ΗΠΑ και Ιράν, αφού κόντεψαν να πιαστούν στα χέρια το 2019, «γιόρτασαν» τον ερχομό του 2020 με παρόμοιο τρόπο: Με απειλές πολέμου. «Θα πληρώσουν ένα πολύ μεγάλο τίμημα. Αυτό δεν είναι προειδοποίηση. Είναι απειλή. Καλή Χρονιά!» ήταν το tweet του Ντόναλντ Τραμπ. 

Δεν ήταν πάντα έτσι, όμως. «Το Ιράν είναι μια νησίδα σταθερότητας σε μια από τις πιο ταραγμένες περιοχές του κόσμου» είχε πει στο παρελθόν ένας άλλος Αμερικανός Πρόεδρος, ο Τζίμι Κάρτερ. Έναν χρόνο μετά, το 1979, οι μουλάδες, με επικεφαλής τον Αγιατολάχ Χομεϊνί, πήραν την εξουσία. Προφανώς το Ιράν δεν ήταν και τόσο σταθερό. Ελάχιστοι, ούτε καν οι Αμερικανοί κατάσκοποι, είχαν προβλέψει τον ερχομό της επανάστασης το 1979. Ελάχιστοι, επίσης, μπορούσαν να φανταστούν πριν από λίγα μόλις χρόνια ότι το 2019 η Αμερική και το Ιράν θα βρίσκονταν στα πρόθυρα πολέμου. 

Τον Ιούνιο ο Τραμπ έφτασε κοντά στο να βομβαρδίσει το Ιράν. Οι κουβέντες περί πολέμου επανήλθαν τον Σεπτέμβριο, όταν η Τεχεράνη, σύμφωνα με την Ουάσιγκτον, επιτέθηκε σε πετρελαϊκές εγκαταστάσεις στη Σ. Αραβία. Ο κίνδυνος γενικευμένης σύρραξης επανήλθε στις 3 Ιανουαρίου, όταν οι Αμερικανοί σκότωσαν τον Κασέμ Σουλεϊμανί, πανίσχυρο υποστράτηγο του Ιράν και «αρχιτέκτονα» της ιρανικής επιρροής στο Ιράκ αλλά και σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Η απειλή ήδη επικρέμαται πάνω από το 2020.
Κεντρικό ρόλο στη σημερινή εικόνα έπαιξε η απόφαση του Τραμπ το 2018 να ακυρώσει τη συμφωνία που διαπραγματεύτηκε ο Μπάρακ Ομπάμα, η οποία συγκρατούσε το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν με αντάλλαγμα οικονομική ανακούφιση. Ο Τραμπ λέει ότι θέλει μια νέα συμφωνία που επιπρόσθετα θα περιορίζει το πυραυλικό πρόγραμμα του Ιράν αλλά και την επιρροή του στην ευρύτερη περιοχή. 

Η διοίκηση Τραμπ ακολούθησε την πολιτική της «μέγιστης πίεσης» με πολλαπλές κυρώσεις κατά του Ιράν, με ζητούμενο είτε να το επαναφέρει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων είτε να παρακινήσει μια καινούργια επανάσταση. Προς το παρόν, πάντως, η συγκεκριμένη πολιτική απλώς έχει σκληρύνει περαιτέρω τους φανατικούς της Τεχεράνης και έχει ενδυναμώσει τη δυσπιστία τους έναντι των ΗΠΑ.
Αμερικανοί αξιωματούχοι εμφανίζονται βέβαιοι ότι το Ιράν θα φτάσει σε οριακό σημείο το 2020 ή λίγο μετά. «Πάνε κατά διαόλου. Έχουν χρεοκοπήσει» λέει ο Ντόναλντ Τραμπ. 

«Αποθέματα» και ανθεκτικότητα του Ιράν
Οι κυρώσεις έχουν πράγματι αποκόψει το Ιράν από την παγκόσμια οικονομία. Οι ιρανικές εξαγωγές πετρελαίου είναι σχεδόν μηδενικές, καθώς οι ΗΠΑ απειλούν κάθε πιθανό αγοραστή. Όμως, σύμφωνα με Αμερικανούς αναλυτές, το Ιράν δεν έχει χρεοκοπήσει. Εκτιμούν ότι διαθέτει αρκετά συναλλαγματικά διαθέσιμα για δύο χρόνια ακόμα. Η «οικονομία ανθεκτικότητας» του Ιράν, άλλωστε, χτίστηκε ακριβώς με γνώμονα να αντέχει στις εξωτερικές πιέσεις και να αποφεύγει τον έλεγχο. Το Ιράν έχει αντέξει σκληρές κυρώσεις και στο παρελθόν.

Το Στενό του Ορμούζ
Ο «Economist» εκτιμά ότι, παρά την κατακόρυφη αύξηση των εντάσεων και των θερμών επεισοδίων, το καθεστώς της Τεχεράνης δεν πρόκειται να καταρρεύσει το 2020 και ότι θα επανεκκινηθούν περισσότερα κομμάτια του πυρηνικού του προγράμματος που είχαν παγώσει με το ντιλ του Ομπάμα. 
Και, ακριβώς όπως ένα στριμωγμένο θηρίο, το Ιράν θα ξεσπάσει στην ευρύτερη περιοχή. Με το δικό του εμπόριο να φθίνει δεν θα έχει τίποτα να χάσει αν μετατρέψει το Στενό του Ορμούζ, απ’ το οποίο περνά το 1/5 του παγκόσμιου εφοδιασμού με πετρέλαιο, σε «εμπόλεμη ζώνη». Η Τεχεράνη και οι «αντιπρόσωποί» της σε Ιράκ και Υεμένη θα πυροδοτήσουν περισσότερες επιθέσεις σε συμμάχους της Αμερικής στην περιοχή. Το Ιράν θα επιχειρήσει να δείξει στις ΗΠΑ ότι είναι σε θέση κι αυτό να προκαλεί πόνο. 

Ο ρόλος της Σ. Αραβίας
Παρά την κλιμάκωση των τελευταίων ημερών, δεν έχει χαθεί κάθε ελπίδα. Η Σαουδική Αραβία, o βασικός αντίπαλος του Ιράν στην περιοχή, έχει αρχίσει συνομιλίες με την Τεχεράνη. Η ημερομηνία-ορόσημο ήταν στις 14 Σεπτεμβρίου, όταν πύραυλοι κατέστρεψαν δυο πετρελαϊκές εγκαταστάσεις στη Σ. Αραβία. Για ένα μικρό διάστημα, η μισή από την παραγωγή πετρελαίου της Σ. Αραβίας, δηλαδή το 5% του συνόλου της παγκόσμιας παραγωγής, σταμάτησε βίαια. Οι Αμερικανοί και οι Σαουδάραβες «είδαν» το Ιράν πίσω από την επίθεση. 

Δημόσια, οι Σαουδάραβες αξιωματούχοι επιμένουν ότι συνεχίζουν να εμπιστεύονται τις ΗΠΑ. «Δεν θεωρούμε ότι η Αμερική αποσύρεται από την περιοχή, το αντίθετο» δήλωσε ο Αντέλ Αλ-Τζουμπέιρ, ο υπ. Εξωτερικών της Σ. Αραβίας. Πράγματι, μετά την επίθεση του Σεπτεμβρίου η Αμερική απέστειλε επιπλέον 3.000 στρατιώτες στη Σ. Αραβία. Βέβαια, το αν ο Τραμπ θα τους χρησιμοποιούσε για να υπερασπιστεί το βασίλειο της Σ. Αραβίας, εφόσον προέκυπτε η ανάγκη, αυτό είναι ένα άλλο θέμα. 
Πίσω από τις κλειστές πόρτες, όμως, οι Σαουδάραβες αξιωματούχοι έχουν αρχίσει να φοβούνται ότι η ομπρέλα ασφαλείας των ΗΠΑ είναι διάτρητη. Ανήσυχοι ότι περαιτέρω επιθέσεις από το Ιράν θα μπορούσαν να καταστρέψουν την αρχική δημόσια προσφορά και κατά συνέπεια την αξία των μετοχών της Aramco, της κρατικής πετρελαϊκής εταιρείας, άρχισαν το φθινόπωρο να μιλούν με το Ιράν μέσω μεσαζόντων. Η Σ. Αραβία προσπαθεί παράλληλα να περιορίσει και τον πόλεμο στην Υεμένη, όπου μάχεται τους υποστηριζόμενους από το Ιράν Χούτι, πράγμα που έχει κοστίσει ακριβά στο βασίλειο. 

Κινήσεις συμμαχιών
Με την απειλή του Ιράν να γίνεται όλο και μεγαλύτερη, η διπλωματία μεταξύ των κρατών του Κόλπου αρχίζει να διαφοροποιείται στη βάση ενός καινούργιου ρεαλισμού. Τα αραβικά κράτη προσπαθούν να κάνουν κινήσεις συμμαχιών ή επανόρθωσης των μεταξύ τους σχέσεων. Η αρχή γίνεται με το Κατάρ, που από το 2017 βρίσκεται σε εμπάργκο από τρία γειτονικά κράτη του Κόλπου: Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Μπαχρέιν. 
Οι κυρώσεις Τραμπ, που σκοπό είχαν να εξαναγκάσουν το Ιράν να «μαλακώσει» την περιφερειακή του πολιτική, το έκαναν πιο επιθετικό. Διαμάχες, όπως αυτή με το Κατάρ, θεωρούνται σήμερα από τα κράτη του Κόλπου ένας αχρείαστος αντιπερισπασμός και η Σ. Αραβία έχει ήδη αρχίσει ησύχως συνομιλίες με το Κατάρ για να βρεθεί μια λύση. 

Ο Ντόναλντ Τραμπ, τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα, εμφανιζόταν να επιθυμεί να συνομιλήσει με τους ηγέτες του Ιράν. Εκείνοι αρνούνταν, ισχυριζόμενοι ότι το μόνο που πραγματικά θέλει ο Τραμπ «είναι μια ευκαιρία για φωτογραφία», ώστε να την… πουλήσει, επικοινωνιακά, ως διπλωματική επιτυχία. Όμως ο Ιρανός Πρόεδρος Χασάν Ρουχανί είχε δηλώσει ότι αν η Αμερική άρει της κυρώσεις, «τότε οι διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ είναι πιθανές». Είχε, μάλιστα, παραδεχθεί ότι η πυρηνική συμφωνία είναι ατελής. 

Το «θερμό επεισόδιο» και η περίπτωση της Β. Κορέας
Σε αυτό το σημείο βρισκόμασταν πριν από το δολοφονικό χτύπημα στον Σουλεϊμανί. Στις μέρες που ακολούθησαν άρχισαν οι «προφητείες» για βίαιη κλιμάκωση, από ένα σοβαρότατο «θερμό επεισόδιο» μέχρι γενικευμένο πόλεμο. 
Λόγω της ιδιαιτερότητας της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής επί Τραμπ κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια πώς πραγματικά θα εξελιχθεί η σχέση ΗΠΑ – Ιράν.
Ο Τραμπ είχε ανταλλάξει προσβολές και ανατριχιαστικές απειλές και με τον Κιμ Γιονγκ Ουν, τον δικτάτορα της Β. Κορέας, πριν τελικά τον συναντήσει το 2018. Τότε, σύμφωνα με τον ίδιο τον Τραμπ, «ερωτεύτηκαν». 

Δεν αποκλείεται μια παρόμοια στροφή της Αμερικής και στην περίπτωση του Ιράν, εκτιμά ο «Economist». Θα εξυπηρετούσε στο να αποσπάσει την προσοχή από τους εσωτερικούς μπελάδες του Τραμπ, όπως π.χ. τη διαδικασία πιθανής αποπομπής, και να δώσει ώθηση στο προφίλ του και την προεκλογική του καμπάνια.
Ο Τραμπ μάλλον θα κρίνει, σύμφωνα με τον «Economist», ότι συμφέρει την προεκλογική του καμπάνια λιγότερο ένας πόλεμος με το Ιράν και περισσότερο ένας συμβιβασμός. Στο τέλος είναι πιθανό ο Αμερικανός Πρόεδρος να συμβιβαστεί με μια νέα συμφωνία με το Ιράν, που θα μοιάζει πολύ με την παλιά του Ομπάμα, αλλά πλέον θα έχει το δικό του όνομα. Μια τέτοια συμφωνία θα φέρει την υπογραφή Τραμπ και θα διαφημιστεί σαν προσωπική του επιτυχία.
Ήδη, πριν από τον θάνατο Σουλεϊμανί, αναμενόταν ότι τα πράγματα μεταξύ ΗΠΑ – Ιράν θα χειροτερέψουν προτού να καλυτερεύσουν μέσω μιας λύσης.

Φωτογραφία ή πόλεμος; 
Ένας ουσιαστικός συμβιβασμός, πάντως, δεν θεωρείται πιθανός μέσα στο 2020. Οι σκληροπυρηνικοί στην Τεχεράνη εν πολλοίς αυτοπροσδιορίζονται βάσει του αντιαμερικανισμού τους. Αλλά και στις ΗΠΑ, ένα κομμάτι των Ρεπουμπλικανών δεν δείχνει διατεθειμένο να υποστηρίξει οποιαδήποτε συμφωνία που θα υπέγραφε το Ιράν. Η βελτίωση των σχέσεων και οι συμβιβασμοί που συνεπάγονται ενέχουν ρίσκα και για τις δύο πλευρές. Παρά ταύτα, μια ευκαιρία για φωτογραφία θα ήταν καλύτερη από έναν πόλεμο.

Πώς βλέπει ο Τραμπ το Ιράν
Στα μάτια της διοίκησης Τραμπ το Ιράν είναι ο βασικός φταίχτης πίσω από ολόκληρο το χάος στη Μ. Ανατολή. Δηλαδή πίσω από τρομοκρατικές ομάδες, τον Άσαντ στη Συρία και το χάος στην Υεμένη. Έτσι η Ουάσιγκτον δείχνει να πιστεύει ότι φτάνει να συγκρατηθεί η επιρροή του Ιράν για να αποκατασταθεί η τάξη στη Μ. Ανατολή. Όμως ο πρύτανης της σχολής Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς, Βάλι Νασρ, ο οποίος έχει γεννηθεί στην Τεχεράνη, διαφωνεί. Με άρθρο του στο Foreign Affairs έχει εξηγήσει ότι το Ιράν δεν προκάλεσε την κατάρρευση της Μ. Ανατολής, ούτε ο περιορισμός του πρόκειται να επαναφέρει τη σταθερότητα. 

Αυτό που έκανε το Ιράν, σύμφωνα με τον Νασρ, ήταν να εκμεταλλευτεί τις δραστικές αλλαγές στην περιοχή την τελευταία μιάμιση δεκαετία. Η αραβική τάξη πραγμάτων στην οποία η Ουάσιγκτον στηριζόταν για δεκαετίες για να διαχειρίζεται τα περιφερειακά ζητήματα και να περιορίζει τη δυνατότητα του Ιράν για μανούβρες στην περιοχή δεν υπάρχει πια. Μια αλυσίδα γεγονότων που άρχισε από την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003 εξελίχθηκε στην πλήρη αποσταθεροποίηση του αραβικού κόσμου, με εθνικές και θρησκευτικές συγκρούσεις, που σε κάποιες περιπτώσεις κλιμακώθηκαν σε κανονικούς εμφύλιους πολέμους. 

Ενίσχυση Ιράν μέσω αποσταθεροποίησης
Η αποσταθεροποίηση ενίσχυσε την επιρροή του Ιράν σε ολόκληρη την περιοχή. Με τόσα μέχρι πρότινος κέντρα εξουσίας να έχουν αποδυναμωθεί, η Τεχεράνη έφτασε πλέον να δείχνει ισχυρότερη από ποτέ.
•    Στο Ιράκ, χρησιμοποιώντας μια σειρά από κουρδικές και σιιτικές πολιτικές δυνάμεις, το Ιράν σχηματίζει κυβερνήσεις, διαμορφώνει συμμαχίες και αποφασίζει πολιτικές. Ως αποτέλεσμα το Ιράκ επηρεάζεται βαθύτερα από το Ιράν, παρά από οποιαδήποτε άλλη χώρα, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ.
•    Στη Συρία, καθώς ο Άσαντ έπαιρνε το πάνω χέρι στον εμφύλιο, η επιρροή της Τεχεράνης στη Δαμασκό αυξήθηκε.
•    Στην Υεμένη, με πολύ μικρή επένδυση, το Ιράν κατάφερε να παγιδεύσει τη Σ. Αραβία και τους συμμάχους της σε έναν δαπανηρό πόλεμο, εκτρέποντας έτσι τις σαουδαραβικές δυνάμεις από το Ιράκ και τη Συρία. 

Τα δυο μπλοκ που λείπουν από το παζλ
Η διοίκηση Τραμπ ακύρωσε την πυρηνική συμφωνία Ομπάμα με το Ιράν και γύρισε πίσω στο παλιό σύστημα ΗΠΑ – Αραβικής Συμμαχίας, με τη Σ. Αραβία ως άγκυρα. Όμως σήμερα λείπουν δυο σημαντικά μπλοκ: Το Ιράκ και η Συρία είναι πια κράτη αδύναμα και κατακερματισμένα, ανίκανα να ελέγξουν τις ίδιες τους τις περιοχές και καθοδηγούνται από κυβερνήσεις που βρίσκονται πιο κοντά στο Ιράν παρά στους Άραβες συμμάχους των ΗΠΑ. 
Αυτή τη στιγμή οι ΗΠΑ δεν διαθέτουν αρκετά στρατεύματα στη Μ. Ανατολή (αν και δεν αποσύρθηκαν τα περισσότερα, όπως διαφήμιζε ο Τραμπ) για να επηρεάσουν τις εξελίξεις στο Ιράκ ή στη Συρία, πόσο μάλλον να καταστείλουν το Ιράν. 

Ο πρύτανης Νασρ θεωρεί ότι το πιο συμφέρον σχέδιο για την Αμερική θα ήταν, αντί να επιχειρεί να δημιουργήσει μια περιφερειακή τάξη πραγμάτων που σκοπό θα έχει να περιορίσει το Ιράν, να προωθήσει ένα σκηνικό για τη Μέση Ανατολή που θα περιλαμβάνει το Ιράν, πείθοντας την Τεχεράνη ότι θα είναι καλύτερα να συνεργαστεί με την Ουάσιγκτον και τους συμμάχους της παρά να επενδύσει τις ελπίδες της σε μια περιφερειακή τάξη πραγμάτων που θα στηρίζεται από τη Ρωσία.