Στα τέλη του 18ου αιώνα κυριαρχούν στην ελληνική σκέψη η αρχαιότητα και η φωτισμένη Ευρώπη. Πάνω σ’ αυτούς τους δύο πόλους έλξης στρέφεται το ενδιαφέρον του Ρήγα και αυτοί κατά συνέπεια επηρεάζουν στο μέγιστο την προσωπικότητά του. Πηγή έμπνευσης για όλα τα προοδευτικά πνεύματα της εποχής είναι η Γαλλική Επανάστα­ση η οποία θορυβεί τη συντηρητική παραδοσια­κή Ευρώπη, που αντικρίζει µε φρίκη σ’ αυτήν όλες αυτές τις νέες ιδέες οι οποίες χαρίζουν ελπίδα στους υπόδουλους λαούς αλλά και στα τεράστια λαϊκά στρώματα που έχουν κάθε λό­γο να μην είναι ευτυχισμένα µε την άθλια μοίρα που τους επιφυλάσσουν τα αυταρχικά καθεστώ­τα της εποχής.

Συνεπαρμένος από αυτά τα νέα ρεύματα ιδεών, ο Ρήγας Βελεστινλής διαμορφώνει τη δική του φωνή και τις προσωπικές πολιτικές του απόψεις, που τον καθιέρωσαν ως ένα από τα λαμπρότερα, εναργέστερα και ευγενέστερα πνεύματα του νε­ότερου ελληνισμού. Ο Ρήγας, ως ανήσυχο πνεύμα, ήταν αυτός που θα εκτιμούσε τη δυναμική που αναπτυσσόταν μετά τη Γαλλική Επανάσταση στις κοινωνίες της Ευρώπης. Τα επαναστατικά προτάγματα της εποχής του δεν ήταν κάτι αυτονόη­το για τις επικρατούσες κυρίαρχες ιδεολογίες.

Ωστόσο, ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων είναι ή να υποδέχονται πρώτοι τις νέες ιδέες ή να τις υπερασπίζονται τελευταίοι. Το έργο του Ρήγα εντάσσεται μέσα σε εκείνα που συγκρότησαν το ρεύμα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, και τέ­τοιο είναι και «Η Νέα Πολιτική Διοίκησις», το επα­ναστατικό φυλλάδιο του 1779, το οποίο και απο­τελεί το κατ’ εξοχήν πολιτικό του κείμενο.

Η Δημοκρατία του Ρήγα

Πρόκειται για ένα κείμενο στο οποίο, δίχως δυ­σκολία, γίνονται φανερές οι επιδράσεις του ευ­ρωπαϊκού φιλελεύθερου διαφωτισμού, όπως αυ­τές αποτυπώνονται μέσα από την πατριωτική του προσήλωση και αγωνία για την Ελλάδα.

Στα προλεγόμενα που παρατάσσει ο Ρήγας στο έργο του δεν φαίνεται να συμμερίζεται τις κατο­πινές απόψεις των νεωτεριστών που επικαλούνται την ανυπαρξία του ελληνισμού: «Δεν διακόπηκε τίποτα αυτά τα τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία», υποστηρίζει.

Το κείμενο του Βελεστινλή «Νέα Πολιτική Διοίκησις» αποτελεί – στο μεγαλύτερο μέρος του – μετάφραση του γαλλικού συντάγματος του 1793. Θεμέλιος λίθος της διακήρυξης είναι η ιδέα της ισονομίας. Όλοι οι πολίτες είναι ίσοι απέναντι στους νόμους. Φυσικά δεν λείπουν μια σειρά προοδευτικών, αυτονόητων στις μέρες μας δικαιωμάτων, τα οποία, ωστόσο, εκείνη την εποχή αποτελούσαν αφορμή και αιτία ακόμα και φυσικής εξόντωσης εκείνου που θα τολμούσε να τα επικαλεστεί.

Στη «Νέα Πολιτική Διοίκηση» ο Ρήγας επικαλείται, ταυτόχρονα με την εθνική απελευθέρωση, την ελευθερία της έκφρασης των ιδεών όπως και της ελευθεροτυπίας αλλά και των θρησκευτικών πεποιθήσεων. Ο Ρήγας οραματίζονταν και ετοίμαζε μιαν επανάσταση τόσο των υποδούλων Ελλήνων όσο και των υπόλοιπων βαλκανικών λαών, που θα αντικαθιστούσε την οθωμανική απολυταρχική εξουσία. Η Δημοκρατία του Ρήγα προβάλλεται ως ένα πανανθρώπινο ιδανικό, που ξεπερνούσε τα εθνικά σύνορα και λάμβανε οικουμενικές διατάσεις.

Δίκαια του ανθρώπου:

1. Όλοι οι άνθρωποι, Χριστιανοί και Τούρκοι, κατά φυσικόν λόγον είναι Ίσοι. Όταν πταίση τινάς, οποιασδήποτε θρησκείας και αν είναι, οποιασδήποτε καταστάσεως, ο νόμος είναι ο αυτός διά το πταίσμα και αμετάβλητος· ήγουν δεν παιδεύεται ο πλούσιος ολιγότερον και ο πτωχός περισσότερον διά το αυτό σφάλμα, αλ­λά ίσια ίσια.

2. Ο νόμος είναι εκείνη η ελευθερία απόφασις οπού με την συγκατάθεσιν όλου του λαού έγινεν· ήγουν όλοι θέλομεν ότι ο φονεύς να φο­νεύεται, αυτός λέγεται νόμος, και είναι ο ίδιος δι’ όλους μας εις το να παιδεύση και πάλιν άλ­λος οπού υπερασπίζεται, ήγουν όλοι θέλομεν να εξουσιάζωμεν τα υποστακτικά μας, κανένας λοι­πόν δεν έχει την άδειαν να μας πάρη δυναστικώς τίποτες. Αυτός είναι νόμος, επειδή μονάχοι μας τον δεχόμεθα και τον θέλομεν. Ο νόμος έχει πά­ντοτε να προστάζη ό,τι πράγμα είναι δίκαιον και ωφέλιμον εις την συγκοινωνίαν της ζωής μας και να εμποδίζη εκείνο οπού μας βλάπτει.

3. Όλοι οι συμπολίται ημπορούν να έμβουν εις αξίας και δημόσια οφίκια. Τα ελεύθερα γένη δεν γνωρίζουν καμίαν αιτίαν προτιμήσε­ως εις τας εκλογάς των, παρά την φρόνησιν και την προκοπήν· ήγουν καθένας, όταν είναι άξιος και προκομμένος διά μίαν δημόσιαν δούλευσιν, ημπορεί να την αποκτήση· εξ εναντίας δε, μην όντας άξιος αλλά χυδαίος, δεν πρέπει να τω δοθή διατί, μην ηξεύροντας πώς να την εκτελέση, προσκρούει και βλάπτει το κοινόν με την αμάθειαν και την ανεπιδεξιότητά του.

4. Η ελευθερία είναι εκείνη η δύναμις οπού έχει ο άνθρωπος εις το να κάμη όλον εκείνο οπού δεν βλάπτει εις τα δίκαια του γειτόνου του. Αυτή έχει ως θεμέλιον την φύσιν, διατί φυσικά αγαπώμεν να είμεθα ελεύθεροι· έχει ως κανό­να την δικαιοσύνη, διατί η δικαία ελευθερία εί­ναι καλή· έχει ως φύλακα τον νόμον, διατί αυτός προσδιορίζει έως πού πρέπει να είμεθα ελεύ­θεροι. Το ηθικόν σύνορον της ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν: Μην κάμης εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε κάμουν.

5. Το δίκαιον του να φανερώνωμεν την γνώμην μας και τους συλλογισμούς μας, τόσον με την τυπογραφίαν, όσον και με άλλον τρόπο· το δίκαιον του να συναθροιζώμεθα ειρηνικώς· η ελευθερία κάθε είδους θρησκείας, Χριστιανισμού, Τουρκισμού, Ιουδαϊσμού, και τα λοιπά, δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσαν διοίκησιν. Όταν εμποδίζωνται αυτά τα δίκαια, είναι φανερόν πως προέρχεται τούτο από τυραννίαν, ή πως είναι ακόμη ενθύμησις του εξοστρακισθέντος δεσποτισμού οπού απεδιώξαμεν.

6. Η σιγουρότης είναι εκείνη η διαφένδευσις οπού δίδεται απ’ όλον το έθνος και τον λαόν εις τον κάθε άνθρωπον ιδά την φύλαξιν του υποκειμένου του, των δικαίων του και των υπο­στατικών του· ήγουν, όταν βλάψη τινάς έναν μό­νον άνθρωπον, ή πάρη αδίκως τίποτες απ’ αυτόν, όλος ο λαός πρέπει να σηκωθή κατ’ επάνω εκεί­νου του δυνάστου και να τον αποδιώξη.

7. Ο νόμος έχει χρέος να διαφενδεύη την κοινήν ελευθερίαν όλου του έθνους και εκείνην του κάθε ανθρώπου, κατοίκου εις τούτην την αυτοκρατορίαν, εναντίον της καταθλίψεως και της δυναστείας των διοικητών. Όταν αυτοί διοικούν καλώς, να τους διαφενδεύη· ει δε κακώς, να τους αποβάλλη.

Λεζάντα: Το Σχέδιο Συντάγματος του Ρήγα Βελεστινλή (1797). Το πολίτευμα που καταστρώνεται με τη «Νέα Πολιτική Διοίκηση» έχει ως πρότυπό του το γαλλικό σύνταγμα του 1793. Ο Ρήγας Βελεστινλής επέλεξε ως πρότυπο το ριζοσπαστικότερο από τα συνταγματικά κείμενα της Γαλλικής Επανάστασης