Του Κώστα Αρβανίτη, Ευρωβουλευτή ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία – GUE/NGL.

 

Μετράμε ακριβώς ογδόντα χρόνια, από τότε που ο σπουδαίος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας, Ισαάκ Ασίμοφ, έγραψε την πρώτη του ιστορία με πρωταγωνιστή, μια σκεπτόμενη μηχανή. Η συλλογή του με τίτλο “έρχονται τα ρομπότ” δεν ήταν μόνο ένα λογοτεχνικό έπος ή μια τεράστια εκδοτική επιτυχία. Αποτέλεσε την πηγή έμπνευσης για τους μηχανικούς του μέλλοντος και όσους αντιλήφθηκαν από νωρίς πως, αυτή η τεχνολογία μπορεί κάποτε να αποβεί μοιραία για την επικυριαρχία του ανθρώπου στον πλανήτη. Μια επικυριαχία που κατακτήθηκε μέσα από 200.000 χρόνια βιολογικής εξέλιξης και 6.000 χρόνια πολιτισμού.

Την περασμένη εβδομάδα, ο εταιρικός κολοσσός που λέγεται Microsoft, ανακοίνωσε ότι απολύει 77 δημοσιογράφους, επιφορτισμένους με την επιλογή ειδήσεων για τα ηλεκτρονικά μέσα που τροφοδοτούνται με ανάλογο περιεχόμενο από το δίκτυο της MSN. Οι εργαζόμενοι στον όμιλο θα αντικατασταθούν από εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης που θα κάνουν πλέον τη διαλογή, βασισμένοι σε αλγόριθμους ανάλυσης, αξιολόγησης και προτεραιοποίησης, εξετάζοντας δεδομένα που σχετίζονται με «τις ανάγκες των χρηστών» και «θα συλλέγονται από τη διαδικτυακή μας συμπεριφορά».

Οι όροι “τεχνητή νοημοσύνη” (Artificial Inteligence), “μηχανική μάθηση” (Machine Learning) και “μάθηση σε βάθος” (Deep Learning) που μπήκαν κάπως βίαια και απροειδοποίητα στο καθημερινό μας λεξιλόγιο, είναι αναμενόμενο να ξενίζουν κάποιους και να οδηγούν κάποιους άλλους σε σπασμωδικές αντιδράσεις: τεχνοφοβία, λουδιτισμός, παλιά εργαλεία αντιμετώπισης νέων μορφών εργασιακών κρίσεων. Όμως τα πράγματα είναι, στη βάση τους, αρκετά ευεξήγητα (για να αποφύγω τον απατηλό όρο “απλά”):

Η “εκτός ρυθμίσεων εταιρική ανάπτυξη”, το μεγάλο όραμα της αμερικανικής ελίτ, τα περίφημα “Reaganomics” (από τον εμπνευστή της απόλυτης ελευθερίας της Αγοράς, πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ, Ρόναλτν Ρίγκαν) επιστρέφουν! Μπορεί να δέχτηκαν ένα ισχυρό πλήγμα με τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, τη φούσκα των ακινήτων και τον καθοριστικό ρόλο των Hedge Funds, αλλά από τότε έχουν περάσει δώδεκα ολόκληρα χρόνια. Και ο κόσμος είναι απελπιστικά πρόθυμος να πιστέψει ότι ο Καπιταλισμός μαθαίνει από τα λάθη του. Πράγμα που είναι αλήθεια, αλλά όχι με τον τρόπο που θα θέλατε…

Ας επιστρέψουμε όμως στη Microsoft.

Πρωτοπόρος στην ανάπτυξη εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης, με το φιλανθρωπικό έργο του Μπιλ Γκέιτς να φιγουράρει κάθε τόσο στα εξώφυλλα του Τύπου, μας είχε υποσχεθεί κι αυτή, μαζί με άλλες εταιρείες της Silicon Valley, την ουτοπία ενός κόσμου όπου η ανθρώπινη διάνοια, συνεπικουρούμενη από τη διαρκώς αυξανόμενη ικανότητα των υπολογιστών να αποκλείουν την πιθανότητα της ανθρώπινης αβλεψίας, θα οδηγήσουν σε έναν κόσμο ασφαλή και ευημερούντα.

Η τεχνητή νοημοσύνη θα μας προφυλάξει (και το κάνει ήδη) από τα ανόητα τροχαία δυστυχήματα, τις αεροπορικές τραγωδίες, θα μας απαλλάξει από τις ανούσιες εργασίες και θα δημιουργήσει ένα δυναμικό περιβάλλον όπου οι άνθρωποι θα είναι ελεύθεροι να δημιουργούν και να παράγουν ιδέες· όχι ¨προϊόντα”. Όμως, η πρόσφατη εξέλιξη στο εργασιακό περιβάλλον της εταιρείας, μόνο δύο πράγματα μπορεί να σηματοδοτεί:

Οι ειδήσεις είναι «προϊόντα». Αναλώσιμα, εύπεπτα, εφήμερα προϊόντα που καταναλώνονται με την κεκτημένη ταχύτητα που μας έχει συνηθίσει η εμμονή με τα social media. Αυτό δεν είναι καινούργιο. Είναι η τάση που χαράσσουν και κατόπιν ακολουθούν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, εδώ και χρόνια. Από αυτή την οπτική, η παρέμβαση ενός δημοσιογράφου, που διατηρεί έστω και στο ελάχιστο την ευθυκρισία και την ικανότητα διαχωρισμού ανάμεσα στην είδηση που αφορά την ανθρωπότητα και την πληροφορία που αφορά την Αγορά, πρέπει να βγει από τη μέση.

Το ανθρώπινο δυναμικό είναι αναλώσιμο. Αν μπορεί να αντικατασταθεί από έναν μηχανισμό με μηδενικό κόστος συντήρησης (πέρα από το κόστος της ανάπτυξης που, φυσικά, δεν είναι αμελητέο), τόσο το καλύτερο για την εταιρεία. Η εταιρεία έχει προτεραιότητα την αύξηση του μερίσματος στους μετόχους της. Όλες οι άλλες υποχρεώσεις, κοινωνικές, ηθικές, νομικές, έρχονται σε δεύτερη μοίρα.

Κι έτσι, οι ίδιοι οι εμπνευστές της τεχνητής νοημοσύνης, ως αρωγού της ανθρώπινης ανάπτυξης, την ευτελίζουν σε ένα ακόμα εργαλείο αύξησης της κερδοφορίας. Σε ερώτηση δημοσιογράφου (από αυτούς που απέμειναν) αν ο αλγόριθμος μπορεί να κάνει καλύτερη δουλειά από έναν έμπειρο επαγγελματία, η απάντηση ήταν αποστομωτικά ειλικρινής: «ίσως όχι, αυτή τη στιγμή. Αλλά η τεχνητή νοημοσύνη μαθαίνει από τα λάθη της, με μεγαλύτερη επάρκεια από ό,τι ένας άνθρωπος. Δεν έχει προκαταλήψεις, συγκεκριμένο πολιτισμικό υπόβαθρο, ιδεολογία. Είναι ένας κώδικας που απλώς λειτουργεί»…

Εμείς θα προσθέταμε: δεν αρρωσταίνει, δεν παίρνει άδειες, δεν εγκυμονεί, δε χρειάζεται ιατροφαρμακευτικό πλάνο, δεν εξεγείρεται. Win -win, που θα έλεγε και κάποιος…

Μπορεί να πέρασε «στα ψιλά» αλλά η απόφαση αυτή της Microsoft δεν είναι τυχαία. Ούτε συμβαίνει σε τυχαία στιγμή. Σε μια περίοδο γενικευμένης εξέγερσης, με αιτία ή αφορμή (είστε ελεύθεροι να το δείτε όπως θέλετε) την έξαρση της κατασταλτικής βίας στη μητέρα του Ολοκληρωτικού Καπιταλισμού, η τεχνολογία δηλώνει, επ’ ευκαιρία, αφοσίωση στην οικονομική ελίτ. Ανοίγει μια κερκόπορτα στην άλωση, όχι μόνο των εργασιακών αλλά και των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην οικονομική ελευθερία, την ευημερία και την αναζήτηση της ευτυχίας (το τρίπτυχο του αμερικανικού ονείρου) με την αυστηρή προειδοποίηση στους αντιφρονούντες: είστε όλοι αναπληρώσιμοι. Είστε όλοι αναλώσιμοι.

Μαζί όμως, ανοίγει και τον ασκό του Αιόλου. Η Τέταρτη βιομηχανική επανάσταση χρηματοδοτήθηκε από τις λαϊκές τάξεις – όπως ακριβώς και οι προηγούμενες. Αν αποστραγγιστεί μόνο για να διευρύνει τις ταξικές ανισότητες στις ανεπτυγμένες κοινωνίες όπου ευδοκιμεί, θα μετατραπεί γρήγορα, από ευ-λογία σε κατάρα. Και όχι για τους διαχειριστές της.

Μην τα βάζετε λοιπόν, με τα ρομπότ. Δεν «έρχονται». Κάποιοι τα σπρώχνουν καταπάνω μας.