search
ΠΕΜΠΤΗ 28.03.2024 20:12
MENU CLOSE

Κορωνοϊός και θάνατοι στον ανεπτυγμένο κόσμο – Η θνησιμότητα από την Covid-19 στην Ελλάδα και στις άλλες ανεπτυγμένες χώρες

Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ

τεύχος 2134
16-7-2020
21.07.2020 03:00
hospital_0.jpg

 

Του Βύρωνα Κοτζαμάνη*

Η Covid-19 έχει επηρεάσει όλες τις ανεπτυγμένες χώρες του πλανήτη μας και οι θάνατοι από αυτήν παγκοσμίως θα υπερβούν πιθανότατα τους 500.000 το πρώτο εξάμηνο του 2020, ξεπερνώντας αυτούς που καταγράφονται σε μια υψηλή σχετικά χρονιά εποχικής γρίπης, η οποία προκαλεί ετησίως, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, από 290.000 έως 650.000 θανάτους παγκοσμίως.
● Ποια είναι όμως η μέχρι τώρα θνησιμότητα από τον ιό αυτόν στη χώρα μας και σε 43 άλλες ανεπτυγμένες – μη ασιατικές – χώρες; 
● Ποιο είναι το ειδικό βάρος (το %) των μέχρι σήμερα θανάτων από την Covid-19 στον συνολικό αριθμό των θανάτων του 2018; 
● Οι σημαντικές διαφοροποιήσεις της θνησιμότητας, η οποία κυμαίνεται σήμερα από 850 έως τέσσερις θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκους στις 44 εξεταζόμενες χώρες έχουν σχέση με μια σειρά μεταβλητές που συνήθως διερμηνεύουν τις διαφορές αυτές; 
● Υπάρχουν χώρες που θα είχαν ούτως ή άλλως αυξημένη θνησιμότητα; 
● Η τρέχουσα πανδημία και η αντιμετώπισή της (αν εξαιρέσουμε τον χρόνο, τον τύπο καθώς και την ένταση των ληφθέντων μέτρων) ανέδειξε κάποια βασικά κοινά στοιχεία; 

Στα ερωτήματα αυτά επιχειρείται να δοθεί μια πρώτη απάντηση στο κείμενο που ακολουθεί, σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα δεδομένα.
Ο SARS-Cov-2, ως γνωστόν, έχει κάποιες ιδιαιτερότητες συγκρινόμενος με άλλα είδη κορωνοϊών. Μεταξύ άλλων: 
1. Μεγαλύτερη μεταδοτικότητα καθώς και πιο μακρά λανθάνουσα περίοδο (περίοδο επώασης), πλήττει – περισσότερο απ’ ό,τι οι άλλοι τύποι της ιδίας «οικογένειας» – άτομα ηλικίας άνω των 75 ετών με έτερα σοβαρά συνυπάρχοντα προβλήματα υγείας, απαιτείται μεγαλύτερης διάρκειας νοσοκομειακή περίθαλψη, η θνησιμότητα είναι υψηλότερη, ενώ δεν υπάρχει προς το παρόν – σε αντίθεση με τους ιούς της γρίπης – ειδική αντι-ιική θεραπεία και διαθέσιμο εμβόλιο. 
2. Η ένταση της «εισβολής» του ιού και ο συντελεστής διάχυσής του διαφοροποιούνται σημαντικά ανάμεσα στις 44 ανεπτυγμένες μη ασιατικές χώρες του πλανήτη μας, αποτυπώνονται δε και στη μέχρι σήμερα θνησιμότητα από τον ιό αυτό. Καθοριστικό ρόλο στη διαφοροποιημένη ανά χώρα ένταση της «εισβολής» του έπαιξε, κατά τη γνώμη μας, η εξωστρέφεια των χωρικών ενοτήτων (κρατών, περιφερειών, δήμων), η πυκνότητα, δηλαδή, των σχέσεών τους με τους χώρους απ’ όπου ξεκίνησε η διάδοση του ιού (ή ακόμη και με αυτούς που σε μια πρώτη φάση διείσδυσε μαζικά και ανεξέλεγκτα). Η πυκνότητα αυτή είναι προφανώς συνισταμένη πλήθους παραμέτρων (οικονομικών, κοινωνικών, πολιτισμικών, πολιτικών κ.ά.), ενώ ταυτόχρονα σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν – μεταξύ άλλων – και παράγοντες όπως:
● Ο χρόνος (timing).
● Η κατάσταση υγείας των πολύ ηλικιωμένων ατόμων σε κάθε χώρα.
● Οι υφιστάμενες υποδομές, το ανθρώπινο δυναμικό και τα διαθέσιμα μέσα, ως και η ικανότητα αντίδρασης των δημόσιων συστημάτων Υγείας, τα οποία τις τελευταίες δύο δεκαετίες, σε πολλές χώρες, αντιμετώπιζαν συσσωρευμένα προβλήματα.
● Οι ικανότητες συντονισμού των εμπλεκόμενων φορέων.
● Ο χρόνος λήψης των όποιων αποφάσεων ή/και μέτρων, καθώς και η αποδοχή τους από τον πληθυσμό.
● Οι πυκνότητες στους χώρους κατοικίας και εργασίας, οι συνθήκες στέγασης, η ένταση της χρήσης των μαζικών μέσων μεταφοράς και η πυκνότητα των διαπροσωπικών σχέσεων – διαγενεακών και μη –, οι συνθήκες διαβίωσης ιδιαίτερων – ευάλωτων ομάδων και, τέλος, το ποσοστό των ηλικιωμένων σε συλλογικά ιδρύματα (ως και η κατανομή τους σε άλλους τύπους ενοίκησης).

Ειδικότερα η τελευταία αυτή παράμετρος υπήρξε καθοριστική σε μια σειρά χώρες με υψηλή θνησιμότητα, στις οποίες περισσότεροι από τρεις στους 10 ηλικιωμένους 80 ετών και άνω διέμεναν μόνιμα σε τέτοια ιδρύματα, καθώς εκτιμάται ότι στις χώρες αυτές κατ’ ελάχιστον 40 στους 100 καταγραφέντες θανάτους προήλθαν από τη συγκεκριμένη αυτή ομάδα. Η μη λήψη μέτρων κατά προτεραιότητα για τους ενοίκους, το προσωπικό και τους επισκέπτες των ιδρυμάτων αυτών, αποτελεί ένα παράδοξο, πόσο μάλλον που στις χώρες αυτές η ιατρική κοινότητα είχε καθοριστικό ρόλο στη λήψη των ληφθέντων μέτρων ως «σύμβουλος του πρίγκιπα».

Καταγραφή της νοσηρότητας
Τα μέτρα αυτά σε όλες τις εξεταζόμενες χώρες αποσκοπούσαν κυρίως στην επιβράδυνση της «εισβολής» του ιού (βλ. κλείσιμο των εξωτερικών συνόρων) και στην ανάσχεση της διάδοσής του (αναστολή δραστηριοτήτων, περιορισμός της κινητικότητας, κοινωνική αποστασιοποίηση, απαγόρευση κυκλοφορίας, υποχρέωση χρήσης προστατευτικής μάσκας κ.ά.). Ταυτόχρονα τα μέτρα είχαν σκοπό και τη «δημιουργία» του αναγκαίου χρόνου για την προετοιμασία των δημόσιων συστημάτων Υγείας – και γενικότερα του κρατικού μηχανισμού – για τη διαχείριση της κρίσης και την αποφυγή ακραίων μη διαχειρίσιμων καταστάσεων, κάτι που επιτεύχθηκε στη μεγάλη πλειονότητα των εξεταζόμενων χωρών.

Τα μέτρα, η έντασή τους και ιδιαίτερα ο χρόνος που ελήφθησαν (ειδικότερα αυτά για τον έλεγχο της «εισβολής» του ιού και εν συνεχεία της διάχυσής του), διαφέρουν σημαντικά στις 44 εξεταζόμενες χώρες. Οι διαφορές αυτές είναι σημαντικές τόσο ανάμεσα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ όσο και ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες (π.χ. ανάμεσα στην «ατομικιστική» Αγγλία, στη Σουηδία, που περιορίστηκε σε συστάσεις και εθελοντικό lockdown, και σε χώρες που έλαβαν ακραία μέτρα, όπως γενική απαγόρευση της κυκλοφορίας). Ταυτόχρονα οφείλουμε να επισημάνουμε ότι οι μη ελεγχόμενες καταστάσεις στις λίγες χώρες που επλήγησαν πρώτες από την πανδημία έδωσαν τη δυνατότητα σε μια μεγάλη ομάδα χωρών (όπως και στην Ελλάδα) να αντιδράσουν έγκαιρα.

Η καταγραφή της νοσηρότητας ποικίλλει από χώρα σε χώρα σημαντικά και ως εκ τούτου οι συγκριτικές αναλύσεις είναι εξαιρετικά προβληματικές. Όσον αφορά την καταγραφή της συσσωρευμένης μέχρι σήμερα θνησιμότητας, τα τιθέμενα προβλήματα καταγραφής περιορίζονται εν μέρει, καθώς όσα υπάρχουν δεν διαφοροποιούνται σημαντικά από χώρα σε χώρα. Επομένως είναι δυνατή μια πρώτη συγκριτική ανάλυση με βάση τον αριθμό των θανάτων ανά 1.000.000 (δεδομένα του Johns Hopkins University, https://coronavirus.jhu.edu/data/mortality).

Ο παρατιθέμενος εκεί πίνακας δίδει τον δείκτη αυτό για 44 μη ασιατικές χώρες. Περιέχει και μια άλλη σειρά μεταβλητών που δίδονται από τους διεθνείς οργανισμούς (Παγκόσμια Τράπεζα, Ηνωμένα Έθνη, ΠΟΥ, Ε.Ε.)., όπως οι πυκνότητες, η μέση προσδοκώμενη ζωή στη γέννηση, η διάμεση ηλικία, το ποσοστό των 70 ετών και άνω, το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν σε αντιστοιχία αγοραστικής δύναμης, τα ποσοστά επιπολασμού του διαβήτη (diabetes prevalence rates) και των καρδιαγγειακών παθήσεων (Cardiovascular disease rates), το ποσοστό των καπνιστών, τον αριθμό νοσοκομειακών κλινών και νοσοκομειακού προσωπικού ανά 1.000 κατοίκους, τον αριθμό των κλινών εντατικής θεραπείας/100.000 κάτοικους… Δεν περιλαμβάνει όμως έναν βασικό κατά τη γνώμη μας ερμηνευτικό δείκτη, έναν «συνθετικό» δείκτη που θα αποτυπώνει την «εξωστρέφεια» των εξεταζόμενων χωρών. Ιεραρχώντας τις 44 (εκτός Ασίας και Λατ. Αμερικής) αυτές χώρες με βάση τη θνησιμότητα από την Covid-19 δυνάμεθα να διακρίνουμε τέσσερις μεγάλες ομάδες:
● Η πρώτη ομάδα, που χαρακτηρίζεται από υψηλή θνησιμότητα (>350 θάνατοι ανά 1.000.000), περιλαμβάνει οκτώ ευρωπαϊκές χώρες και τις ΗΠΑ. Στην ομάδα αυτή οι θάνατοι από τον κορωνοϊό έως τις 24.6.2020 συγκρινόμενοι με το σύνολο των θανάτων που κατεγράφησαν στις ίδιες χώρες το 2018 αποτελούν το 4% – 9%.
● Η δεύτερη ομάδα (σχετικά υψηλή θνησιμότητα, 100-230 θάνατοι ανά 1.000.000) περιλαμβάνει επτά ευρωπαϊκές χώρες και τον Καναδά. Στις χώρες αυτές, οι θάνατοι από τον κορωνοïό αντιστοιχούν μόλις στο 1% – 3% του συνόλου των θανάτων του 2018.
● Η τρίτη ομάδα (οκτώ ευρωπαϊκές χώρες) χαρακτηρίζεται από χαμηλή θνησιμότητα (50-80 θάνατοι αποδιδόμενοι στην Covid-19 ανά 1.000.000). Οι θάνατοι αυτοί αντιστοιχούν στο 0,4% – 0,6% των θανάτων που κατεγράφησαν το 2018.
● Οι 19 χώρες της τελευταίας ομάδας, στην οποία εντάσσεται και η Ελλάδα, έχουν μηδενική σχεδόν θνησιμότητα (4-50 θάνατοι ανά 1.000.000 κατοίκους) και οι θάνατοι από την Covid-19 αποτελούν 0,1% έως 0,6% των θανάτων του 2018.

Οι δύο πρώτες ομάδες (υψηλή και σχετικά υψηλή θνησιμότητα, 17 χώρες) περιλαμβάνουν, εκτός των ΗΠΑ και του Καναδά, ευρωπαϊκές χώρες που βρίσκονται σχεδόν αποκλειστικά σε μια ευρεία ζώνη που ξεκινά από την Ιταλία στον ευρωπαϊκό Νότο για να καταλήξει στον ευρωπαϊκό Βορρά στη Σουηδία. Το υψηλό ΑΕΠ τους είναι και το μόνο κοινό χαρακτηριστικό, καθώς οι άλλοι δείκτες διαφοροποιούνται σημαντικά. Η τρίτη και τέταρτη ομάδα με χαμηλή έως και μηδενική θνησιμότητα περιλαμβάνει 27 χώρες. Στις ομάδες αυτές, εκτός από την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, συγκεντρώνονται όλες οι χώρες της πρώην ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων (με εξαίρεση τη Β. Μακεδονία και τη Μολδαβία), της βορείου (με εξαίρεση τη Σουηδία και τη Δανία) και της κεντρικής Ευρώπης (με εξαίρεση την Αυστρία και την Ελβετία). Και εδώ οι διαφορές ανάμεσα στις χώρες της κάθε μιας από την τρίτη και τέταρτη ομάδα ως προς τους εξεταζόμενους δείκτες είναι σημαντικές.

Στην τέταρτη ειδικότερα και μεγαλύτερη ομάδα, π.χ., των 19 χωρών με μηδενική σχεδόν θνησιμότητα, όπου το μόνο σχετικά κοινό χαρακτηριστικό είναι οι υψηλές τιμές των καρδιαγγειακών παθήσεων («Cardiovascular disease rates»), συνυπάρχουν χώρες με πολύ υψηλό και πολύ χαμηλό ΑΕΠ (9.000 – 66.000 δολ.), πυκνότητες (3 – 1.450 άτομα ανά τ.χ.), μέση προσδοκώμενη ζωή στη γέννηση (73 – 83 έτη), διάμεση ηλικία (38 – 45 έτη), ποσοστό ατόμων 70 ετών (9% – 14%), αριθμό νοσοκομειακών κλινών (2,6 – 11 ανά 1.000 κατοίκους) και νοσοκομειακού προσωπικού (18,0 – 3,5 ανά 1.000 κατοίκους) ως και κλίνες εντατικής θεραπείας (15 – 5 ανά 100.000 κάτοικους)…

Επομένως, ενώ η θνησιμότητα από τον ιό έχει μια χωρική διάσταση, δεν καταγράφονται συναρτησιακές σχέσεις ανάμεσα στην έντασή της και τις άλλες συναφείς μεταβλητές. Ως εκ τούτου τίθεται το ερώτημα τι υποκρύπτει η χωρική αυτή διάσταση. Κατά τη γνώμη μας, όπως έχει αναφερθεί στην εισαγωγή, αυτό που, κυρίως, διαφοροποιεί τις δύο μεγάλες ομάδες χωρών – ανεξαρτήτως του αν βρίσκονται στην Ευρώπη ή εκτός αυτής – είναι πριν απ’ όλα η έντονα διαφοροποιημένη πυκνότητα των σχέσεών τους με τις περιοχές από όπου ξεκίνησε η διάδοση του ιού ή ακόμη και με αυτές που σε μια πρώτη φάση διείσδυσε ταχύτατα σε συνδυασμό με τους χρόνους (timing) λήψης των όποιων μέτρων και την αποτελεσματικότητά τους.

Ο παράγων «εξωστρέφεια»
H περιορισμένη ένταση της «εισβολής» και της διάχυσης του ιού – και κατ’ επέκταση και της θνησιμότητας από αυτόν – στη μεγάλη πλειονότητα των εξεταζόμενων χωρών (27 από τις 44, τρίτη και τέταρτη ομάδα) οφείλεται κυρίως στην περιορισμένη «εξωστρέφειά» τους. Για μερικές δε από τις χώρες αυτές, πιο «εξωστρεφείς» λόγω του τουρισμού, όπως η Ελλάδα, η Κύπρος, η Μάλτα, ο χρόνος ήταν εξαιρετικά ευνοϊκός, καθώς η «εισβολή» του ιού δεν συνέπεσε με την υψηλή τουριστική τους περίοδο (Ιούνιος – Σεπτέμβριος κάθε έτους).
Η χώρα μας, με μηδενική σχεδόν θνησιμότητα, αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα. Στην Ελλάδα ο Φεβρουάριος και ο Μάρτιος της κάθε χρονιάς χαρακτηρίζονται από πολύ χαμηλές ροές ατόμων από και προς άλλες χώρες (επομένως και περιορισμένες σχέσεις με χώρες υψηλής νοσηρότητας) και από χαμηλή κινητικότητα στο εσωτερικό της. Οι πυκνότητες στους χώρους εργασίας είναι σχετικά χαμηλές λόγω της πληθώρας των μικρών και μεσαίων μονάδων και του υψηλού ποσοστού των ελευθέρων επαγγελματιών (το υψηλότερο στην Ευρώπη). 

Ο πυκνότητες κατοικίας – με εξαίρεση το κέντρο της Αθήνας – είναι επίσης σχετικά χαμηλές και το πλήθος των αστέγων και των καταυλισμών ειδικών ομάδων είναι – σε αντίθεση με άλλες ανεπτυγμένες χώρες – περιορισμένο. Η χώρα μας είναι μεν από τις πλέον γερασμένες ευρωπαϊκές χώρες (15 σχεδόν στους 100 κατοίκους της είναι 70 ετών και άνω), το ποσοστό όμως των 80+ που διαβιούν σε συλλογικά ιδρύματα είναι εξαιρετικά χαμηλό (μόλις 2% του πληθυσμού των ηλικιών αυτών το 2011) σε αντίθεση με άλλες χώρες, όπως π.χ. η Γαλλία, όπου 30 στα 100 άτομα 85 ετών και άνω ζει σε οίκους ευγηρίας. Αντιθέτως, η συχνότητα των διαγενεακών – διαπροσωπικών επαφών είναι έντονη και η παράμετρος αυτή ήταν η μόνη που θα μπορούσε να ενισχύσει τη διάδοση του ιού.

Η ελληνική κυβέρνηση, λαμβάνοντας υπόψη αφενός ότι το δημόσιο σύστημα Υγείας μας ύστερα από μια δεκαετία επιπλέον δοκιμασιών είχε σημαντικές ελλείψεις σε υποδομές και ανθρώπινο δυναμικό, αφετέρου την εμπειρία των χωρών όπου ο ιός εισέβαλε νωρίτερα και διαχύθηκε ταχύτατα, έλαβε – όπως και οι 27 ανάμεσα στις 44 συνολικά εξεταζόμενες χώρες της τρίτης και τέταρτης ομάδας – έγκαιρα ακραία σχετικά μέτρα. Αυτό επέτρεψε την επιτυχή διαχείριση των περιορισμένων ροών νοσούντων από το δημόσιο σύστημα Υγείας, το οποίο, ακόμη και πριν από την εμφάνιση της Covid-19, οριακά κάλυπτε τις ανάγκες διάγνωσης – πρόληψης και περίθαλψης του πληθυσμού μας. Τα μέτρα αυτά, όπως αναμενόταν, περιόρισαν τη θνησιμότητα από την Covid-19, θνησιμότητα που θα ήταν ούτως ή άλλως για τους προαναφερθέντες λόγους (εξωστρέφεια + timing) περιορισμένη και πιθανότατα μικρότερη από αυτήν του καύσωνα του 1987.

Επέτρεψαν ταυτόχρονα όχι μόνον στη χώρα μας, αλλά και σε άλλες χώρες, όπως η Κύπρος, η Μάλτα και η Κροατία, να προβάλλονται ως ασφαλείς προορισμοί θερινών διακοπών για το 2020, και η παράμετρος αυτή δύναται να ερμηνεύσει μερικώς και τη σημαντική καθυστέρηση στην άρση των ληφθέντων μέτρων στις χώρες αυτές σε σύγκριση με άλλες χώρες στις οποίες η θνησιμότητα από την Covid-19 ήταν έως και 50 φορές υψηλότερη. Φυσικά οι «ασφαλείς» σήμερα χώρες, ανοίγοντας τα σύνορά τους στους προερχόμενους από τις «λιγότερο ασφαλείς» χώρες παραθεριστές, κινδυνεύουν, αν δεν προσέξουν, να μετατραπούν σύντομα, παρ’ όλα τα μέτρα που πήραν μέχρι στιγμής, σε χώρες σχετικά υψηλής νοσηρότητας και θνησιμότητας.

* Καθηγητής Δημογραφίας, Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων (ΕΔΚΑ) Παν/μιο Θεσσαλίας, e-mail: [email protected]
** Το κείμενο αυτό αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος μιας ανάλυσης που δημοσιεύεται στο τεύχος 40 των «Δημογραφικών Νέων» (Demo News), το οποίο θα βρείτε, όπως και όλα τα άλλα τεύχη, στη διεύθυνση http://www.e-demography.gr/news/index.cfm
 

google_news_icon

Ακολουθήστε το topontiki.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν.

ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

Το topontiki.gr σέβεται όλες τις απόψεις, αλλά διατηρεί το δικαίωμά του να μην αναρτά υβριστικά σχόλια και διαφημίσεις. Οι χρήστες που παραβιάζουν τους κανόνες συμπεριφοράς θα αποκλείονται. Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών.

ΠΕΜΠΤΗ 28.03.2024 20:12