Η στενή σχέση Τραμπ – Ερντογάν περιπλέκει τις σχέσεις ΗΠΑ – Τουρκίας

Κανείς δεν ξέρει ακριβώς γιατί ο Ντόναλντ Τραμπ τρέφει τέτοια αδυναμία για αυταρχικούς ηγέτες. Όπως τον «αξιοσέβαστο», όπως τον αποκαλεί, Βίκτορ Όρμπαν, τον «αγαπημένο» Κιμ Γιονγκ Ουν και τον «πάρα πολύ φίλο» Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Η πραγματικότητα δείχνει ότι ο Τραμπ ξεκάθαρα προτιμάει τους δικτάτορες ή τους αυταρχικούς ηγέτες από τους δημοκρατικούς.

Κάποιοι αναλυτές, συμπεριλαμβανομένων κι αυτών του «Economist», έχουν την άποψη ότι η συγκεκριμένη αδυναμία του Αμερικανού Προέδρου εξηγείται από το γεγονός ότι στις σχέσεις με τέτοιου τύπου αρχηγούς κρατών δεν μεσολαβεί η παρουσία διαφόρων άλλων θεσμών, που τόσο ενοχλούν τον Τραμπ. Όπως και να έχει, η προτίμηση αυτή του Τραμπ έχει αποδειχθεί περισσότερο ευεργετική για τους ηγέτες που σχετίζονται μαζί του παρά για τη χώρα του.

Οι πολιτικοί ηγέτες που σχετίζονται άμεσα με τον Τραμπ διαπίστωσαν ότι η διαχείρισή του δεν είναι τόσο δύσκολη. Οι συγκεκριμένοι ηγέτες συνειδητοποίησαν από πολύ νωρίς ότι ο Τραμπ ενδιαφέρεται κυρίως για μια διαπροσωπική συνεννόηση, μια στενή σχέση μαζί τους, περισσότερο από οποιοδήποτε πολιτικό αποτέλεσμα. Γι’ αυτό ακόμη και ο Σι Τζινπίνγκ, Πρόεδρος της Κίνας, που βρίσκεται στο μέσο ενός σκληρού εμπορικού πολέμου με τις ΗΠΑ, έχει λάβει κάποια «δωράκια», όπως τη δήλωση Τραμπ που χαρακτηρίζει «ταραχές» τις διαδηλώσεις στο Χονγκ Κονγκ.

Όμως, κανένας ξένος ηγέτης δεν έχει καταφέρει να εκμεταλλευτεί περισσότερο και πιο επιδέξια αυτή την αδυναμία του Τραμπ από ό,τι ο Ερντογάν. Πολύ πριν πείσει τον Τραμπ να εγκαταλείψει τους Κούρδους τον προηγούμενο μήνα, ο Ερντογάν ήταν υπεύθυνος για μια σοβαρή επιδείνωση στις σχέσεις ΗΠΑ – Τουρκίας.

«Λεωφόρος των τζιχαντιστών»

Αφότου εξοργίστηκε από τη στάση του Μπάρακ Ομπάμα, που δεν επενέβη σθεναρότερα κατά του Μπασάρ Αλ Άσαντ, εχθρού του Τούρκου Προέδρου, ο Ερντογάν αρνήθηκε να λάβει μέτρα κατά των τζιχαντιστών που συνωστίζονταν στα νότια σύνορα της Τουρκίας με σκοπό να ενταχθούν στο Ισλαμικό Κράτος. Η κατάσταση ήταν τόσο χαλαρή ώστε τα τουρκικά σύνορα ονομάζονταν τότε από τον Τύπο «jihadi highway» («η λεωφόρος των τζιχαντιστών»).

Όταν η διοίκηση Ομπάμα στήριξε έναν άλλον εχθρό του Ερντογάν, τους Κούρδους της Συρίας, ο σουλτάνος έψαξε άλλους τρόπους να αντεπιτεθεί. Δημιούργησε σημαντική ένταση στη σχέση της Τουρκίας με το ΝΑΤΟ και την απομάκρυνε από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Προέβη σε εναγκαλισμούς με τους αντιπάλους της Αμερικής, όπως το Ιράν και η Ρωσία. Από την τελευταία, μάλιστα, αγόρασε ένα πυραυλικό σύστημα αεράμυνας που μπορεί να δώσει στον Πούτιν πρόσβαση σε στρατιωτικά μυστικά του ΝΑΤΟ.

Και για να εξασφαλίσει ότι η Αμερική πήρε το μήνυμα, οι σωματοφύλακες του Ερντογάν φρόντισαν να πλακώσουν στο ξύλο δημοσιογράφους έξω από το Ινστιτούτο Brookings κατά τη διάρκεια της τελευταίας επίσκεψης Ερντογάν στον Ομπάμα το 2016. Κατά την πρώτη επίσκεψη του Ερντογάν στις ΗΠΑ επί Τραμπ επιτέθηκαν ακόμη πιο άγρια σε διαδηλωτές και Αμερικανούς αστυνομικούς έξω από την κατοικία του Τούρκου πρεσβευτή στην Ουάσιγκτον.

Ο πολλά βαρύς Τραμπ, που δεν διστάζει να αποπαίρνει, να απειλεί και να κάνει μπούλινγκ σε δημοσιογράφους, δεν προέβη σε καμία αντίδραση όσο μπράβοι ξένου πολιτικού έδερναν κόσμο επί αμερικανικού εδάφους, σε δρόμο της Ουάσιγκτον.

Το γεγονός ακόμη καυτηριάζεται στην Αμερική, όπως για παράδειγμα από τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο, που έγραψε σε tweet πριν από λίγες μέρες με αφορμή την επίσκεψη Ερντογάν στις 13 Νοεμβρίου: «Να θυμίσω στον κόσμο ότι την προηγούμενη φορά που είχε έρθει εδώ ο Ερντογάν οι μπράβοι του έδειραν ατιμωρητί αθώους ανθρώπους στους δρόμους της πρωτεύουσάς μας. Εννιά άτομα διακομίστηκαν στο νοσοκομείο και ο Τραμπ δεν είπε τίποτε».

Όλα αυτά σόκαραν το Κογκρέσο, το Πεντάγωνο και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, που ήδη παρατηρούσαν με αποστροφή την οπισθοχώρηση του Ερντογάν στα θέματα δημοκρατίας. Οι θεσμοί των ΗΠΑ αμφέβαλαν για το αν η Τουρκία παρέμενε ο «σημαντικός δημοκρατικός ισλαμικός σύμμαχος» και «το παράθυρο στη Μέση Ανατολή», όπως τη θεωρούσαν ο Ομπάμα και ο Τζορτζ Μπους (ο νεότερος).

«Πιο κοντά από ποτέ»

Παρ’ όλη αυτή την προϊστορία, ο Τραμπ, συνεπαρμένος από την αδιάκοπη επίθεση γοητείας του Ερντογάν, ανακοίνωσε ότι οι δυο χώρες «είναι πιο κοντά από ποτέ άλλοτε στο παρελθόν». Εκτός της συνηθισμένης του προτίμησης σε αυταρχικούς ηγέτες, στην περίπτωση του Ερντογάν ο Τραμπ αναγνωρίζει και τα κοινά σημεία μεταξύ του ίδιου και του Τούρκου Προέδρου:

● Και οι δύο λαϊκίζουν αρκετά, με μια τάση να φανατίζουν τους θρησκευτικούς συντηρητικούς.

● Και οι δύο έχουν εμμονή με το ζήτημα των επιτοκίων των κεντρικών τραπεζών τους και με αυτό που αποκαλείται «βαθύ κράτος», όρος που προέρχεται από την Τουρκία.

● Και οι δύο ανακατεύουν την πολιτική με τις οικογένειες και τις μπίζνες τους.

● Και οι δύο έχουν προωθήσει από έναν γαμπρό σαν επίσημο ντιλαδόρο: ο Τραμπ τον Τζάρεντ Κούσνερ και ο Ερντογάν τον Μπεράτ Αλμπαϊράκ, τον οποίο μάλιστα έκανε και υπ. Οικονομικών. Λίγο πριν από την επίσκεψή του στις ΗΠΑ, άλλωστε, ο Τούρκος Πρόεδρος φρόντισε να φέρει τον Αλμπαϊράκ σε επαφή με τον Κούσνερ μέσω ενός Τούρκου συνεταίρου του Τραμπ.

Οι υποχωρήσεις του Τραμπ

Πολλοί Αμερικανοί αξιωματούχοι υποπτεύονται ότι παίζονται όχι μόνο εθνικά συμφέροντα αλλά πολλά περισσότερα. Ο Τραμπ είχε επενδύσεις στην Τουρκία προτού γίνει Πρόεδρος, και μάλιστα είχε παραδεχθεί ότι εκεί υπάρχει «μια μικρή σύγκρουση συμφερόντων». Είναι πιθανό ο Ερντογάν να έγινε ακόμα πιο αρεστός στον Τραμπ φροντίζοντας να μετατρέψει τη διμερή σχέση ΗΠΑ – Τουρκίας σε μια σχέση που θυμίζει περισσότερο διαπροσωπική επιχειρηματική σχέση.

Ο Τραμπ, που αποκαλεί τον Ερντογάν «φίλο του» και «φανταστικό ηγέτη», έχει κάνει τεράστιες υποχωρήσεις για τον Τούρκο: Έχει μπλοκάρει κυρώσεις κατά της Τουρκίας για το ντιλ της με τη Μόσχα για το σύστημα αεράμυνας. Επιπλέον η διοίκηση Τραμπ φρόντισε να αναβάλει την επιβολή ποινών κατά της Halkbank, της τουρκικής τράπεζας που παράκαμψε τις κυρώσεις στο Ιράν.

Όμως, όσο περισσότερο εξοργίζονται οι αμερικανικοί θεσμοί με αυτές τις κινήσεις τόσο περισσότερο δικαιωμένος δείχνει να αισθάνεται ο Αμερικανός Πρόεδρος, που θεωρεί το τσαλάκωμα των θεσμών έναν από τους σκοπούς του.

Ο Ερντογάν από την πλευρά του τον ενθάρρυνε με δηλώσεις όπως «οι ΗΠΑ έχουν μια καθιερωμένη τάξη που μπορούμε να αποκαλέσουμε βαθύ κράτος και που, φυσικά, αποτελεί εμπόδιο».

Αποτελεί μυστήριο το τι ακριβώς πιστεύει ο Τραμπ πως κερδίζει από τη σχέση του με τον Ερντογάν. Η πραγματικότητα είναι ότι η Τουρκία έχει πάψει να είναι στενός σύμμαχος των ΗΠΑ και με το να καλλιεργεί φιλικούς δεσμούς, δίχως να αντιδρά και χωρίς να χρησιμοποιεί καμιά πίεση προς την Άγκυρα, ο Τραμπ υπονομεύει παρά προάγει μια σχέση που είναι κατά των αμερικανικών συμφερόντων κατά τον «Economist».

Σύμφωνα με το CNN, μάλιστα, ο Τραμπ βάζει το προσωπικό του συμφέρον πάνω από το εθνικό και στην περίπτωση της Τουρκίας υπάρχει επιχειρηματική παράμετρος πίσω από τα κίνητρα του Τραμπ. Οι μπίζνες του Τραμπ στην Τουρκία κρατάνε τουλάχιστον μια δεκαετία. Ο Αμερικανός Πρόεδρος ακόμα και τώρα αποκομίζει μεγάλα κέρδη από τον Trump Tower στην Κωνσταντινούπολη και το μεγαλύτερο μερίδιο αυτών των ντιλ διοχετεύεται από ένα κανάλι που περιλαμβάνει τον γαμπρό του και τον γαμπρό του Ερντογάν.

Υπ’ αυτήν την έννοια η σχέση του Τραμπ με την Τουρκία μοιάζει πολύ με αυτή του Τραμπ και της Σαουδικής Αραβίας, όπου πάλι ο Κούσνερ, γαμπρός του Τραμπ, παίζει σημαντικό ρόλο.

Αναξιόπιστη Αμερική

Η μαεστρία του Ερντογάν και ο αριστοτεχνικός τρόπος με τον οποίο χειρίζεται τον Τραμπ φάνηκε ξεκάθαρα στο θέμα των Κούρδων της Συρίας. Ζητώντας από την Αμερική να κάνει πίσω όσο τα τουρκικά στρατεύματα εισέβαλαν στη Συρία, έπαιξε με την επιθυμία του Τραμπ να αποτραβηχτεί από τους πολέμους της Μέσης Ανατολής.

Όμως, η κουρδική επιχείρηση στη Συρία αποτελούσε ένα κλασικό παράδειγμα του πώς να μην εκθέτει η Αμερική τα δικά της στρατεύματα σε έναν πόλεμο απαραίτητο για τις ΗΠΑ. Οι Κούρδοι έδιναν τις μάχες για λογαριασμό των ΗΠΑ. Μπορεί να αναμενόταν ότι αυτόν τον ρόλο θα τον έπαιζαν τα τουρκικά στρατεύματα, αλλά ο Ερντογάν θεώρησε το Ισλαμικό Κράτος έναν εχθρό λιγότερο επικίνδυνο από τους Κούρδους ή τον Άσαντ.

Η εγκατάλειψη των Κούρδων από τον Τραμπ αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση γκάφας. Ενδυνάμωσε τον Άσαντ και τη Ρωσία, με τους οποίους οι Κούρδοι προχώρησαν σε μια συμμαχία απελπισίας. Κι έστειλε προς τα έξω την εικόνα μιας Αμερικής αδύναμης και αναξιόπιστης.

Δεν θα οδηγήσει, πάντως, σε καμιά σημαντική απόσυρση αμερικανικών δυνάμεων. Επιπλέον ήταν και περιττή, αφού ήδη οι αμερικανικές δυνάμεις σχεδίαζαν να μετακινήσουν τους Κούρδους από τα σύνορα με την Τουρκία. Το σημαντικότερο είναι, όμως, ότι επιδείνωσε περαιτέρω την αντιτουρκική στάση της Ουάσιγκτον. Αντιπάθεια που εκδηλώθηκε και με το ψήφισμα στη Βουλή των Αντιπροσώπων να αναγνωριστεί η σφαγή των Αρμενίων ως γενοκτονία και να επιβληθούν κυρώσεις στην Τουρκία.

Η έκδηλη πια αντιπάθεια της Ουάσιγκτον προς την Τουρκία κατάφερε να περιορίσει κάπως τη γενναιοδωρία του Τραμπ στον Ερντογάν. Αν και τον έρανε με κομπλιμέντα στον Λευκό Οίκο την προηγούμενη εβδομάδα, δεν υποσχέθηκε την άρση των κυρώσεων που λαχταρούσε ο Ερντογάν. Αναλυτές εκτιμούν ότι στην αμερικανική πρωτεύουσα η αντίδραση προς την Τουρκία βρίσκεται στον υψηλότερο βαθμό εδώ και είκοσι χρόνια.

Ο «έρωτας» μεταξύ Ντόναλντ Τραμπ και Ταγίπ Ερντογάν έχει στην πραγματικότητα παγιδεύσει τη συμμαχία ΗΠΑ – Τουρκίας. Σε κάθε άλλο επίπεδο, πέρα από το προεδρικό, οι σχέσεις Αμερικής – Τουρκίας έχουν χειροτερέψει. Εκτός της διοίκησης Τραμπ, οι δυο χώρες έχουν απομακρυνθεί σημαντικά, την ίδια στιγμή που τα θεμέλια της συμμαχίας τους, δηλαδή το ΝΑΤΟ και οι φιλοδοξίες των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, διαβρώνονται.

Η στενή προσέγγιση Ερντογάν και Τραμπ ουσιαστικά είναι επιφανειακή, καθαρά διαπροσωπική και, κατά πάσα πιθανότητα, με ημερομηνία λήξης. Πέρα από τον Τραμπ και τον στενό κύκλο των οικογενειακών του συμφερόντων, δεν είναι βέβαιο ότι οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις θα μπορούσαν να βελτιωθούν.