Ενδιαφέροντα συμπεράσματα του ΙΝΕ – ΓΣΕΕ για τον αυτοματισμό στην εργασία

Τα τελευταία χρόνια, όλο και πιο συχνά, επιστήμονες που ασχολούνται με τον χώρο της εργασίας προειδοποιούν ότι «έρχονται τα ρομπότ», δηλαδή ότι η τεχνολογική πρόοδος και οι εφαρμογές αυτοματισμού σε διάφορους τομείς της εργασίας θέτουν εν κινδύνω πολλές θέσεις εργασίας, ενίοτε δε και ολόκληρα επαγγέλματα.

Η αλήθεια είναι ότι σχεδόν για κάθε δυσοίωνη μελέτη που προβλέπει ότι τα ρομπότ θα οδηγήσουν σε μια «εργασιακή αποκάλυψη» υπάρχει και μια άλλη που λέει ότι ο αυτοματισμός μπορεί να καταστρέφει κάποιες θέσεις εργασίας, αλλά δημιουργεί νέες και, σε κάποιες περιπτώσεις, περισσότερες.

Οι στόχοι της μελέτης

Με το ζήτημα ασχολήθηκε πρόσφατα το ΙΝΕ – ΓΣΕΕ, το οποίο παρουσίασε μελέτη των Σπύρου Λαπατσιώρα, Γιάννη Μηλιού και Παναγιώτη Μιχαηλίδη με τίτλο «Οι επιπτώσεις της ψηφιοποίησης στην αγορά εργασίας», η οποία, σύμφωνα με τους συγγραφείς, «επικεντρώνεται στην εξέταση του ερωτήματος του βαθμού διακινδύνευσης θέσεων εργασίας από τη δυνητική εισαγωγή αυτοματοποιημένων συστημάτων (“ψηφιοποίηση”) στις διαδικασίες παραγωγής. Η εισαγωγή αυτομάτων σε μια διαδικασία εργασίας έχει δύο κύριες επιπτώσεις:

● υποκατάσταση θέσεων εργασίας από αυτόματα,

● αλλαγή της σύνθεσης των καθηκόντων που απαιτεί μια θέση εργασίας».

Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της μελέτης, για το σύνολο του εργατικού δυναμικού το ποσοστό καθηκόντων που απαιτούν οι θέσεις εργασίας το οποίο εμφανίζει υψηλό βαθμό διακινδύνευσης κυμαίνεται από 1,4% έως 14,4%. Οι δείκτες συνδυαστικών καθηκόντων εργασίας παρουσιάζουν χαμηλότερη διακινδύνευση, γεγονός το οποίο αποτελεί ένδειξη ότι ο βαθμός διακινδύνευσης υποκατάστασης θέσεων εργασίας είναι σχετικά χαμηλός σε σχέση με υψηλά ποσοστά που ανακοινώνονται.

Ωστόσο η μελέτη τονίζει ότι ένα ποσοστό δυνητικής διακινδύνευσης για το σύνολο του εργατικού δυναμικού της τάξης του 6% – 9% δεν είναι μικρό (με απλά λόγια, δυνητικά κινδυνεύει η μία στις δέκα θέσεις εργασίας), ενώ, ακόμα και για θέσεις εργασίας που δεν κινδυνεύουν από τα ρομπότ, αλλά τείνουν μέσω του αυτοματισμού να γίνουν συμπληρωματικές, τίθεται ζήτημα απειλής βασικών χαρακτηριστικών της εργασίας (εισόδημα, διαπραγματευτική ισχύς των εργαζομένων, μορφή εργασίας κ.λπ.), με τους συγγραφείς να υπογραμμίζουν ότι απαιτείται «ο εντοπισμός των κινδύνων για τις διάφορες κατηγορίες του εργατικού δυναμικού και η κατάλληλη θεσμική θωράκιση απέναντι σε αυτούς τους κινδύνους (…), ούτως ώστε η τεχνολογική μεταβολή που λαμβάνει χώρα να μην αποβεί σε βάρος των εργαζόμενων τάξεων».

Οι πιο ευάλωτοι

Ευθυγραμμιζόμενη με τις περισσότερες μελέτες από το εξωτερικό, η έρευνα του ΙΝΕ – ΓΣΕΕ διαπιστώνει ότι υψηλοί βαθμοί διακινδύνευσης καθηκόντων εργασίας από τη δυνητική εισαγωγή αυτοματοποιημένων συστημάτων στη διαδικασία παραγωγής διαχέονται με διαφορετικούς τρόπους σε διάφορες κατηγορίες επαγγελμάτων.

Σε όλες τις κατηγορίες διαπιστώνονται σε διαφορετικά τμήματα των δεικτών ποσοστά διακινδύνευσης άνω του 10%, ενώ τα υψηλότερα ποσοστά διακινδύνευσης από τη δυνητική εισαγωγή εντοπίζονται στις κατηγορίες «χειριστές βιομηχανικών εγκαταστάσεων, μηχανημάτων και εξοπλισμού και συναρμολογητές (μονταδόροι)» και «ανειδίκευτοι εργάτες, χειρώνακτες και μικροεπαγγελματίες».

Οι συγγραφείς τονίζουν ότι «το φαινόμενο χρήζει περαιτέρω διερεύνησης, με ανάλυση η οποία θα προχωρήσει σε μεγαλύτερο βάθος και η οποία θα στηρίζεται είτε στην ανάπτυξη επαρκών βάσεων δεδομένων είτε σε ειδικά εντοπισμένες μελέτες περιπτώσεων/ποιοτική έρευνα στη βάση των αποτελεσμάτων της παρούσας έρευνας, ώστε να είναι πιο συγκεκριμένη η σύνδεση των καθηκόντων εργασίας με κατηγορίες επαγγελμάτων (θέσεων εργασίας)».

Όσον αφορά το ύψος των μηνιαίων μισθών, η μελέτη διαπιστώνει ότι υψηλοί βαθμοί δυνητικής διακινδύνευσης διαχέονται, επίσης, σχεδόν σε όλες τις μισθολογικές κατηγορίες ανά δεκατημόριο της μισθολογικής κλίμακας. Σχηματίζονται τρεις ομάδες εισοδηματικών κατηγοριών, «χαμηλή», «μεσαία» και «ανώτερη», που εμφανίζουν υψηλό βαθμό διακινδύνευσης σε διαφορετικές κατηγορίες απλών ή συνδυαστικών καθηκόντων εργασίας.

Ειδικά η ταυτόχρονη διακινδύνευση τόσο του «χαμηλού» όσο και του «μεσαίου» εισοδηματικού στρώματος (σε υψηλότερο βαθμό του «ανώτερου») φαίνεται να ενισχύει μια θέση ταυτόχρονης πίεσης και των δύο ομάδων.

Οι προτάσεις

Οι συγγραφείς της μελέτης καταλήγουν σε ένα πλαίσιο προτάσεων προκειμένου να αμβλυνθούν οι συνέπειες του αυτοματισμού για τους εργαζόμενους, το οποίο μεταξύ άλλων προβλέπει:

● Εντοπισμένη στήριξη με προγράμματα εκπαίδευσης για τις ομάδες των εργαζομένων με τον υψηλότερο βαθμό διακινδύνευσης, καθώς και για τους ανέργους. Τα προγράμματα εκπαίδευσης θα πρέπει να είναι προσανατολισμένα στις νέες τεχνολογίες και αναγκαίο όρο αποτελεί η εκπαίδευση στις τεχνολογίες ανοιχτού κώδικα ‒ εν αντιθέσει με την παράδοση της κυριαρχίας στο ελληνικό σύστημα εκπαίδευσης/μετεκπαίδευσης των τεχνολογιών κλειστού κώδικα.

● Καθώς η εκπαίδευση αποτελεί ατελές μέσο για την αντιμετώπιση του προβλήματος, ειδικά στον «βραχύ» χρόνο, και επειδή δεν μπορεί να αγγίξει το σύνολο του εργατικού δυναμικού, χρειάζονται επιπρόσθετοι μηχανισμοί ενίσχυσης των εργαζομένων που πλήττονται, για παράδειγμα δημόσια προγράμματα απασχόλησης και μακροχρόνια προγράμματα επιδομάτων ανεργίας.

● Κεντρικό ζήτημα αποτελεί η ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου προστασίας των εργαζομένων ως προς τους όρους εργασίας, τα δικαιώματα οργάνωσης και απαραβίαστου της προσωπικής ζωής. Οι νέες τεχνολογίες αυτοματοποίησης, με τις δυνατότητες συνεχούς παρακολούθησης, απομακρυσμένης πρόσβασης και άμεσης επικοινωνίας που διαθέτουν, διαρρηγνύουν τα όρια μεταξύ προσωπικού και εργάσιμου χρόνου, όπως είχαν καθιερωθεί, διαρρηγνύουν τα όρια μεταξύ προσωπικής ζωής των εργαζομένων και εργασίας.

● Απαιτούμενη, επίσης, είναι η ενίσχυση των θεσμών διανομής (μισθών και όρων εργασίας) και αναδιανομής (φορολογίας και κοινωνικών δαπανών) προς όφελος της εργασίας.

Τονίζουν δε ότι «περαιτέρω υποβάθμιση της εργασίας και διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, σε σχέση με αυτήν που έχει πραγματοποιηθεί στη χώρα τα τελευταία χρόνια, σε περιβάλλον “ψηφιακού μετασχηματισμού”, αποτελεί μια κατεύθυνση που ανοίγεται προς την κοινωνική δυστοπία».