Σωτήρης Ντάλης

Επιμέλεια – Εισαγωγή

Mare nostrum: Μετατοπίσεις ισχύος στον γεωπολιτικό χάρτη της Μεσογείου

Εκδόσεις: Παπαζήση

Σελ.: 706

Η Μεσόγειος είναι ένα πρόσωπο, ένα εκφραστικό πρόσωπο, βαθύ, στοχαστικό και χαρούμενο, νεανικό και ανέμελο, ένας τόπος θαλασσών, λιμανιών, ερήμων και πόλεων, ένας κόσμος ταξιδιών, πολύβουος, θορυβώδης και σιωπηλός. Η Μεσόγειος, ναι, είναι η ζεστή ψυχή της ανθρωπότητας, η μεγάλη έμπνευση της γεωγραφίας!

Ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα ανάπτυξης των αρχέγονων πολιτισμών, η Μεσόγειος, βρίσκεται διαχρονικά στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της ανθρώπινης Ιστορίας και επηρεάζει τις εξελίξεις από την εποχή της απώτερης προϊστορίας. Ο ελληνικός χώρος, ο χώρος του ελληνικού πολιτισμού, που ορίζεται προς Βορρά από τα Ακροκεραύνια της Αλβανίας ώς την Κωνσταντινούπολη και περιλαμβάνει τη δυτική παραλιακή Μικρά Ασία και τα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου ώς την Κρήτη, τη Ρόδο και την Κύπρο, δεν έχει φυσικά σχέση με τα σημερινά ή τα παλαιότερα κρατικά σύνορα. Αποτελεί όμως το ευρύτερο πλαίσιο όπου αναπτύχθηκε φυσιολογικά ο ελληνισμός για να απλωθεί έπειτα πιο μακριά στη Μεσόγειο, στον Εύξεινο και στην Ανατολή.

Δεν είναι ευρέως γνωστό ότι η θάλασσα αυτή χρωστά το σημερινό της ελληνικότατο όνομα στον γεωγράφο – επίσκοπο Μελέτιο, που υπήρξε ένας από τους πλέον πεφωτισμένους επισκόπους του ελλαδικού χώρου έχοντας συγγράψει πολλές θεολογικές, ιατρικές και φιλοσοφικές πραγματείες, όπως και το τετράτομο έργο «Παλαιά και Νέα Γεωγραφία» που εκδόθηκε στη Βενετία το 1728 και ήταν το πρώτο εκτεταμένο γεωγραφικό σύγγραμμα της νεότερης εποχής στα ελληνικά.

Πρόκειται για μια θάλασσα που για αιώνες μονοπωλεί την προσοχή της παγκόσμιας Ιστορίας, μια θάλασσα συνεχών εξελίξεων, διεργασιών, ένα σταυροδρόμι πολιτισμών, εκεί που καλούνται ο ανατολικός με τον δυτικό πολιτισμό να συνυπάρξουν μέσα από συγκρούσεις και ειρηνεύσεις.

Ο Σωτήρης Ντάλης είναι αναπληρωτής καθηγητής και διδάσκει από το 2009 Διεθνείς Σχέσεις – Διεθνή Πολιτική και Ευρωπαϊκή Ενοποίηση στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών (ΤΜΣ) του Πανεπιστημίου Αιγαίου, ενώ αρθρογραφεί στα «Νέα» και το «Βήμα», κυρίως για θέματα που αφορούν την ευρωπαϊκή πολιτική. Ταυτόχρονα, διευθύνει στις εκδόσεις Παπαζήση τη σειρά «Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική», στην οποία έχει ενταχθεί και ο παρών συλλογικός τόμος.

Στο συλλογικό αυτό έργο επιχειρείται μια γενικότερη προσέγγιση και ανάλυση των πρόσφατων εξελίξεων που λαμβάνουν χώρα στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσόγειου, που αποτελεί το σημείο προσέγγισης αλλά και τριβής της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής, της Αφρικής και της Ασίας. Σήμερα στην ανατολική Μεσόγειο προβάλλεται η Τουρκία ως μια επιθετική νεοοθωμανική δύναμη, η οποία απαιτεί – υπό την απειλή πολέμου, τυχοδιωκτικών ενεργειών με την καταπάτηση κάθε έννοιας του Διεθνούς Δικαίου – την επέκταση της επιρροής της αλλά και την εδραίωση των κυριαρχικών της βλέψεων στον ευρύτερο χώρο, ερχόμενη σε σύγκρουση με μια σειρά από χώρες οι οποίες θίγονται από τον ιμπεριαλιστικό επεκτατισμό της χώρας της ημισελήνου. Αυτή η πολιτική έχει δημιουργήσει μια σειρά αντιδράσεων, προβλημάτων αλλά και τη συγκρότηση νέων συμμαχιών που αλλάζουν τα μέχρι τώρα δεδομένα.

Ήδη η ένταση στις ιδιαίτερα περίπλοκες διμερείς σχέσεις της Τουρκίας με την Ελλάδα (που είναι ταυτόχρονα και σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ) επιφέρει πολιτικούς πονοκεφάλους και στην Ατλαντική Συμμαχία. Τα πράγματα περιπλέκονται ακόμα περισσότερο, καθώς εμπλέκεται και η Ρωσία ως παράγων αποσταθεροποίησης, συμμαχώντας σε επί μέρους ζητήματα με την Τουρκία.

Σε αυτή τη νέα κατάσταση που δημιουργείται στον ευρύτερο χώρο της ανατολικής Μεσόγειου, λόγω της έντονης προβολής ισχύος της Τουρκίας, γίναμε μάρτυρες της αδιανόητης μέχρι πρότινος εξέλιξης να συμμαχήσουν – με τη διαμεσολάβηση του αμερικανικού παράγοντα – τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα με το Ισραήλ. Πρόκειται για μια συμφωνία με πλήρεις διπλωματικές σχέσεις μεταξύ των χωρών, η οποία αλλάζει τους όρους του παιχνιδιού στη Μέση Ανατολή αλλά και στη Μεσόγειο. Όσο το παιχνίδι ανοίγει τόσο γίνεται πιο περίπλοκο κι επικίνδυνο. Οι τουρκικές ενέργειες προκαλούν μια σειρά αντιδράσεων, οι οποίες στο μεγαλύτερο μέρος τους εκδηλώνονται προς το παρόν στο διπλωματικό πεδίο, εμπλέκοντας όλους τους περιφερικούς παίκτες σε μια διελκυστίνδα περίπλοκων σχέσεων. Κύπρος, Ισραήλ, Συρία, Αίγυπτος, Ιορδανία, Λίβανος βρίσκονται σε εγρήγορση – και από κοντά παρακολουθούν Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, Μαρόκο, ενώ ιδιαίτερα έντονη είναι η παρουσία της Γαλλίας σε όλες αυτές τις εξελίξεις.

Την ίδια στιγμή, στην περιοχή έχουν εγερθεί ζητήματα θαλάσσιας και ενεργειακής ασφάλειας λόγω διαφόρων διεκδικήσεων στις ΑΟΖ και έχουν τεθεί θέματα κρατικής κυριαρχίας που περιπλέκονται ιδιαίτερα με την ανακάλυψη υδρογονανθράκων και τη μεταφορά τους. Στο μεταξύ, καθώς το Κυπριακό μένει δίχως λύση, συνεχίζει να αποτελεί μια μόνιμη εστία εντάσεων. Το ίδιο συμβαίνει και με το αδιέξοδο στην επίλυση του παλαιστινιακού προβλήματος, που αποτελεί και αυτό με τη σειρά του πηγή εντάσεων μεταξύ του Ισραήλ και του αραβικού κόσμου. Το μίγμα εμπλουτίζουν οι τεταμένες σχέσεις μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν αλλά και η επιθυμία του Ερντογάν να παίξει τον ρόλο του προστάτη του ισλαμικού κόσμου, κάτι που βάζει βόμβα στα θεμέλια των ισλαμικών χωρών με τις μεταξύ τους αντιπαλότητες.

Αυτό το έντονα ρευστό περιβάλλον προέκυψε λόγω των επιπτώσεων της Αραβικής Άνοιξης, του αμερικανικού αναχωρητισμού από την περιοχή, των ρωσικών αναμίξεων στο κενό εξουσίας που άφηνε πίσω της η Αμερική και της αδυναμίας – απροθυμίας ουσιαστικής παρέμβασης της Ε.Ε., δίνοντας την ευκαιρία στην Τουρκία να επαναφέρει στο προσκήνιο τα όνειρα για τη σύσταση μιας νέας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Σε αυτόν τον ιδιαίτερα ενδιαφέροντα συλλογικό τόμο καταγράφονται οι σημαντικότερες απόψεις και προβληματισμοί από ακαδημαϊκούς, δημοσιογράφους, πρέσβεις και πολιτικούς ως ένα συγκροτημένο τεκμήριο – μαρτυρία των εξελίξεων του ιστορικού μας παρόντος!

Γράφουν οι:

Άγγελος Αθανασόπουλος, δημοσιογράφος, Ανδρέας Ανδριανόπουλος, πρώην υπουργός, Παύλος Αποστολίδης, πρέσβης ε.τ., Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, καθ. παν., πρώην υπουργός, Μιχάλης Ατταλίδης, πρώην πρύτανης Παν. Λευκωσίας, Ευάγγελος Βενιζέλος, καθ. ΑΠΘ, πρώην υπουργός, Πέτρος Βιολάκης, ερευνητής, Άλκης Γαλδαδάς, δημοσιογράφος, Μακάριος Δρουσιώτης, δημοσιογράφος, Χρήστος Ζιώγας, διδάσκων Παν. Αιγαίου, Σταύρος Ζωγραφάκης, καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου, Θεόδωρος Θεοδώρου, πρέσβης ε.τ., Παναγιώτης Ιωακειμίδης, καθηγητής ΕΚΠΑ, Βασίλης Καπετανγιάννης, πολιτικός επιστήμων, Μάνος Καραγιάννης, καθ. Παν. Μακεδονίας, Άκης Καρατράντος, δρ Παν. Αιγαίου, Μαριλένα Κοππά, καθ. Παντείου Πανεπιστημίου, Γιώργος Κουμουτσάκος, αν. υπουργός, Λυκούργος Κουρκουβέλας, ερευνητής, Δημήτρης Κουρκουλάς, πρώην υφ. Εξωτερικών, Γιάννης Μανιάτης, καθ. παν., πρώην υπουργός, Αλέκος Μαρκίδης, γενικός εισαγγελέας Κύπρου, Δημήτρης Μοσχόπουλος, πρέσβης ε.τ., Ντόρα Μπακογιάννη, πρώην υπουργός, Αννίτα Μπαρδάκα, νομικός, Κώστας Μποτόπουλος, νομικός, Κατερίνα Μπούρα, πρέσβης ε.τ., Σωτήρης Νταλής, αν. καθηγητής Παν. Αιγαίου, Γιώργος Παγουλάτος, καθ. Οικονομικού Πανεπιστημίου, Παύλος Παύλου, ιστορικός, Χριστίνα Πουλίδου, δημοσιογράφος, Ζαφείρης Ρωσσίδης, στέλεχος υπουργείου Εξωτερικών, Γιώργος Σαββαΐδης, πρέσβης ε.τ., Xάρης Σαββίδης, δημοσιογράφος, Μίλτος Σαριγιαννίδης, επ. καθ. ΑΠΘ, Νικόλας Σεβαστάκης, καθ. ΑΠΘ, Πέτρος Στάγκος, καθ. ΑΠΘ, Χρήστος Στυλιανίδης, πρώην επίτροπος Ε.Ε., Mάνια Τελαλιάν, ΕΝΥ – ΥΠΕΞ, Αντώνης Τριφύλλης, πρώην στέλεχος Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Κωνσταντίνος Φίλης, δ/ντής ΙΔΙΣ, Bασίλης Φλωρίδης, εισαγγελέας εφετών – υπουργός, Ιωάννης Φούκας, υπ. διδάκτωρ Παν. Αιγαίου, Κωστής Χατζηδάκης, υπουργός, Τάκης Χατζηδημητρίου, πρώην βουλευτής κυπριακού κοινοβουλίου, Ειρήνη Χειλά, καθηγήτρια Παν. Πειραιά, Νίκος Χριστοδουλάκης, καθ. παν., πρώην υπουργός.