Γράφει ο Κώστας Χατζηαντωνίου

Στέφανος Κωνσταντινίδης

Νομάδας

Γ’ – Μετά τα Εκβάτανα

Εκδόσεις: Βακχικόν

Σελ.: 422

Οι αληθινά στοχαστικοί αναγνώστες – όσοι τουλάχιστον δεν ικανοποιούνται από την πνευματική υποθερμία – δεν ζητούν από τη λογοτεχνία την τέρψη διά της λήθης αλλά έναν τρόπο κατανόησης του κόσμου και ανασύστασης του νοήματος. Για τούτα όμως δεν αρκούν ευρηματική φαντασία, πρωτοτυπία ύφους, άψογη μορφή. Απαιτείται και η πνευματική εγρήγορση που ενώνει συγγραφέα και αναγνώστη σε έναν τόπο κοινής αξιοπρέπειας.

Σπάνιο το κατόρθωμα. Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης, διαπρεπής καθηγητής πολιτικών επιστημών στον Καναδά για δεκαετίες, έφθασε σε αυτό με το μείζον λογοτεχνικό έργο του, την τριλογία «Νομάδας», που ξεκίνησε με την «Έξοδο», συνεχίστηκε με τα «Εκβάτανα» και ολοκληρώνεται τώρα με το «Μετά τα Εκβάτανα». Μια τριλογία συνεκτική κι αξιοπρόσεκτη καθώς, με τις πολιτικές και κοινωνιολογικές επεκτάσεις της μορφής, συνιστά πολυπρισματική και διεισδυτική ανατομία μιας ολόκληρης εποχής.

Αφηγητής – κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου είναι ο Απόλλων Θρασυβουλίδης, μια γέφυρα μεταξύ του πραγματικού συγγραφέα και του ιδανικού Αλέξανδρου που έχει κατακτήσει τα Εκβάτανα της Δύσεως μα συνεχίζει την εκστρατεία προς το μέλλον ως νομάδας πέραν του Ατλαντικού, όχι από αδιαφορία για μιαν εστία αλλά από μια ψυχική ορμή που τον κάνει να ζητά να τεντώσει όσο μπορεί την ελευθερία του πριν γυρίσει στη γη που τον γέννησε, την Πενταλιά της Κύπρου, για να σβήσει εκεί όταν δεν θα μπορεί πια να φλέγεται, όταν «η γεωπολιτική του ονείρου» του θα έχει πια ολοκληρωθεί.

Νομάδας με ρίζες βαθιές αλλά και συντρόφους παντοτινούς σκιές αγαπημένες που εμπνέουν αγώνες για το ψωμί και τη λευτεριά, από τον Ονήσιλο ώς τον Αυξεντίου κι από τον Ροβεσπιέρο ώς τον Τσε, με πίστη σε έναν κόσμο πιο δίκαιο ή τουλάχιστον με αποφασιστικότητα ο ξεπεσμός να μη φέρει και τη δική του συναίνεση, ο Απόλλων βρίσκεται (σε αυτό το βιβλίο) στον Καναδά όπου θα σταδιοδρομήσει. Διανοητής και ακτιβιστής, επιστήμονας αλλά και καλλιτέχνης, αφηγείται τα όνειρα, τη στράτευση, τις ελπίδες, τις απογοητεύσεις, όλους τους σταθμούς μιας πορείας αυτογνωσίας. Με διαρκή ταλάντωση από το ατομικό στο συλλογικό, δίνει σημαντικά στοιχεία για ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, παιχνίδια εξουσίας και προσωπικούς τυχοδιωκτισμούς που αφορούν την ελληνική παροικία, το κίνημα ανεξαρτησίας του Κεμπέκ αλλά και το κλίμα λίγο πριν από την πολιτική επικράτηση στην Ελλάδα του ΠΑΣΟΚ – στο οποίο είχε ενταχθεί κι από το οποίο εγκαίρως (για κάποιους κυνικούς ακαίρως) ιδία βουλήσει απομακρύνθηκε.

Φυσικά, στη λογοτεχνία η μορφή δεν παύει να είναι το στοίχημα κάθε γραφής. Η μυθιστορηματική πλοκή που επιλέγει ο Κωνσταντινίδης και διαμορφώνεται από την αμεσότητα της ημερολογιακής καταγραφής, κοινωνιολογική επεξεργασία και λεπτές ψυχολογικές παρατηρήσεις, με τη φαντασία να διαβρώνει την πραγματικότητα, συντελεί σε ένα ύφος που θα μπορούσε να ονομαστεί μυθιστορηματικό δοκίμιο αν τον πρώτο λόγο διαρκώς δεν είχε η ένταση του χαρακτήρα που πρωταγωνιστεί και επιβάλλει τελικά τον όρο μυθιστόρημα.

Στα όρια μοντέρνου και μεταμοντέρνου, ο συγγραφέας προσαρμόζει ευφυώς, δίχως χάσματα, τα ιστορικά γεγονότα του καιρού του με προσωπικά βιώματα, σκέψεις και συναισθήματα, χωρίς να φοβάται την εξομολόγηση. Η δύναμή του εκπλήσσει καθώς η απειλή της εξάχνωσης είναι άμεση για κάθε νομάδα. Όμως οι ρίζες του Κωνσταντινίδη είναι βαθιές στη μητρώα γη και ακοίμητη φύλακας αυτών είναι η περιπολούσα εξ αποστάσεως μητέρα, ζωοδόχος πηγή της πνευματικής ισορροπίας, έρκος που διασώζει από την αλλοτρίωση εις την ξένην.

Με μια έντιμη διακειμενικότητα (που δηλώνεται πάντα), χαλαρή λογική αλληλουχία, διαρκείς παρεκβάσεις και βιώματα που μεταστοιχειώνονται, ο Κωνσταντινίδης διαφεύγει από τον φορμαλισμό και τη συμβατική γραφή. Οι προβληματισμοί του επί της αφηγηματικής τεχνικής κοινοποιούνται στον αναγνώστη ο οποίος καλείται να δώσει, με τους δικούς του συνειρμούς, τις προεκτάσεις που είναι προφανές πως έχει μια τέτοια συγγραφική πανδαισία.

Δεν μπορούμε φυσικά να μην αναφερθούμε στην πνευματική σημασία ενός τέτοιου έργου: οι αναφορές στην προϊούσα ανθρωπολογική παρακμή της μεταπολίτευσης, στις πολιτικές και πολιτισμικές αναπηρίες, στις παρασιτικές ελίτ που μετέτρεψαν τον τόπο σε τέλμα και την κοινωνία σε άβουλο σώμα, είναι άμεσες μα όχι ρητορικές. Είναι δομικό στοιχείο του περιβάλλοντος στο οποίο κλήθηκε να ζήσει ο ήρωας κι ίσως αίτιο που κατέληξε «νομάδας ελεύθερος στην οικουμένη να ονειρεύεται τον κόσμο». Ένα όνειρο που το οδήγησε μεν η τυχαιότητα, αλλά ο συγγραφέας ξέρει, όπως ο ήρωάς του, πού και πώς θα τελειώσει: στην αγαπημένη Πενταλιά, όπου (αν μας επιτρέπει μιαν αντίρρηση) η πιο όμορφη ένωση θα ήταν με τ’ άγιο χώμα της κι όχι σαν στάχτη που τη σκορπά ο νομαδικός αγέρας.