Η κρίση του κορωνοϊού ήρθε να ολοκληρώσει μια μακρά περίοδο ανατροπών τόσο στο παγκόσμιο σύστημα όσο και κατ’ εξοχήν, με πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις και επιπτώσεις, στην Ελλάδα – ανατροπές που εγκαινιάστηκαν μετά την κρίση του 2008-2009 και διευρύνονται με βίαιο και δραματικό τρόπο με την πανδημία του κορωνοϊού, πλήττοντας καίρια ένα μοντέλο που για μια περίοδο κυριάρχησε χωρίς καμιά αμφισβήτηση στο παγκόσμιο προσκήνιο και το αποκαλέσαμε μοντέλο της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.

Στη χώρα μας, με την κρίση του κορωνοϊού, ολοκληρώθηκε – και ελπίζω να μείνουμε έως εκεί – η δραματική περίοδος μιας υπερδεκαετούς κρίσης που αποτελεί το ανάλογο ενός κυριολεκτικού πολέμου μεγάλης διάρκειας. Όπως όλες, δυστυχώς, οι ιστορικές περίοδοι στη χώρα μας,έτσι και η μεταπολιτευτική περίοδος έλαβε τέλος μέσα σε μια καταστροφική κρίση.

Ολόκληρο το παραγωγικό και το κοινωνικό – πολιτικό τοπίο της χώρας ανασκάφτηκε σε βάθος διαλύοντας παραγωγικούς τομείς και πλήττοντας τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, στέλνοντας εκατοντάδες χιλιάδες έξω από τη χώρα και υπονομεύοντας την αμυντική αξιοπιστία της με την συρρίκνωση των αμυντικών δαπανών, συρρίκνωση που μας απειλεί και με νέο μείζον πιθανό πλήγμα.

Αυτή η κρίση μακράς διάρκειας προκάλεσε μια βαθιά ρήξη στο κοινωνικό και πολιτικό σώμα μιας κοινωνίας με παρασιτικά χαρακτηριστικά και μια – επίπλαστη μεν αλλά ταυτοχρόνως υπαρκτή – καταναλωτική ευημερία. Επρόκειτο για έναν κυριολεκτικό σεισμό που ανάλογό του δεν γνώρισε καμμιά άλλη ευρωπαϊκή κοινωνία (με απώλεια 35% του ΑΕΠ σωρευτικά, μέχρι το 2020, και ίσως του 50% του μέσου εισοδήματος, εξ αιτίας της υπερφορολόγησης για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους).

Αναπόφευκτη λοιπόν υπήρξε και η πολιτική κρίση που γνώρισε το πολιτικό σύστημα της χώρας το οποίο αρχικώς κυριολεκτικά κονιορτοποιήθηκε, αναδεικνύοντας νέες δυνάμεις και συρρικνώνοντας τις παλιές. Τί πιο εμβληματικό από την κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ, του κόμματος – τοτέμ της μεταπολίτευσης. Η θετική διάσταση της κρίσης υπήρξε το γεγονός ότι οι περισσότεροι Έλληνες, εκτός από μικρές κομματικές σέκτες, αποδεσμεύτηκαν από το πολιτικό σύστημα αναζητώντας συχνά αγωνιωδώς μια διέξοδο σε νέα σχήματα και νέους προσανατολισμούς, έστω και αν συχνά παγιδεύονταν στους υπαρκτούς σχηματισμούς ελλείψει εναλλακτικών λύσεων. 

Εμφανίστηκε λοιπόν ένα νέο πολιτικό και κοινωνικό υποκείμενο, που έφθασε να συμπεριλαμβάνει μία μεγάλη, αν και κυμαινόμενη, μάζα εκατοντάδων χιλιάδων ή και εκατομμυρίων ανθρώπων, που στρέφονταν με αγανάκτηση εναντίον των συστημικών κομμάτων, ακόμα και των πολιτειακών θεσμών, μπροστά στην κοινωνική και οικονομική καταστροφή που προκάλεσε μία ελίτ ανίκανων και διεφθαρμένων πολιτικών και διανοουμένων.

Αυτό το υποκείμενο, ψαχουλευτά, συχνά στα τυφλά, και παγιδευμένο από τα ίδια τα κοινωνικά του χαρακτηριστικά, αναζητούσε τη διέξοδο που δεν εύρισκε – καθώς η κοινωνική καταστροφή του παλιού μοντέλου δεν ταυτίζεται με την αυτόματη γέννηση ενός νέου, αν δεν έχουν υπάρξει παραγωγικές, κοινωνικές και ιδεολογικές προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο.

Για ποιον λόγο όμως η πολιτική και πνευματική ζωή της χώρας υπήρξε τόσο καχεκτική στη διάρκεια αυτής της δεκαετίας, παρά τη συχνά τεράστια προσπάθεια που καταβλήθηκε, και κάποτε σπαταλήθηκε, από εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους; 
Έχω προσπαθήσει να απαντήσω σε αυτό το ερώτημα με μια ολίγον αφοριστική και ενίοτε παρεξηγήσιμη φράση: «Μια παρασιτική κοινωνία, ακόμα και στη διάρκεια της αποσύνθεσής της, δεν μπορεί να “φανταστεί” και να συγκροτήσει μια αυθεντική πλειοψηφική πρόταση».

Το βάρος μιας παρασιτικής δομής, που είχε σφραγίσει την ελληνική κοινωνία στο σύνολό της, δεν επέτρεπε τη ανάδυση ισχυρών κινήσεων στο εσωτερικό της κοινωνίας των πολιτών με όραμα και πρόταγμα. Γι’ αυτό οι Έλληνες πελαγοδρομούσαν επί μακρόν, αναζητώντας μια μαγική λύση που θα τους επανέφερε στην προτέρα κατάσταση. 

Και η κρίση που επέφερε ο Covid-19 ήλθε να ολοκληρώσει, όπως προείπα, τη διαδικασία της αποσύνθεσης μιας μάλλον παρασιτικής, ή παρασιτικώς εξωστρεφούς, οικονομικής και κοινωνικής δομής, πλευροκοπώντας τον τελευταίο μεγάλο τομέα αυτής της δομής, τον τουριστικό. Πλέον, δεν έχουμε άλλο μέλλον, αν θέλουμε να επιβιώσουμε ως έθνος, παρά ένα μέλλον συνεκτικό, παραγωγικό, εξωστρεφές με ενδογενή βάση, που θα πρέπει να θεραπεύσει τις τεράστιες κρίσεις που αντιμετωπίζουμε, δημογραφικό, μεταναστευτικό, νεοοθωμανική απειλή, κ.λπ. κ.λπ. 

Το ζητούμενο λοιπόν σήμερα είναι να υπερβούμε, οριστικά και αμετάκλητα, το πνευματικό, παραγωγικό και πολιτικόαδιέξοδο της ελληνικής κοινωνίας, έχοντας ενσωματώσει ως κοινωνικό σώμα δημιουργικά τις αναζητήσεις της τελευταίας δεκαετίας. Γι’ αυτό και είναι αποφασιστικής σημασίας η υπέρβαση των παρασιτικών και ανορθολογικών ιδεολογικών ροπών. Σε αυτά τα πλαίσια, εντάσσεται και η ανά χείρας προσπάθεια:

Το πρώτο κεφάλαιο αφορά στη μελέτη του παρασιτικού οικονομικού μοντέλου και την κατάρρευσή του﮲ επισημαίνεται παράλληλα η έλλειψη οικονομικού παραγωγικού οράματος από τις ελληνικές ελίτ, η οποία αποτυπώνεται και στην Έκθεση Πισσαρίδη, παρά τις όποιες θετικές της πλευρές. 

Τέλος, και το σημαντικότερο, καταγράφονται οι πρώτες ουσιαστικές θετικές εξελίξεις μιας από τα κάτω ενδογενούς αναδιάρθρωσης της ελληνικής οικονομίας, κατ’ εξοχήν στον αγροτικό αλλά και τον μεταποιητικό τομέα, εξελίξεις που επιταχύνθηκαν μάλιστα στη διάρκεια της κρίσης του κορωνοϊού, σε αντίθεση με όσα είχαν συμβεί το 2010.

Επισημαίνονται οι τομείς στους οποίους θα έπρεπε να στραφεί κατ’εξοχήν η κρατική παρέμβαση και το ενδιαφέρον της κοινωνίας των πολιτών, όπως η αμυντική και ναυπηγοεπισκευαστική βιομηχανία, η παιδεία ο πολιτισμός, κ.λπ.

Στο ιδεολογικό πεδίο και με βάση τις διαμάχες που ανέκυψαν στη διάρκεια της κρίσης του κορωνοϊού το βιβλίο επιμένει στα ακόλουθα τρία σημεία:

1. Ένα μεγάλο μέρος ενός «αντισυστημικού» χώρου διακινεί θεωρίες συνωμοσίας ιδιαίτερα επιδραστικές στον εικονικό κόσμο του facebook που παρασύρουν και ταυτόχρονα πλήττουν τους πιο ευάλωτους συμπολίτες μας. Πολλοί άλλωστε ενστερνίζονται τις απόψεις και τις πρακτικές προσωπικοτήτων όπως ο Τραμπ ή ο Μπολσονάρου.

Στο βιβλίο η αντιμετώπιση τους πραγματοποιείται μέσα από την κριτική αποτίμηση των τοποθετήσεων της πιο εμβληματικής μορφής του νεφελώματος των «αρνητών» – στους οποίους προσφέρει μάλιστα το άλλοθι της επιστημονικότητας –, του καθηγητή Γιάννη Ιωαννίδη.

2. Κατά δεύτερο λόγο επικρίνεται μέρος του ορθόδοξου χώρου που προωθεί μια ανορθολογική αντίληψη, οικοδομώντας έναν νέο, κομματικού τύπου, «ορθόδοξο» φονταμενταλισμό, μέσα από την παραδειγματική διαστρέβλωση της ιστορικής αλήθειας σχετικά με τις ενέργειες του Ιωάννη Καποδίστρια απέναντι στην επιδημία της πανώλης, το 1828.

Παρεμπιπτόντως δε καταδεικνύει τις παραποιήσεις των ιστορικών δεδομένων που εκδηλώθηκαν με την ίδια ευκαιρία από έναν αντίπαλο νεοφιλελεύθερο συστημικό φονταμενταλισμό – προεξόχως με τις τοποθετήσεις του μέλους της «Επιτροπής για τον εορτασμό του ’21», κ. Αριστείδη Χατζή.

3. Ο τρίτος κριτικός άξονας αφορά ένα τμήμα της Αριστεράς και του κυρίαρχου σήμερα δικαιωματιστικού, ατομικιστικού πυρήνα της, τον οποίοεκφράζουν, στην πιο ακραία αλλά και πιο ολοκληρωμένη μορφή, οι απόψεις του ιδιαίτερα επιδραστικού στην Ελλάδα Ιταλού φιλοσόφου, Τζόρτζιο Αγκάμπεν· αντιπαραθέτοντας την ελευθερία του ατόμου – ακόμα και αν προκαλεί τον θάνατο του «πλησίον» του – στις ανάγκες και τις υγειονομικές επιταγές μιας συγκροτημένης κοινωνίας.

Στο τελευταίο κεφάλαιο, γίνεται μια απόπειρα να διατυπωθούν κάποιες σκέψεις ιδεολογικού και πολιτικού χαρακτήρα,με άξονα την υπέρβαση του διπόλου Αριστεράς – Δεξιάς και των εμφυλιοπολεμικών συνδρόμων, προς την κατεύθυνση μιας πολιτικής ανασύνθεσης, αναγκαίας για να επιβιώσει ο ελληνισμός στον αιώνα μας, να πραγματοποιηθεί η πολιτιστική και ιδεολογική επανάσταση που απαιτείται γι’ αυτό, προς την κατεύθυνση μιας οραματικής ανασυγκρότησης του πολιτικού πεδίου της χώρας.

* Το κείμενο αυτό αποτελεί τμήμα του προλόγου από το βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά «Covid-19: Το αιφνίδιο τέλος του ελληνικού παρασιτισμού», το οποίο κυκλοφορεί από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις