Ήταν 10 Γενάρη του 2016, όταν ο David Bowie έχασε τη 18μηνη μάχη με τον καρκίνο. Δύο μόλις μέρες μετά τα 69^α γενέθλιά του και την κυκλοφορία του τελευταίου του άλμπουμ, “Blackstar”, ο θάνατός του ήρθε ως αναπάντεχη είδηση στους αμέτρητους φαν του, που δε γνώριζαν τίποτα για την ασθένειά του.

Ο David Robert Jones, όπως είναι το πραγματικό του όνομα, με συνολικά 25 άλμπουμ στο ενεργητικό του, είχε κυκλοφορήσει το 2013 το άλμπουμ “The Next Day” μετά από 10 χρόνια μουσικής αδράνειας, και όλα έδειχναν πως επέστρεψε δυνατός και δημιουργικός. Τρία χρόνια αργότερα, μας παρέδωσε το -όπως αποδείχτηκε- κύκνειο άσμα του, το οποίο έλαβε υπέρθερμη υποδοχή από κοινό και κριτικούς. Στο συγκλονιστικό βιντεοκλίπ του “Lazarus”, ο Bowie δείχνει να αντιλαμβάνεται τη θνητότητά του και ίσως να νιώθει το θάνατο να πλησιάζει, όμως κανείς δε φανταζόταν πως ο «χαμαιλέων της ποπ», ο καλλιτέχνης με τις εκκεντρικές περσόνες, που γλιστρούσε με φρεσκάδα από δεκαετία σε δεκαετία αμφισβητώντας νόρμες και εδραιώνοντας τάσεις, μας αποχαιρετούσε με τον τρόπο του.

Τις τελευταίες μέρες του 2015, ο μουσικός κόσμος θρηνούσε το χαμό ενός θρύλου της rock σκηνής, τον τραγουδιστή των Motorhead, Lemmy, επίσης νικημένο από τον καρκίνο στα 70 του χρόνια. Όπως φαίνεται, ο χάρος μόλις είχε βγει παγανιά, καθώς ακολούθησε μια χρονιά που οι θάνατοι διασημοτήτων διαδέχονταν ο ένας τον άλλο. Μεταξύ αυτών:

Ο Prince, 57. Ο πυγμάχος Μοχάμεντ Άλι, 74. Ο George Michael, 53. Ο Leonard Cohen, 82. Ο Fidel Castro, 90. Ο Alan Rickman, γνωστός για το ρόλο του ως Σέβερους Σνέικ στις ταινίες του Χάρρυ Πόττερ, ετών 69. Ο Glenn Frey, κιθαρίστας και ιδρυτής των Eagles, ετών 67. Ο Maurice White, ιδρυτής των Earth, Wind & Fire, ετών 74. Ο συγγραφέας Umberto Eco, ετών 84. Ο Sir George Martin, γνωστός ως το 5^ο «σκαθάρι», ετών 90. Ο Keith Emerson, ιδρυτικό μέλος των  Emerson, Lake & Palmer, ετών 71. Ο πρωτοπόρος της ska μουσικής, Prince Buster, 78. Ο Peter Vaughan, από το Game of Thrones, 93. Ο Greg Lake, κιθαρίστας των King Crimson, 69. Ο ηθοποιός Gene Wilder, 83. Η Carrie Fisher, γνωστή ως πριγκίπισσα Λέια στο πρώτο Star Wars, 60, καθώς και ο Kenny Baker, 81, που υποδύθηκε το ρομπότ R2-D2, και ο Tony Dyson, 68, ο άνθρωπος των ειδικών εφέ πίσω από τον R2-D2 στο «Η αυτοκρατορία αντεπιτίθεται». Ο Paul Kantner των Jefferson Airplane, 74, που πέθανε την ίδια μέρα με την Signe Toly Anderson, 74, παλαιότερο ιδρυτικό μέλος του συγκροτήματος.

Λαμβάνοντας υπόψη τις ηλικίες των αποθανόντων και τον γεμάτο καταχρήσεις τρόπο ζωής που έκαναν οι περισσότεροι καλλιτέχνες εκείνης της εποχής, δεν πρέπει να μας εκπλήσσουν αυτοί οι απανωτοί θάνατοι. Τι είναι όμως αυτό που έκανε τα social media να γεμίζουν με “R.I.P.” και πολύ κόσμο να βιώνει πραγματικά συναισθήματα απώλειας;

Μουσικά ινδάλματα και πολιτιστικό τραύμα

Κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, οι παραδοσιακές αξίες άρχισαν να ξεθωριάζουν∙ στον απόηχο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με τις νέες επιστημονικές ανακαλύψεις να κλονίζουν τις βάσεις της θρησκείας, οι κοινωνίες άρχισαν μια διαδικασία επαναπροσδιορισμού. Ο συλλογικός νους έπρεπε να εφεύρει τα είδωλά του από την αρχή. Η μουσική βιομηχανία αποδείχτηκε ιδανική για τη δημιουργία ινδαλμάτων, που θα συγκέντρωναν ενθουσιασμένα πλήθη σε συναυλιακούς χώρους, ως άλλου τύπου πιστοί που ρέουν στους ναούς τους, ένα κοινωνικό σύνολο που θέλει να εκφραστεί, υπό την καθοδήγηση του εκάστοτε καλλιτέχνη. Τελικά, η ποπ κουλτούρα και κάθε λογής υποκουλτούρα, μαζί με τους stars της, αποτέλεσαν την απαραίτητη για την διαμόρφωση της ατομικής και συλλογικής ταυτότητας, πολιτισμική αναφορά.

Εκείνη η γενιά «πιστών» έχει πλέον μεγαλώσει αρκετά, όπως και οι ήρωες της. Καθώς αυτοί οι -θνητοί- ήρωες εγκαταλείπουν το μάταιο τούτο κόσμο, νιώθουμε ένα περίεργο συναίσθημα θλίψης, απώλειας και μοναξιάς. Χάνουμε μήπως ένα κομμάτι της ταυτότητάς μας; Σίγουρα, αλλά όχι μόνο.

Στο πλαίσιο της πολιτι­σμικής κοινωνιολογίας του Jeffrey Alexander, κάποιο συλλογικό πολιτισμικό τραύμα συμβαίνει όταν ένα γεγονός, απρόβλεπτο και έντονο,  αλλάζει απότομα το στέρεο οικοδόμημα της πραγματικότητας, και δεν είναι το ίδιο το γεγονός που προκαλεί το σοκ, όσο το νόημα που δίνει μια κοινωνία σε αυτό και η δύναμη που έχει στο να αλλάξει τη συλλογική ταυτότητα ριζικά.

Στην περίπτωση μας, ο θάνατος του Bowie, καθώς και των υπολοίπων, μας ταρακούνησε γιατί μας θύμισε αυτό που ο 20^ος αιώνας απαρνιόταν πεισματικά: πως η φθορά και ο θάνατος είναι αναπόφευκτα. Αν προσθέσουμε πως δε διαφαίνεται στον ορίζοντα κάποιο νέο μουσικό ρεύμα που θα δημιουργήσει μόδα, είδωλα και πιστούς ακόλουθους, προκύπτει πως μένουμε μόνοι να αντιμετωπίσουμε τον χαοτικό 21^ο αιώνα, προσπαθώντας να βρούμε κάτι που θα μας συνδέσει με το όλο, με μόνη παρηγοριά τη νοσταλγική ανασκόπηση του εξιδανικευμένου παρελθόντος μας.

Ο “Major Tom” θα εξακολουθεί να μας συντροφεύει και να μας μαγεύει με τη μουσική του κληρονομιά, καθώς ταξιδεύει αέναα στο διάστημα μέσα στο τενεκεδένιο του κουτί, γελώντας με τις αυταπάτες μας. Όπως είχε πει «Ξεζουμίστε τη στιγμή. Δεν εξελισσόμαστε. Δεν πηγαίνουμε πουθενά».

Λευκέ Δούκα, σε ευχαριστούμε και σε θυμόμαστε!