Είναι γνωστό πως οι τάσεις της μόδας τείνουν να αντικατοπτρίζουν τα ήθη μιας εποχής και είναι προφανές πως οι άνθρωποι ακολουθούν αυτές τις τάσεις προκειμένου να αναδειχθούν, να γίνουν θελκτικοί, να δηλώσουν το κοινωνικό και οικονομικό τους στάτους και να γίνουν αποδεκτοί από ένα, συνήθως συντηρητικό, κοινωνικό σύνολο.

 

Στα παλιότερα χρόνια, ο τρόπος που επέλεγε κάποιος να ντυθεί, και κυρίως οι γυναίκες, αντικατόπτριζε περίεργες στα σύγχρονα μάτια μας απόψεις περί του ωραίου, οι οποίες δε βασιζόταν απαραίτητα στην υγεία και το φυσικό. Η Βικτωριανή εποχή είναι ένα λαμπρό παράδειγμα.

 

Στενοί κορσέδες που δημιουργούσαν μια αφύσικα λεπτή μέση, πελώριες φουσκωτές φούστες που έκρυβαν τα πόδια και σέρνονταν στο πάτωμα, αδύνατη σιλουέτα, χλωμό δέρμα και κατακόκκινα μάγουλα και χείλη, μάτια που γυαλίζουν, κλείδες που εξέχουν πάνω από το χαμηλό ντεκολτέ των φορεμάτων, ήταν το απόλυτο πρότυπο για μια γυναίκα που σέβεται τον εαυτό της. Αυτά τα χαρακτηριστικά, μαζί με μια φυσική σωματική αδυναμία που θα έπρεπε να τη συνοδεύει, αντανακλούν τον υφέρπων μισογυνισμό της εποχής, που απαιτούσε το θηλυκό να είναι εύθραυστο, αδύναμο, εξαρτημένο και χειραγωγήσιμο, ενώ ένα υγιές, γυμνασμένο γυναικείο σώμα ήταν ταυτόσημο της αμαρτίας και της χυδαιότητας.

 

Οι άντρες, από την άλλη μεριά, εκτός από τα κομψά τους κουστούμια και τα ψηλά μαύρα καπέλα, είχαν υιοθετήσει πλούσιες γενειάδες, υπερβολικές φαβορίτες και περίτεχνα μουστάκια, χαρακτηριστικά που ήταν εν μέρει εμπνευσμένα από τους Βρετανούς στρατιώτες του Κριμαϊκού Πολέμου του 1850, που άφηναν τα γένια τους να μακρύνουν για να προστατεύονται από το κρύο. Πέραν τούτου, τα ξυράφια εκείνης της εποχής δεν ήταν και τόσο εύχρηστα, και η χρήση τους συχνά συνοδευόταν από μολύνσεις λόγω του ανεπαρκούς καθαρισμού τους.

 

Βλέπουμε λοιπόν, με ποιο τρόπο η υγεία (ή η απουσία της) μπορεί να κρύβεται ύπουλα πίσω από τα εκάστοτε πρότυπα ομορφιάς.

 

Η φυματίωση ήταν ασθένεια γνωστή από την εποχή του Μεσαίωνα. Μέχρι το 1850, το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης είχε εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη σε βαθμό επιδημίας και αποτελούσε την αιτία για το ¼ των θανάτων. Το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης προκαλεί μια αργή επιδείνωση της υγείας του ασθενούς, με χρόνιο βήχα και δυσκολία στην αναπνοή, αιμόπτυση, απώλεια όρεξης, γενική αδυναμία και τελικά, εκείνη την εποχή, αναπόφευκτο πρόωρο θάνατο.

 

Ο συνεχής πυρετός βάφει τα μάγουλα κόκκινα, η μείωση των μεταλλικών στοιχείων στο σώμα προκαλεί ωχρότητα, η μόνιμη φλεγμονή και η νηστεία εξασθενούν τους μυς και κάνουν τα κόκκαλα να προεξέχουν. Τα αποτελέσματα της φυματίωσης στην εμφάνιση, είναι ακριβώς αυτά που προσπαθούσαν απεγνωσμένα να πετύχουν οι δεσποινίδες της Βικτωριανής εποχής, χρησιμοποιώντας κορσέδες που έσφιγγαν τη μέση και έκοβαν την ανάσα, και βαρύ make-up που άσπριζε το δέρμα και κοκκίνιζε τα μάγουλα και τα χείλη τους, ώστε να μοιάζουν φυματικές.

Γιατί όμως να θέλει μια γυναίκα να μοιάζει ασθενική;

 

Ξεκινώντας από το Μεσαίωνα, η ομορφιά και ο θάνατος (της γυναίκας) ήταν στενά συνδεδεμένα στο συλλογικό νου. Η φυματίωση, γνωστή ως «η ρομαντική αρρώστια», θεωρούνταν ο πιο αγνός και ρομαντικός τρόπος να πεθάνεις. Οι γυναίκες εξάλλου, θεωρούνταν γενετικώς επιρρεπείς σε ασθένειες. Σταδιακά, η φυματική εμφάνιση έγινε το απόλυτο πρότυπο ομορφιάς, γεγονός εμφανές σε πολλούς κλασσικούς πίνακες ζωγραφικής. Η κοινή πεποίθηση ήταν πως όσο πιο ελκυστική ήταν μια γυναίκα, τόσο πιο πιθανό ήταν να αρρωστήσει από την «ευλογημένη» ασθένεια, και το γεγονός πως πολλοί Ρομαντικοί καλλιτέχνες χτυπήθηκαν από τη φυματίωση, έδινε άλλο πρεστίζ στα θύματά της, καθώς θεωρούνταν πως οι πιο ευαίσθητες και ευγενείς ψυχές θα δέχονταν το θείο δώρο του ρομαντικού θανάτου. Έτσι, μια ασθενική ύπαρξη δεν μπορούσε παρά να εμπνέει σεβασμό.

 

Υπήρχε όμως και η άλλη πλευρά του νομίσματος: ο θάνατος από φυματίωση, εκτός από ευλογία προς τις ενάρετες και καθώς-πρέπει κυρίες, ήταν και η τιμωρία του Θεού προς τις αμαρτωλές που ζουν έκλυτο βίο. Έτσι, η Βικτωριανή γυναίκα έπρεπε να είναι σεμνή, αγνή στην ψυχή και το σώμα, με προσεγμένη εμφάνιση και να κρύβει τις όχι και τόσο ελκυστικές παρενέργειες της ασθένειας, όπως η αιμόπτυση, που μέχρι και τότε θεωρούνταν από κάποιους γιατρούς ως «μετατοπισμένη» έμμηνος ρύση.

 

Μέχρι το 1882, όταν ο Ρόμπερτ Κωχ απομόνωσε το βάκιλο της φυματίωσης, θεωρούνταν πως η ασθένεια προκαλείται από κληρονομική προδιάθεση και από «κακό αέρα», με ιδιαίτερη τάση προς τις όμορφες γυναίκες, όπως αναφέραμε. Με την πρόοδο της Ιατρικής, έγινε κατανοητό πως η φυματίωση, όπως και πολλές άλλες αρρώστιες, προκαλούνταν από μικροοργανισμούς και ήταν μεταδοτικές.

Σε Ευρώπη και Αμερική, πολλές υγειονομικές καμπάνιες ενημέρωναν το κοινό για τον τρόπο διάδοσης της φυματίωσης, προσπαθώντας πια να αναχαιτίσουν την εξάπλωσή της: οι μακριές φούστες ήταν εστία μόλυνσης, καθώς μάζευαν όλα τα μικρόβια του δρόμου στο πέρασμά τους και τα μετέφεραν στο σπίτι. Οι κοκάλινοι κορσέδες θεωρήθηκαν επίσης υπεύθυνοι για την εξασθένιση και μόλυνση του σώματος, καθώς περιόριζαν τις κινήσεις των πνευμόνων και μείωναν την κυκλοφορία του αίματος. Τα γένια και τα μουστάκια αποτελούσαν την αντίστοιχη εστία μόλυνσης στους άνδρες, καθώς δημιουργούσαν το ιδανικό περιβάλλον για την επώαση μικροβίων «μέσα στην τροπική ζούγκλα ενός περιποιημένου προσώπου».

 

Ως αποτέλεσμα, οι κορσέδες έγιναν ελαστικοί, οι φούστες κόντυναν και οι γυναίκες άρχισαν να δίνουν περισσότερη σημασία στην επιλογή παπουτσιού (που μέχρι τότε εξαφανίζονταν κάτω από τις σερνάμενες φούστες τους) και οι άνδρες άρχισαν να εφαρμόζουν το καλοξυρισμένο λουκ, ιδίως αν ήταν γιατροί ή νοσηλευτές.

Μέσα από αυτή την ιστορία προέκυψε μια ακόμα τάση, που κρατάει ως τις μέρες μας: το μαυρισμένο δέρμα. Εκτός από το γεγονός πως η ασθενική εμφάνιση έπαψε να είναι θελκτική, οι γιατροί σύστηναν στους ασθενείς την ηλιοθεραπεία, ως φάρμακο για τη φυματίωση, και το χλωμό δέρμα παρέπεμπε σε θανατηφόρες αρρώστιες.

 

Παραπάνω από έναν αιώνα μετά, πολλά έχουν αλλάξει στην αντίληψη του κόσμου για την ομορφιά. Εντούτοις, το –πολύ- λεπτό σώμα εξακολουθεί να είναι το κυρίαρχο πρότυπο σωματικής διάπλασης, αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία… Ας μην ξεχνάμε, πως ακόμα και αν υπάρχουν πλέον τα body-positive κινήματα, δεν έχει αλλάξει πολύ η άποψη της κοινωνίας για το ποιο φύλο είναι το ισχυρό και ποιο το ασθενές και ποια χαρακτηριστικά ταιριάζουν σε κάθε ένα.