Γιάννης Γρυντάκης, Γιώργος Δάλκος, Άγγελος Χόρτης, Έκτορας Χόρτης

Σαν σήμερα στην Επανάσταση του 1821

Εκδόσεις: Μεταίχμιο

Σελ.: 418

Για την Ελληνική Επανάσταση έχουν γραφτεί και γράφονται τόσα πολλά που όσον χρόνο και διάθεση να έχει κανείς δεν του φτάνει μια ζωή για να τα μελετήσει…

Και θα γραφτούν κι άλλα, μιας και η Ελληνική Επανάσταση αποτελεί το κορυφαίο γεγονός στη νεώτερη ιστορία του έθνους καθώς για πρώτη φορά συγκροτείται το ελληνικό έθνος – κράτος. Ένα κράτος ελεύθερο και ανεξάρτητο που θα βρεθεί στην πλευρά του πολιτισμένου κόσμου, ένα κράτος το οποίο στα 200 χρόνια ανεξαρτησίας του έχει να επιδείξει (παρά τις διάφορες αναποδιές, τα λάθη και τις αβλεψίες που μπορεί κανείς να επισημάνει) μιαν αξιοθαύμαστη πορεία.

Για την Ελληνική Επανάσταση έχουν διατυπωθεί, όπως είπαμε, πολλές απόψεις, κυρίως στην προσπάθεια να ερμηνευτούν με επιστημονική επάρκεια όλοι εκείνοι οι παράγοντες που συντέλεσαν αποφασιστικά στην προετοιμασία, στο ξέσπασμα και στην απρόσμενη επιτυχία της. Γράφουμε χαρακτηριστικά σε ειδικό αφιέρωμα που δημοσιεύουμε στο «Ποντίκι»: «Τι ακριβώς συντελέστηκε ώστε να ωριμάσει και να προωθηθεί η ιδέα της ανεξαρτησίας; Ποιες ήταν εκείνες οι συγκυρίες που ευνόησαν τις διαδικασίες αυτού του τολμήματος; Οι περισσότεροι στρέφουν το βλέμμα τους στην κατάσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στις εσωτερικές της διαδικασίες, μέσα από τις οποίες προέκυψαν ευνοϊκές οικονομικές συνθήκες για τους υπόδουλους χριστιανικούς πληθυσμούς που υπάγονταν στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης. Ταυτόχρονα, παρουσιάζονταν επίσης ευνοϊκές συνθήκες για την πολιτική και πνευματική συγκρότηση και αναβάθμιση αυτών των πληθυσμών. Αυτές οι εξελίξεις στο στρατόπεδο των υπόδουλων λαών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ερμηνεύονταν μέσα στο ευρύτερο κλίμα της παρακμής της. Από την άλλη πλευρά το διεθνές περιβάλλον εμφανιζόταν πέρα για πέρα αποτρεπτικό ακόμα και στην ιδέα ενός ξεσηκωμού…».

Στην περίπτωση της Ελληνικής Επανάστασης θα μπορούσε κανείς να επικαλεστεί επίσης και μια σειρά ιδιότυπων περιπτώσεων, που μοιάζουν, σύμφωνα με τα δεδομένα, πιο ασφαλείς παράμετροι για την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τις αντικειμενικές – πραγματικές συνθήκες που συντέλεσαν στο ξέσπασμά της.

Ένα ξέσπασμα που παρουσιάζεται ημερολογιακά οργανωμένο – πιθανόν για πρώτη φορά – σε ένα ιδιαίτερα χρήσιμο και χρηστικό βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε, έργο συλλογικής εργασίας με τίτλο «Σαν σήμερα στην Επανάσταση του 1821». Το έργο αυτό εντάσσεται στη σειρά 200 χρόνια από την Επανάσταση των εκδόσεων Μεταίχμιο. Σε αυτήν τη σειρά, που διευθύνει ο Ιάκωβος Μιχαηλίδης, διάφοροι ιστορικοί και ειδικοί επιστήμονες φιλοτεχνούν πορτρέτα προσωπικοτήτων της Ελληνικής Επανάστασης και αναλύουν βασικές θεματικές ενότητες που σχετίζονται με αυτή. Ο συγκεκριμένος τόμος έχει, όπως είπαμε, ιδιαίτερα χρηστικό χαρακτήρα, καθώς πρόκειται για μια ημερολογιακή καταγραφή της Επανάστασης. Ωστόσο, κάθε ημερομηνία, κάθε καταγεγραμμένο γεγονός, ιστορία ή πρόσωπο αποτελεί μια ξεχωριστή αφορμή για περαιτέρω διερεύνηση, ανοίγοντας ένα ξεχωριστό κεφάλαιο ενδιαφέροντος για πράγματα που μας διαφεύγουν.

Το βιβλίο είναι χωρισμένο στους δώδεκα μήνες, όπου κάθε μήνας ακολουθεί και καταγράφει ημερολογιακά τα γεγονότα που αντιστοιχούν στη μέρα και τη χρονιά που συνέβησαν. Η ημερολογιακή καταγραφή ξεκινά από το έτος 1814, χρονιά που ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία, και φτάνει ώς το 1830 που υπογράφεται το Πρωτόκολλο της Ανεξαρτησίας

Εδώ να τονίσουμε το γεγονός ότι στη Φιλική Εταιρεία, όπως πιθανόν εσφαλμένα πιστεύεται από μερικούς, δεν συμμετείχαν ισχυροί έμποροι και ανώτεροι ιεράρχες, ούτε σημαντικοί λόγιοι και εκπρόσωποι των ισχυρών φαναριώτικων οικογενειών.

Οι τρεις ιδρυτές της, ο Σκουφάς, ο Τσακάλωφ και ο Ξάνθος, δεν διέθεταν ούτε ιδιαίτερο κύρος μεταξύ των Ελλήνων ούτε οικονομικά μέσα. Οι περισσότεροι μάλιστα από τους ομογενείς που κατείχαν και διοικητικές θέσεις και διέθεταν σημαντική επιρροή δεν ενθουσιάζονταν καθόλου με την ιδέα του ξεσηκωμού. Την ίδια άποψη διατύπωναν πολλοί διάσημοι Έλληνες και αρκετοί λόγιοι. Το έθνος ήταν ανέτοιμο για ένα παρόμοιο εγχείρημα. Εν συντομία, με εξαίρεση κάποιες καλές αλλά περιθωριοποιημένες οικογένειες, κανείς δεν ήθελε να πάρει το ρίσκο της συμμετοχής σ’ ένα τέτοιο απονενοημένο εγχείρημα, το οποίο, οι περισσότεροι πίστευαν – και όχι άδικα – ότι θα κατέληγε στον αφανισμό του έθνους.

Το Πρωτόκολλο της Ανεξαρτησίας της Ελλάδας υπέγραψαν στις 3 Φεβρουαρίου του 1830, στο Λονδίνο, η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία. Ήταν η πρώτη επίσημη διεθνής διπλωματική πράξη που αναγνώριζε την Ελλάδα ως κυρίαρχο και ανεξάρτητο κράτος, το οποίο θα επεκτεινόταν νότια της συνοριακής γραμμής που όριζαν οι ποταμοί Αχελώος και Σπερχειός. Πρώτος κυβερνήτης του νεοσύστατου κράτους υπήρξε ο Ιωάννης Καποδίστριας.

Βεβαίως, στη συνθήκη οριζόταν ξεκάθαρα ότι πολίτευμα του ελληνικού κράτους θα ήταν η μοναρχία και έτσι για τη θέση του μονάρχη, οι συμβαλλόμενες χώρες επέλεξαν τον πρίγκιπα Λεοπόλδο του Σάξεν – Κόμπουργκ και Γκότα, μετέπειτα βασιλιά του Βελγίου. Η άρνηση του Λεοπόλδου να καθίσει στον θρόνο του ασήμαντου βασιλείου δρομολόγησε μια σειρά εξελίξεων, που έφεραν στην κενή θέση του μονάρχη τον δεκαεπτάχρονο Βαυαρό Όθωνα. Η επιλογή του δεν υπήρξε δίχως προβλήματα, μια και καμιά από τις τρεις Προστάτιδες – όπως είχαν ονομαστεί ήδη – Δυνάμεις, περισσότερο δε από όλες η Αγγλία, δεν ήταν σύμφωνες με αυτήν την επιλογή. Να σημειώσουμε σ’ αυτό το σημείο ότι αιτία της τοποθέτησης του Όθωνα στον θρόνο υπήρξε ο φανατικός φιλελληνισμός του πατέρα του, Λουδοβίκου.

Τα σύντομα κείμενα που παρατίθενται είναι εξαιρετικά κατατοπιστικά, και μάλιστα τιτλοφορούνται με σχολαστική και κριτική πολλές φορές διάθεση από τους συγγραφείς, βοηθώντας έτσι στην καλύτερη κατανόησή τους. Όπως και οι ίδιοι σημειώνουν στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «αν και στο επίκεντρο βρίσκονται τα πολεμικά γεγονότα και οι ηγετικές φυσιογνωμίες, δεν παραγνωρίζεται η σημασία της συμμετοχής όλων των δυνάμεων του έθνους, ενός έθνους αποφασισμένου να κατακτήσει, με κάθε τίμημα και σε πείσμα οποιωνδήποτε εμποδίων, την ελευθερία του». Η καταγραφή και οργάνωση του υλικού έγινε από τους Γιάννη Γρυντάκη, Γιώργο Δάλκο, Άγγελο Χόρτη και Έκτορα Χόρτη.