Κώστας Χατζηαντωνίου

Το στέμμα των αυγών

Ένα βυζαντινό χειρόγραφο

Εκδόσεις: Καστανιώτη

Σελ.: 374

 

Τον Ιανουάριο του 2012, μιας χρονιάς έκπτωσης και βαθιάς παρακμής, η χώρα βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα μιας ακόμα επώδυνης εθνικής χρεοκοπίας, μιας εσωτερικής αυτοκαταστροφικής τραγωδίας, που βιώνεται, ωστόσο, με όρους κοινωνικής γελοιότητας και εκπεσμού. Εκείνον τον Ιανουάριο, ο εκδοτικός οίκος Γόρδιος, που εδρεύει στο ημιυπόγειο ενός πεζόδρομου των Εξαρχείων, εξέδωσε, σε πείσμα των καιρών, και τον τρίτο τόμο της «Ιστορίας της Μικράς Ασίας». Ο έκδοτης Θόδωρος Σωσάνογλου, που λίγο αργότερα θα αποσυρθεί στο χωριό του στο Κιλκίς, κλείνει ένα ραντεβού στον συγγραφέα της τρίτομης ιστορίας με μιαν αναγνώστριά του, απόγονο του δάσκαλου Φίλωνος Καπετανίδη, που χάθηκε από προσώπου γης την Παρασκευή της 26ης Αυγούστου 1922, στο φλεγόμενο μικρασιατικό μέτωπο που σήμανε την αρχή του τέλους της προαιώνιας ελληνικής παρουσίας στη Μικρά Ασία. Η απόγονος εμπιστεύεται στον συγγραφέα ένα δέμα, που περιείχε σε έξη τετράδια την απόδοση στη νεοελληνική ενός βυζαντινού χειρόγραφου, που είχε ανακαλύψει ο δάσκαλος στα ερείπια της Μονής των Σωσάνδρων. Το χειρόγραφο αυτό το παρέδωσε τη μέρα του θανάτου του σε έναν Έλληνα λοχαγό, που με τη σειρά του το παρέδωσε στην αδελφή του μακαρίτη δασκάλου, η οποία έμενε στην Κοκκινιά.

Εξάρχεια, το πιο κεντρικό σημείο της χώρας, ταυτισμένο με το γενικότερο πνεύμα παρακμής στο αποκορύφωμα της χρεωκοπίας, ένα βυζαντινό χειρόγραφο που παραπέμπει στην παρακμιακή αυτοκρατορία της Νίκαιας, Μικρασιατική Καταστροφή, προσφυγιά, Κοκκινιά, η «Ιστορία της Μικράς Ασίας», ο Φίλωνας Καπετανίδης από το Κιλκίς. Από την πρώτη στιγμή, ο συγγραφέας ενεργοποιεί μνήμες, συμβολισμούς, βάζει μπροστά τις μηχανές του ελληνισμού, ένα απλό ραντεβού στην κουρασμένη καρδιά της χώρας περικλείει ένα μακραίωνο παρελθόν στη δόξα και στην παρακμή του, καθώς οι μνήμες δεν είναι μόνο παρελθόν αλλά και παρών ζωντανός, ολοζώντανος χρόνος, όπου ο μοναχός Ευψύχιος της μονής Σωσάνδρων, ο συγγραφέας του βυζαντινού χειρογράφου, μέσα από τους αιώνες έρχεται στο σήμερα ύστερα από εθνικές περιπέτειες αιώνων και μας διηγείται τις περιπέτειές του, την οικογενειακή του τραγωδία, τη δική μας ιστορία που συνεχίζεται μυστικά μέσα από τον Φίλωνα Καπετανίδη, τον Έλληνα λοχαγό, την αδελφή του Φίλωνα, προσφυγοπούλα στην Κοκκινιά, την ανιψιά της, τον συγγραφέα μας, τους αναγνώστες… Η ιστορία του χειρογράφου γίνεται η δίκη μας ιστορία, της δικής μας οικογένειας, των δικών μας αναμνήσεων, της δικής μας καταγωγής, της εθνικής μας συνείδησης.

Για να μπορέσει να παρακολουθήσει κάποιος το μυθιστόρημα αυτό πρέπει να γνωρίζει ιστορία από την καλή και από την ανάποδη, κυρίως την ιστορία της Μικράς Ασίας, της πανάρχαιης κοιτίδας του ελληνικού πολιτισμού, τη σάρκα εκ της σαρκός του, τον φωτεινό τόπο στα παράλια του οποίου γεννήθηκε ο Όμηρος, η επική και η λυρική ποίηση, εκεί που για πρώτη φορά συντελέστηκε η μεγαλύτερη και συγκλονιστικότερη επανάσταση στην ιστορία του ανθρώπινου γένους, αυτή του λόγου και της λογικής, των επιστημών και του ορθολογισμού. Τον τόπο του Θαλή του Μιλήσιου, του Ηράκλειτου του Εφέσιου, του Ηρόδοτου από την Αλικαρνασσό. Πρέπει να νοιώθει το βαθύτατο εκείνο αίσθημα που δεν ξεριζώνεται παρά τις χιλιετίες και μας συνδέει με τους μύθους και θρύλους των ακτών εκείνων όπου η θάλασσα θροΐζει με ονόματα ανεξίτηλα ελληνικά. Εκεί, στη μικρασιατική γη γεννήθηκαν και οι πατέρες της Εκκλησίας, εκεί η κλασσική αρχαιότητα ζυμώθηκε με τον Χριστιανισμό που μίλησε ελληνικά ώς τα πέρατα του κόσμου, εκείνοι οι τόποι έγιναν τα θεμέλια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, για αυτό όταν χάθηκε η Μικρά Ασία το Βυζάντιο άρχισε να μετρά χρόνια για την κατάρρευσή του.

Η συγκλονιστική ιστορία των χρόνων της εποχής της Άλωσης της Πόλης το 1204 από τους Σταυροφόρους μέσω του Ευψύχιου, συγγραφέα του βυζαντινού χειρόγραφου, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η αρχή ενός αιώνιου δράματος που θα εξέπνεε με την καταστροφή της Μικράς Ασίας όπου ξεριζώνεται βίαια και οριστικά ο ελληνισμός από την πατρογονική του κοιτίδα. Όλα ξεκινούν με την Άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους, το 1204, κορυφώνονται με την Άλωσή της από τους Τούρκους το 1453 και ολοκληρώνεται με τον τραγικό Αύγουστο του 1922. Μέσα σε αυτούς τους αιώνες, σιγά – σιγά, με τον πιο επώδυνο τρόπο, πλάθεται η νεοελληνική συνείδηση, αυτή που θα εδραιωθεί με τη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους.

Στο μυθιστόρημα αυτό ο Χατζηαντωνίου φέρνει στο φως μια σημαδιακή στιγμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, καθόλου ηρωική – το αντίθετο, ξαναζωντανεύει μια περίοδο παρακμής, αναταραχών και μοιραίων ανακατατάξεων, όπου όλα βρίσκονται σε αποδρομή. Στη μυθιστορηματική του διήγηση, που χωρίζεται σε έξη κεφάλαια αντίστοιχων διαδοχικών νυχτών, περιγράφεται η Αυτοκρατορία της Νίκαιας που, μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους της Τέταρτης Σταυροφορίας, στις 13 Απριλίου του 1204, δημιουργήθηκε από μέλη της βυζαντινής αριστοκρατίας. Μισόν αιώνα αργότερα, το 1261, οι αυτοκράτορες της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας, με την κατάλυση της λατινικής κυριαρχίας, ανασύστησαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ωστόσο βαριά λαβωμένη.

Με ζηλευτή γλώσσα, ο συγγραφέας όχι μόνο ανασύρει μνήμες ιστορικών περιόδων αλλά και επισημαίνει τον διαχρονικό αγώνα αυτής της γλώσσας να διαφυλαχτεί ο πλούτος της και να αυγατίσει έτι περαιτέρω στον σύγχρονο κόσμο ως μια γλώσσα ολοζώντανη, φρέσκια, πάλλουσα και στιλπνή, αλλά ταυτόχρονα παλιά, γεμάτη μνήμες ενός αξεπέραστου πολιτισμού.