Συνέντευξη στη Χρυσούλα Παπαϊωάννου

Ο Αυστριακός σκηνοθέτης Μίκαελ Χάνεκε, με την ταινία του «Amour» («Αγάπη»), κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στο 65ο Φεστιβάλ των Καννών. Είναι η δεύτερη φορά που κράτησε στα χέρια του την ύψιστη διάκριση μετά τη «Λευκή κορδέλα» το 2009. Το «Ποντίκι A rt» συνάντησε τον σπουδαίο δημιουργό στις Κάννες, μόλις τρεις μέρες πριν από την τελετή λήξης.

Συνέντευξη στη Χρυσούλα Παπαϊωάννου

Από κοντά είναι ήρεμος και ευγενικός. Όσο περίεργο κι αν ακούγεται, αυτός ο μαυροντυμένος και ψιλόλιγνος άνθρωπος δημιουργεί μια αίσθηση – ή ψευδαί­σθηση – ασφάλειας, σε αντίθεση με τις ταινίες του που σε ξεβολεύουν και σε αναστατώνουν. Το θέμα της «Αγάπης» στα χέρια ενός άλλου σκηνοθέτη θα είχε εξαντληθεί στο μισάωρο. Κι όμως, ο Χάνεκε έχει τον τρόπο να σε καθηλώνει στην οθόνη και να παραδίδει μαθήματα όχι μόνο υψηλής τέχνης και αισθητι­κής, αλλά και ζωής.

Και παρακολουθείς με κομμένη την ανάσα έναν ηλικιωμένο άντρα, τον Ζορζ, να φροντίζει τη γυναίκα του, Αν, που έχει πάθει εγκεφαλικό, σαν ιερός θεματοφύλακας της αγάπης τους και της κοινής τους ζωής, η οποία απειλείται από τις αναμνήσεις που σβήνει η αρρώστια. Κι ας ξέρεις ότι σε αυ­τήν την «παρτίδα σκάκι» νικητής θα βγει ο θάνατος. Στους ρόλους είναι έξοχοι ο βετεράνος Ζαν λουί Τρεντινιάν και η Εμμανουέλ Ριβά, ενώ η Ιζαμπέλ Ιπέρ υποδύεται την κόρη τους.

Τι σας ενέπνευσε να κάνετε αυτήν την ταινία;

Εμπειρίες που είχα από την οικογένειά μου. Όταν φτάσεις σε μια ηλικία, έχεις αναπόφευκτα γνωρίσει την αρρώστια και την απώλεια. Βλέπεις αυ­τούς που έχεις αγαπήσει να υποφέρουν. Γι’ αυτό είμαι τόσο δεμένος με την ταινία. Σκεφτόμουν πώς συμπεριφερόμουν εγώ με τον πόνο των δικών μου ανθρώπων. Δεν είμαι, ωστόσο, υπέρ της απόλυτης αυτοβιογραφίας. πρέπει να χρησιμοποιείς τις εμπειρίες σου με έναν τρόπο που να λειτουργεί πιο καθολικά.

Έχετε φανταστεί ποτέ τον εαυτό σας στη θέση των ηρώων σας; Να είστε δηλαδή εσείς ή ο «ανήμπορος» και καταβεβλημένος ή αυτός που βοηθάει και στηρίζει τον άνθρωπό του ο οποίος έχει καθηλωθεί σε ένα κρεβάτι;

Θεωρώ απαραίτητο να μπορείς να ταυτιστείς με τους χαρακτήρες που πλάθεις, είτε για ένα σενάριο είτε για θεατρικό έργο. Αλλιώς δεν μπορείς ούτε να γράψεις την ιστορία ούτε να έχεις αλήθεια σε αυτήν.

Πώς πείσατε τον Ζαν Λουί Τρεντινιάν να παίξει στην ταινία σας έπειτα από δεκα­τέσσερα χρόνια αποχής από τον κινηματογράφο, που μάλιστα, όπως έχει ομολο­γήσει, δεν απολαμβάνει ιδιαίτερα;

Έγραψα το σενάριο γι’ αυτόν. Είχε δει την προηγούμενη ταινία μου, τη «λευκή κορδέλα», και του άρεσε πολύ. Τότε του είπα ότι θέλω να δουλέψω μαζί του. Συμφώνησε και έτσι άρχισα να γράφω. Δεν μπορώ να σκεφτώ άλλον ηθοποιό να παίζει αυτόν τον ρόλο. Για να κάνεις μια καλή ταινία χρειάζεσαι δυο πράγ­ματα: ωραίο σενάριο και καλό καστ. Αυτό δεν σημαίνει απλώς να δουλέψεις με καλούς ηθοποιούς, αλλά να τους δώσεις τους κατάλληλους ρόλους.

Ήταν δύσκολο για τους ηθοποιούς σας να παίξουν αυτούς τους ρόλους; Είναι δύο άνθρωποι μεγάλης ηλικίας που ερμηνεύουν δύο ηλικιωμένους που οδεύουν προς τον θάνατο μέσα από τον δύσκολο δρόμο της ασθένειας.

Την απάντηση την ξέρουν καλύτερα οι ίδιοι. Θεωρώ βέβαια ότι ήταν δύσκολο να διαχειριστούν τα συναισθήματα των καταστάσεων. Όταν, όμως, έχεις να κάνεις με μεγάλους ηθοποιούς, βλέπεις πόσο καλοί είναι στις δυσκολίες γιατί το αποτέλεσμα έχει ένα βάθος στο παίξιμο και στην ουσία. Δεν δίνουν συχνά οι ρόλοι τέτοιες ευκαιρίες. Για αυτό και οι ηθοποιοί γνωρίζουν ότι, αν κάνουν καλά τη δουλειά, θα είναι για αυτούς τεράστια επιτυχία.

Ο Ζαν Λουί Τρεντινιάν δήλωσε ότι υπέφερε στα γυρίσματα γιατί είστε ένας πολύ απαι­τητικός σκηνοθέτης. Αναρωτιέμαι πόσο απαιτητικός είστε και, επίσης, αν υπάρχει στη διαδικασία της ταινίας και για εσάς ένα στάδιο κατά το οποίο υποφέρετε;

Νομίζω ότι όταν είπε αυτό ο Ζαν κάτι παιχνίδιζε στο μάτι του. Είναι αλήθεια ότι επιμένω για να πάρω αυτό που θέλω, αλλά δεν κάνω τους ηθοποιούς μου να υποφέρουν. Ο ρόλος ήταν δύσκολος για αυτόν καταρχήν σωματικά. Έχει αστά­θεια στα πόδια και η ταινία είχε δύσκολες σκηνές με φοβερές φυσικές απαιτή­σεις. Η εύκολη και διασκεδαστική περίοδος είναι το γράψιμο του σεναρίου, αλλά και το post production. Τα γυρίσματα, όμως, είναι γεμάτα άγχος και πίεση. Το μόνο κομμάτι των γυρισμάτων που μπορεί να είναι απολαυστικό έχει να κάνει με τη συνεργασία με τους ηθοποιούς. Οι γονείς μου ήταν ηθοποιοί και θαυμάζω το επάγγελμα. Σε ένα γύρισμα οι εκπλήξεις είναι, συνήθως, κακές, πολλά πράγματα μπορεί να πάνε στραβά. Η μόνη πιθανότητα να έχεις μια ευχάριστη ανατροπή είναι να παίξουν οι ηθοποιοί σου καλύτερα απ’ ό,τι περίμενες.

Κάνατε ιατρική έρευνα πριν από την ταινία;

Βέβαια. Η ακρίβεια είναι σημαντική όταν πραγματεύεσαι μια ασθένεια. Αλλιώς ο θεατής ο οποίος έχει αντιμετωπίσει μια παρόμοια κατάσταση, θα καταλάβει ότι τον κοροϊδεύεις. πέρασα πολύ καιρό σε νοσοκομεία και παρακολούθησα μαθήματα λογοθεραπείας. Θα σας πω πώς γύρισα τη σκηνή όπου ο Τρεντινιάν αλλάζει πάνα στη Ριβά. Μια νοσοκόμα μού έδειξε τη διαδικασία και εγώ τραβού­σα με την κάμερα. Οπότε τα λόγια του Τρεντινιάν στην ταινία είναι ακριβώς αυτά που έλεγε η νοσοκόμα. Για να κάνω τη «λευκή κορδέλα» διάβασα πολλά βιβλία για τη ζωή στην ύπαιθρο του 1 9ου αιώνα, για τους εργάτες στις φάρμες και τους χωρικούς και φυσικά για τις εκπαιδευτικές μεθόδους της εποχής.

Οι Αυστριακοί σκηνοθέτες έχουν την τάση να σπρώχνουν το δάχτυλο στην πληγή…

Μου το λένε συχνά, αλλά αυτό είναι κάτι για το οποίο δεν μπορώ να μιλήσω. Ίσως οι κοινωνιολόγοι μπορούν να δώσουν μια εξήγηση. Δεν νιώθω, πάντως, Αυστρι­ακός, Γερμανός ή Γάλλος. Θα χαρακτήριζα τη δουλειά μου απλώς ως «ταινίες του Χάνεκε». Να σας πω όμως κάτι αστείο. Όταν η ταινία μου «Funny games» επιλέ­χθηκε για το διαγωνιστικό τμήμα των Καννών, ήταν η πρώτη αυστριακή συμμε­τοχή μετά την «πριγκίπισσα Σίσσυ» με τη Ρόμι Σνάιντερ.

Μια και αναφέρατε το «Funny games», τι σκέφτεστε τώρα, εκ των υστέρων, που γυρίσατε και το αμερικάνικο ριμέικ; Θα το ξανακάνετε με άλλη σας ταινία;

Θα παραμείνει μια εξαίρεση. Το ορίτζιναλ «Funny games» δεν έφτασε στο κοινό για το οποίο προοριζόταν, ας πούμε στους αγγλόφωνους θεατές που βλέπουν ταινίες βίας. Σκεφτόμουν λοιπόν ότι ίσως μεγάλωνε το κοινό της ταινίας αν γι­νόταν μια αμερικάνικη εκδοχή, όπου θα έπαιζαν σταρ (Ναόμι Γουότς, Τιμ Ροθ). Ήταν τεράστιο λάθος. Το κοινό είναι πάντα εξυπνότερο απ’ ό,τι νομίζεις. Κατά­λαβαν ότι αυτό που τους προσέφερα δεν ήταν βία εύκολη για κατανάλωση, αλλά μάλλον κάτι το οποίο δεν ήθελαν να αντιμετωπίσουν. Η ταινία ήταν τεράστια αποτυχία. Δεν μετανιώνω που πήρα την απόφαση, αλλά δεν θα ξανακάνω το ίδιο λάθος.

Ο Χρυσός Φοίνικας για τη «Λευκή Κορδέλα» τι άλλαξε στη ζωή σας;

Ήμουν αναγνωρισμένος και πριν από αυτό. Αλλά είναι αλήθεια ότι κάθε μεγάλη βράβευση συμβάλλει στην επιτυχία σου από την άποψη ότι βελτιώνει τις συν­θήκες για την επόμενη ταινία. Είσαι τόσο καλός όσο η τελευταία σου ταινία. Μια αποτυχία ποτέ δεν κάνει τη ζωή ευκολότερη. Είμαι τυχερός που οι ταινίες μου υπήρξαν επιτυχημένες ως προς τις διακρίσεις. Αλλά σκέφτομαι πάντα και το box office γιατί στρώνει τον δρόμο για την επόμενη φορά.

Εσείς φοβάστε τον θάνατο;

Έχω ανάμεικτα συναισθήματα. Υπάρχει ένα υπέροχο λιμπρέτο του Μπραμς πάνω σε βιβλικούς στίχους. Ξεκινάει «θάνατε, πόσο πικρός είσαι όταν παίρνεις κάποιον που βρίσκεται στη μέση της ζωής του». Και μετά συνεχίζει «θάνατε, πό­σο γλυκός είσαι όταν ανακουφίζεις κάποιον από τον πόνο του». προς το παρόν, είμαι πολύ καλά και δεν ανυπομονώ να πεθάνω.

* H ταινία θα βγει στις αίθουσες τον χειμώνα από τη Rosebud