Ο Τόμας Μπέρνχαρντ, που το δύσβατο έργο του διαβάζεται σαν φιλοσοφικός στοχασμός, έτρεφε ένα συγκεχυμένο αίσθημα έλξης – απώθησης για την πατρίδα του – γεγονός που αποτυπώθηκε σχεδόν σε όλα τα γραπτά του.

Θεωρώντας την Αυστρία παράδειγμα παρακμής του δυτικού κόσμου, σαρκαστής της πολιτείας και της εκκλησίας, όταν του απονεμήθηκε η υψηλότερη λογοτεχνική διάκριση της χώρας του σκανδάλισε με τον καυστικό του λόγο, ενώ έφθασε στο σημείο να απαγορεύσει στη διαθήκη του οποιαδήποτε χρήση των κειμένων του από το αυστριακό κράτος.

Ζώντας σαν ερημίτης, σε ένα απομονωμένο κτήμα στο Όλσντορφ, έχτισε ένα σπίτι απόλυτα αυστηρό, ακολουθώντας τη θεωρία του Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν που πρέσβευε ότι η κατοικία λειτουργεί «ως αντικατοπτρισμός ενός νοητικού χώρου».

Στο «Ρίττερ, Ντένε, Φος» (1984), εξάλλου, η ταύτισή του με τον μείζονα φιλόσοφο της Λογικής είναι σαφής, καθώς στοιχεία από τη ζωή του και του ανιψιού του Πολ συνθέτουν το έργο μαζί με προσωπικότητες γνωστών ηθοποιών της γερμανικής σκηνής εκείνης της εποχής (Ιλζε Ρίττερ, Κρίστεν Ντένε, Γκερτ Φος), που τα επίθετα τους αποτελούν και τον τίτλο του.

Σ’ αυτήν την αλληγορία, όπου πλανάται απειλητικά το γονεϊκό παρελθόν και το οντολογικό αδιέξοδο των ηρώων της, αντικατοπτρίζεται η εμμονή του συγγραφέα για την αλαζονεία, την υπεροψία και την υποκρισία των συμπατριωτών του που έθρεψαν τον φασισμό.

«Για όσα δεν μπορεί να μιλάει κανείς, γι’ αυτά πρέπει να σωπαίνει», πρεσβεύει ο Βίτγκενσταϊν. Με τη δική του προτροπή, ο Μπέρνχαρντ σκιαγραφεί τρία πρόσωπα που φλυαρούν ακατάσχετα, χωρίς να επικοινωνούν ή να ομολογούν την αλήθεια, αφού οι λέξεις δεν επαρκούν για να εκφράσουν το άρρητο, το έλλογο ή το ά-λογο.

Η αναρχική Ρίττερ, η ψυχαναγκαστική Ντένε και ο διαταραγμένος αδελφός τους Φος – που επιστρέφει από την κόλαση ενός ψυχιατρικού ιδρύματος – εγκλωβισμένοι σε έναν ινφαντιλισμό και στιγματισμένοι από αιμομικτικά αισθήματα, μη μπορώντας να γλιστρήσουν από το καταραμένο προγονικό περιβάλλον τους, ξορκίζουν τον θάνατο με την τέχνη. Η αρρωστημένη εξάρτησή τους αποτυπώνεται σε λόγια… λόγια… λόγια.

Αυτήν την πυκνή, δυσνόητη, μουσική γλώσσα του συγγραφέα κατάφερε να αποκωδικοποιήσει έρρυθμα η θαυμάσια μετάφραση του Γιώργου Δεπάστα. Η εξαιρετική παράσταση της Μαρίας Πρωτόπαππα της προσέδωσε καθαρότητα και, αποφεύγοντας τον εξπρεσιονισμό, εξόρυξε τα βαθύτερα κοιτάσματά της επικεντρώνοντας την προσοχή της στις σχέσεις των χαρακτήρων. Σε μια αποστειρωμένη, πολυτελή τραπεζαρία – «μαυσωλείο», που η σκηνοθεσία έχει συνδέσει με μνήμες από το Γ’ Ράιχ (ανάλογα ακούσματα αντηχούν στην αρχή), η Ντένε (Στεφανία Γουλιώτη) στρώνει με σχεδόν υστερική λεπτομέρεια το τραπέζι ενώ η Ρίττερ (Λουκία Μιχαλοπούλου), αδρανής, καπνίζει ασταμάτητα.

Όταν, στο δεύτερο μέρος, εμφανίζεται ο «αγαπημένος τρελός αδελφός» (Αργύρης Ξάφης) ο αλληλοσπαραγμός που ακολουθεί ανάμεσα στο νοσηρό τρίγωνο εκτελείται από τους ηθοποιούς με σχολαστική ακρίβεια.

Ποιον να πρωτοθαυμάσεις; Την άκαμπτη, ανταγωνιστική Στεφανία Γουλιώτη στο έλεος μιας ψυχικής αναπηρίας;

Τη Λουκία Μιχαλοπούλου που, πίσω από μια φαινομενική ελαφράδα, κρύβει τη μοναξιά, την απελπισία αλλά και τη μικρότητά της ή τον Αργύρη Ξάφη που παραληρεί εκτοξεύοντας εμπρηστικές φιλοσοφικές σκέψεις οι οποίες, ωστόσο, αδυνατούν να τους λυτρώσουν;

Και οι τρεις είναι έξοχοι καθώς ανάγονται σε εμβληματικές φιγούρες βιωματικής αφετηρίας, που αντιπροσωπεύουν την ατελέσφορη προσπάθεια των όντων να εμπλουτίσουν με ένα νόημα τη ζωή τους.

Info

Θέατρο Τέχνης Κάρολου Κουν – Υπόγειο

οδός Πεσματζόγλου 5, Αθήνα