Η σύγκρουση στο εσωτερικό μιας ομάδας, λένε νεώτερες ψυχολογικές έρευνες, οδηγεί σε εξισορροπημένες συνθέσεις. Το ανάποδο ισχύει στο εσωτερικό των ομάδων που διαπνέονται από ομογνωμία: καθώς δεν έχουν αντίβαρο, τείνουν προς τα άκρα.

Οι ψυχολόγοι και τα πορίσματά τους επιβεβαιώνουν αυτό που εμπειρικά έχουμε βιώσει όλοι μας. Στην πολιτική λ.χ.: η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, έσπρωξε τις κοινωνίες της Δύσης προς τα άκρα. Καθώς η παράταξη της σοσιαλιστικής ουτοπίας στην Ευρώπη και την Αμερική αποδυναμώθηκε απότομα, η φιλελεύθερη ουτοπία έμεινε χωρίς αντίβαρο. Το κοινό τους δημιούργημα, ο εξημερωμένος καπιταλισμός αποχαλινώθηκε και πάλι.

Στην τέχνη έχουμε το ίδιο φαινόμενο. Ο Αριστοτέλης είχε παρατηρήσει ότι ένα ποικίλο στη σύνθεσή του ακροατήριο τείνει να εκτιμά ορθότερα την αξία ενός έργου τέχνης, μιας τραγωδίας λ.χ., απ’ ό,τι ένα κοινό ομοιόμορφο. Οι μεγάλοι κριτικοί των Νέων Χρόνων, με πρώτο ανάμεσά τους τον Σάμιουελ Τζόνσον, ήταν σ’ αυτό αριστοτελικοί, τις ποιητικές δάφνες, έλεγε ο δρ Τζόνσον, πρέπει να τις απονέμουν οι πολλοί, όχι οι ειδήμονες ή οι ίδιοι οι ποιητές που βλέπουν τα πράγματα στενά. Η επικράτηση της γνώμης των “ειδημόνων” στα πράγματα της τέχνης μετά τον συμβολισμό και τους μοντερνισμούς οδήγησε στα γνωστά γραφικά και σεκταριστικά φαινόμενα που γνωρίζουμε σήμερα, στο διαζύγιο καλλιτεχνών και κοινού και στην κοινωνική περιθωριοποίηση της τέχνης. Το κενό έσπευσε να καλύψει η μαζική τέχνη, με προϊόντα συχνά απαράδεκτης ποιότητας.

Τα ίδια και στη θρησκεία: ο πλουραλισμός της Αρχαιότητας κατέρρευσε με την έλευση των μισαλλόδοξων μονοθεϊσμών και έκτοτε παράγει διαρκώς θρησκευτικούς πολέμους. Όπως το βλέπουμε σήμερα με το Ισλάμ, όπως ίσχυσε με τον χριστιανισμό τον Μεσαίωνα, η λογική της Μίας, Αγίας και Καθολικής εκκλησίας οδηγεί στην καταπίεση και τον φανατισμό.

Σε τελική ανάλυση, η ψυχολογία έρχεται να επιβεβαιώσει ότι κάθε γνώμη, κάθε στάση, κάθε κοσμοθεωρία στην αμιγή, ασυμβίβαστη μορφή της είναι δυνάμει τυραννική. Στα λόγια μπορεί να υπόσχεται την ενσάρκωση των ωραίων πεπρωμένων του ανθρώπου. Στην πράξη εξυπηρετεί τις ωμές αξιώσεις ισχύος συγκεκριμένων ατόμων, που παρουσιάζονται ως προφήτες και κήρυκες της απόλυτης αλήθειας.

Η έκφραση “πολιτικό κέντρο”, ερμηνευμένη στατικά, ιδεολογικά, δεν σημαίνει και πολλά πράγματα. Χρησιμότερη είναι η δυναμική ιδέα της κατ’ Αριστοτέλη μεσότητος, η ενεπίγνωστη δηλαδή αποφυγή των άκρων. Το παίγνιο της πολιτικής δεν είναι αγώνας δρόμου όπου ξεχυνόμαστε όλοι προς το τέρμα, καθένας για λογαριασμό του. Αλλά μια διηνεκής διελκυστίνδα, το τράβηγμα ενός σκοινιού πάνω από ένα δίστομο βάραθρο, όπου η καθαρή επικράτηση της μιας παράταξης, του ενός άκρου, είναι εξίσου μοιραία με την επικράτηση της άλλης. Κι όπου μόνο κάποιοι λίγοι, ικανοί να το καταλάβουν, έχουν τη δυνατότητα από καιρό σε καιρό να αλλάζουν πλευρά ώστε να διατηρείται η ισορροπία.

Αυτοί οι λίγοι δεν ανήκουν σε κόμματα ή ιδεολογίες, πώς θα μπορούσαν άλλωστε; Οι άλλοι, οι ταγμένοι ολοζωής σε μια και μόνη επικράτεια του σκοινιού, δικαιολογημένα τους υποψιάζονται, τους θεωρούν καιροσκόπους, ριψάσπιδες, εξωμότες. Αν θέλουμε οπωσδήποτε κάπου να τους τοποθετήσουμε, θα λέγαμε ότι ανήκουν σ’ ένα κόμμα όχι ιδεών αλλά ενστίκτων, το “Κόμμα του Αυτοσυντηρητισμού”.