξοργίστηκε, καθώς θεωρούσε τα Βαλκάνια χώρο δικής του επιρροής. Τότε αποφάσισε να αποσύρει το 50% των ιταλικών στρατευμάτων από την Αφρική όπου σημείωναν σημαντικές επιτυχίες, έχοντας αποφασίσει να στραφεί κατά της Ελλάδας, κάτι που θα του επέτρεπε να ελέγχει τις κινήσεις του βρετανικού στόλου στη Μεσόγειο και θα τον καθιστούσε ισότιμο παίκτη με τον Χίτλερ στον πόλεμο. Έτσι, παράτησε το μέτωπο της Αφρικής, πράγμα που στρατιωτικά ήταν καταστροφικό, και έστρεψε την προσοχή του στην Ελλάδα. Δίχως να ενημερώσει τον Χίτλερ για τα σχέδιά του – με το παράπονο ότι ούτε αυτός τον ενημέρωνε, παρά τον έφερνε προ τετελεσμένων γεγονότων –, ο Μουσολίνι αποφασίζει μόνος του, δίχως να ενημερώσει σχετικά ούτε τους αρμόδιους στρατιωτικούς, την επιχείρηση εναντίον της Ελλάδας – με τα γνωστά αποτελέσματα. 

Η αγγλική συμμαχία 

Μετά την αποτυχία των Ιταλών στο αλβανικό μέτωπο, η Αγγλία έστρεψε το ενδιαφέρον της προς την Ελλάδα επιδιώκοντας μια σταθερότερη και περισσότερο οργανωμένη παρουσία στη χώρα. Ήδη, μετά την εκδήλωση της ιταλικής επίθεσης στην Αλβανία, οι Άγγλοι είχαν φροντίσει να αποβιβάσουν στην Κρήτη μια μικρή δύναμη, προκειμένου να προλάβουν μια παρόμοια ενέργεια της Ιταλίας. Να σημειώσουμε ότι αυτή η δύναμη των Άγγλων στο νησί δεν συνοδεύτηκε από τις απαραίτητες αμυντικές υποδομές που χρειάζονταν.
Στο μεταξύ, ανάμεσα στην Ελλάδα και την Αγγλία υπήρξαν ορισμένες σημαντικές διαφορές στο επίπεδο της οργάνωσης της άμυνας της χώρας. Οι Άγγλοι ήταν της γνώμης ότι ο ελληνικός στρατός έπρεπε να συμπτυχθεί, πράγμα που σήμαινε να εγκαταλείψει τις θέσεις του στην Αλβανία και, μαζί με τις αγγλικές δυνάμεις, να υπερασπισθεί μια γραμμή άμυνας από τον Όλυμπο ώς τον Αλιάκμονα. Η αγγλική πρόταση, αν και δεν στερείτο στρατηγικής λογικής, ήταν ιδιαιτέρα δύσκολο να γίνει αποδεκτή από ελληνικής πλευράς – κυρίως για πολιτικούς λόγους. Ο ελληνικός στρατός δεν μπορούσε να αφήσει τις θέσεις του στην Αλβανία, δηλαδή να χαρίσει έναν πόλεμο που πίστευε πως είχε κερδίσει…

Την ίδια στιγμή, ο αντιστράτηγος Παπάγος δεν επιθυμούσε να εγκαταλείψει αμαχητί ένα κομμάτι του ελληνικού εδάφους αλλά και τα οχυρά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, η κατασκευή των οποίων είχε κοστίσει ιδιαίτερα και είχε γίνει έπειτα από δική του επιμονή. 
Υπό το βάρος των εξελίξεων αυτών, η Αγγλία αποφάσισε τελικά να στείλει ένα εκστρατευτικό σώμα, το οποίο θα παρέμενε στη γραμμή Ολύμπου – Αλιάκμονα και θα στηριζόταν από τρεις εφεδρικές ελληνικές μεραρχίες.

Η γερμανική εισβολή

Στις 6 Απριλίου, τα γερμανικά στρατεύματα εισέβαλαν στη χώρα μας και επιτέθηκαν εναντίον των ελληνικών δυνάμεων και οχυρώσεων στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Η άμυνα των οχυρών κράτησε ελάχιστα, καθώς οι ελληνικές δυνάμεις υπερφαλαγγίστηκαν από τα δυτικά, με τον ίδιο περίπου τρόπο που συνέβη στη Γαλλία στη γραμμή Μαζινό. Οι Γιουγκοσλάβοι από τη μεριά τους επίσης δεν κατάφεραν να αντισταθούν στην επέλαση του γερμανικού στρατού, με αποτέλεσμα αυτός να εισβάλει από τη Δυτική Μακεδονία. Στις 9 Απριλίου είχε καταληφθεί η Θεσσαλονίκη. Την επομένη, ύστερα από εντολή του Γενικού Στρατηγείου, ο διοικητής των δυνάμεων της Ανατολικής Μακεδονίας υπέγραψε πρωτόκολλο συνθηκολόγησης και ο στρατός που αμυνόταν στα οχυρά των ελληνοβουλγαρικών συνόρων κατέθεσε τα όπλα.

Στις 12 Απριλίου, οι γερμανικές δυνάμεις επιτέθηκαν εναντίον των Άγγλων στον Αλιάκμονα. Οι Άγγλοι δεν είχαν καν προλάβει να οργανώσουν την άμυνά τους και άρχισαν να συμπτύσσονται υποχωρώντας προς τον Νότο. Παρ’ όλα αυτά, ο Παπάγος δεν έδινε εντολή για υποχώρηση από το αλβανικό μέτωπο και όταν πλέον εδέησε να τη δώσει ήταν αργά, μια και δεν υπήρχε η δυνατότητα των αναγκαίων ελιγμών για την υποχώρηση του στρατεύματος, ενώ ταυτόχρονα είχαν αρχίσει να επεκτείνονται τα φαινόμενα απείθειας και λιποταξιών. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι διοικητές του αλβανικού μετώπου εξέταζαν το ενδεχόμενο να συνθηκολογήσουν, αγνοώντας τις εντολές της κεντρικής κυβέρνησης.
Ταυτόχρονα, οι αγγλικές δυνάμεις με δυσκολία και απώλειες στήριζαν την υποχώρησή τους ώστε, μέσω Κρήτης, να καταφύγουν στην Αίγυπτο.