Λίγο πριν ανατείλει στη χώρα το αίσιον και ευτυχές 2010 κι ενώ ήδη έβλεπαν το φως της δημοσιότητας ποικίλες ειδήσεις περί της πολυπλόκαμης διαφθοράς στα υγειονομικά και τα ασφαλιστικά ιδρύματα, η αγία υπουργική τριάδα, Λούκα, Μαριλίζα και Ανδρέας, οι καμπαλέρος της εξυγίανσης, με υπερηφάνεια ανακοίνωναν τις επικείμενες τομές τους στη φαρμακευτική πολιτική. Έχοντας πίσω από την πλάτη τους το παρελθόν του Δημήτρη Αβραμόπουλου στο ΥΥΚΑ και, γενικότερα, το κοινωνικό παρελθόν της κυβέρνησης Καραμανλή, μπορούσαν να μιλούν για τα πάντα με τη βεβαιότητα ότι θα ήταν ανθρωπίνως αδύνατο να αποδειχτούν χειρότεροι από τους προκατόχους τους.

Λίγο πριν ανατείλει στη χώρα το αίσιον και ευτυχές 2010 κι ενώ ήδη έβλεπαν το φως της δημοσιότητας ποικίλες ειδήσεις περί της πολυπλόκαμης διαφθοράς στα υγειονομικά και τα ασφαλιστικά ιδρύματα, η αγία υπουργική τριάδα, Λούκα, Μαριλίζα και Ανδρέας, οι καμπαλέρος της εξυγίανσης, με υπερηφάνεια ανακοίνωναν τις επικείμενες τομές τους στη φαρμακευτική πολιτική.

Έχοντας πίσω από την πλάτη τους το παρελθόν του Δημήτρη Αβραμόπουλου στο ΥΥΚΑ και, γενικότερα, το κοινωνικό παρελθόν της κυβέρνησης Καραμανλή, μπορούσαν να μιλούν για τα πάντα με τη βεβαιότητα ότι θα ήταν ανθρωπίνως αδύνατο να αποδειχτούν χειρότεροι από τους προκατόχους τους. Και η αλήθεια είναι ότι ενέπνεαν και μία πράσινη, υγρή εμπιστοσύνη, απ’ την οποία βγήκε κι η πενικιλίνη…

Σήμερα, ένα ακόμα εκατονταήμερο αργότερα κι ενώ η χώρα βρίσκεται στις γνωστές δημοσιονομικές Συμπληγάδες, τα μέτρα εξακολουθούν να περιγράφονται προφορικά στο επίπεδο των καλών προθέσεων. Τίποτε δεν έχει λειτουργήσει πλήρως. Κι ό,τι δεν λειτουργεί πλήρως δεν έχει καταγεγραμμένα αποτελέσματα. Κι ό,τι δεν έχει καταγεγραμμένα αποτελέσματα δεν μπορεί να αποτιμηθεί με κάποιον σαφή τρόπο.

Στο μεταξύ ο «φαρμακύων» εξακολουθεί να δαγκώνει με τον τρόπο του το ΑΕΠ… και είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο πως ο τομέας της Υγείας δυσκολεύεται να πετάξει από πάνω του τα καρτελικά του μιάσματα, παρά τις όποιες προσπάθειες της νέας ηγεσίας. Πώς όμως φτάσαμε στο σημείο αυτό;

Ήταν πάντα τσουχτερά…

Αυτό το μαγαζί είναι… «φαρμακείο» λέμε όταν οι τιμές στις οποίες πουλάει το αφεντικό είναι διαπιστωμένα τσιμπημένες. Δεν είναι τυχαίο. Οι βιομηχανίες παραγωγής των φαρμάκων, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις συναλλαγές τους με τη χώρα μας, είναι «φαρμακεία». Οι φαρμακαποθήκες, πολύ συχνά, είναι… «φαρμακεία»… Τέλος, τα φαρμακεία καταλήγουν να είναι, το ίδιο συχνά, «φαρμακεία»…

Και τα τρία επίπεδα της διακίνησης ποντάρουν στο αναπόδραστο της ύπαρξής τους. Και αντιδρούν έντονα κάθε φορά που οι κυβερνώντες προσπαθούν, έστω και λίγο, να περικόψουν τα κέρδη τους. Το φαινόμενο του… φαρμακείου, ωστόσο, δεν είναι μεμονωμένο και τοπικό για να χτυπήσει κάποιος συγκεκριμένες θύρες και να ζητήσει ευθύνες. (Αν και κάτι τέτοιο θα ήταν μια καλή αρχή). Είναι εθνικό.

Η Ελλάδα είναι η τρίτη ακριβότερη χώρα στις τιμές των πρωτοτύπων φαρμάκων και η τρίτη ακριβότερη χώρα παγκοσμίως στις τιμές των αντιγράφων. Η υπερτιμολόγηση πάει σύννεφο. Αν συνυπολογιστούν και οι ελληνικότατες εκτροπές της πολυφαρμακίας και της υπερσυνταγογράφησης (κατευθυνόμενης και μη), αντιλαμβάνεται κανείς γιατί το 2009 τα ασφαλιστικά ταμεία ξόδεψαν πάνω από 5 δισ. για φάρμακα… και γιατί ο συνολικός τζίρος ξεπερνάει τα 8 δισ. «τσιμπώντας» πλέον αδιαλείπτως ένα επιπλέον 20% τον χρόνο.

Πώς υπολογίζεται η ταρίφα;

Πολύ κόσμος θα ήθελε να μάθει πώς υπολογίζεται αυτή η μυωπική τιμή που αναγράφεται συνήθως στα πλευρά των παραλληλόγραμμων κουτιών. Και το πρώτο κουφό που εντοπίζει όποιος ανασκαλεύει το διαδικαστικό… είναι πως ανάμεσα στις υποτιθέμενες φτηνές χώρες της Ευρώπης που αποτελούσαν τα περασμένα χρόνια βαρόμετρο στη ρύθμιση των τιμών, συγκαταλέγονταν η φαρμακομάνα Ελβετία κι άλλες πανάκριβες χώρες παραγωγοί.

Επιπλέον τα φάρμακα μέχρι σήμερα, χάρη στις μεθοδεύσεις των φαρμακοβιομηχανιών, εισάγονταν στη χώρα κι έπαιρναν την τιμή τους όταν ακόμα το διακινούμενο δείγμα ήταν περιορισμένο και ακριβό. Η δε Διεύθυνση Ελέγχου Τιμών παρενέβαινε με σημαντική χρονοκαθυστέρηση προκειμένου να επαναφέρει το παράλογο κόστος στα φυσιολογικά επίπεδα. Ενίοτε δεν παρενέβαινε καθόλου.

Αυτό σημαίνει ότι οι διορθώσεις στην τιμή ανά δίμηνο, για τις οποίες έκανε λόγο η Λούκα Κατσέλη, καθώς και ο νέος τρόπος υπολογισμού της ταρίφας με βάση τον μέσο όρο των τριών φθηνότερων χωρών της Ευρώπης των 27 και όχι της ευρωζώνης των 16, κινούνται στη σωστή κατεύθυνση. Θα φτάσουμε ποτέ όμως στην αμερόληπτη εφαρμογή αυτού του μέτρου που μόλις πέρασε – έπειτα από κάμποσες παλινωδίες – στους κόλπους του νομοσχεδίου για το ΕΣΠΑ;

Κανείς δεν ζητούσε σκόντο…

Παρ’ ότι το Δημόσιο είναι ένας γιγαντιαίος πελάτης, πουλάει φθηνά τον εαυτό του και αγοράζει ακριβά τα προϊόντα που του πουλάνε. Κι ενώ υπάρχουν πλέον πολλά ανάλογα σκευάσματα που έχουν βάση την ίδια, απαραίτητη για τον εκάστοτε ασθενή, δραστική ουσία… για κάποιον ανεξήγητο λόγο κανείς δεν έβαλε ποτέ τους φαρμακοβιομηχάνους και τους λοιπούς μεσάζοντες να ανταγωνιστούν μεταξύ τους. Δεν διενεργούνταν μειοδοτικοί διαγωνισμοί ούτε γίνονταν από το απρόσωπο και νωθρό κράτος παζάρια για τη μείωση των τιμών των νοσοκομειακών σκευασμάτων.

Η αγορανομική διάταξη του ’89, που προβλέπει ακριβώς αυτή τη δυνατότητα διεκδίκησης έκπτωσης εκ μέρους των νοσοκομείων και των ασφαλιστικών ταμείων, έχαιρε εδώ και πολλά χρόνια – και εξακολουθεί να χαίρει… – άκρας περιφρόνησης.

Φόκους στην εμπορική ονομασία

Η ουσία του φαρμάκου δεν είναι η εμπορική ονομασία του («δηλητηριέξ», «πυρετοκτόν», «μικροβιοστόπ» κ.λπ.), αλλά η σύστασή του. Η κουλτούρα όμως Ελλήνων γιατρών και φαρμακοποιών – και ενίοτε η τσέπη τους – είναι για κάποιο λόγο δυσανεκτική στην υποκατάσταση της «φίρμας» από άλλα, πιο περιφερειακά φάρμακα, εξίσου δραστικά. Ειδικά οι γιατροί, που έχουν και την ευθύνη της υπογραφής στα συνταγολόγια, τείνουν να προτιμούν τα ακριβότερα και τα πρωτότυπα φάρμακα έναντι των οικονομικότερων, και εξίσου αξιόπιστων, αντιγράφων.

Οι δε φαρμακοποιοί φορτώνουν τα ράφια τους με επώνυμα προϊόντα, όπως ακριβώς θα το έκαναν και τα τρέντι καταστήματα ένδυσης. Η αλήθεια είναι ότι, λίγο πριν από την επιλογή του ενδεδειγμένου φαρμάκου, παρεμβαίνουν και οι έμποροι με τους επισκέπτες – πωλητές τους… Γι’ αυτό η κατευθυνόμενη συνταγογράφηση είχε ανέκαθεν τρελό σουξέ. Αν στο βιβλιάριο αναγραφόταν η δραστική ουσία που πρέπει να χορηγηθεί στον ασθενή και όχι συγκεκριμένα φάρμακα, η τελική επιλογή θα κατέληγε σίγουρα να είναι οικονομικότερη.

Τρελές… αλλαξοφαρμακιές

Μας το περιέγραψε ένας φαρμακοποιός με τεράστια εμπειρία: Όταν ένα φάρμακο παλιώνει και, κατ’ επέκταση, ωριμάζει η συγκυρία για να φθηνύνει, οι διακινητές του το αποσύρουν για ένα διάστημα και το επαναφέρουν ως καινούργιο. Μπορεί να έχει προστεθεί μια ρίγα στο κουτί ή να έχει γίνει μια αλλαγή στην ποσότητα του σωληναρίου. Το περιεχόμενο είναι ίδιο κι απαράλλακτο, αλλά το σκεύασμα, συνολικά, με τη διαδικασία που περιγράφτηκε παραπάνω, τιμολογείται ως καινούργιο. Και το καινούργιο πράγμα τσούζει…

Ή ακόμη… αν ένα σκεύασμα μικρής εταιρείας – το οποίο μπορεί να είναι και ελληνικό – κάνει καλές πωλήσεις, είναι αποτελεσματικό και βγαίνει στην αγορά με συμφέρουσα τιμή, ξένες πολυεθνικές προσεγγίζουν γλυκά τον παρασκευαστή. Αγοράζουν την πατέντα και το τραβούν από την αγορά. Η έλλειψη γίνεται αισθητή. Ύστερα από μερικούς μήνες το φάρμακο επανεμφανίζεται – μπορεί και με άλλο όνομα – και πολύ υψηλότερη τιμή. Αυτή τη φορά είναι εισαγόμενο. Επανέρχεται δριμύτερο στην αγορά από τη χώρα βάσης της πολυεθνικής… Αυτού του είδους τα αντιδάνεια είναι πολύ συνηθισμένα στο κουρμπέτι.

Η λίστα δεν είναι πανάκεια…

Το έχουμε ξαναπεί. Η κατάργηση της λίστας από τον απελθόντα υπουργό Υγείας έδωσε τη δυνατότητα σε αρπακτικά ποικίλης ύλης να θησαυρίσουν εις βάρος του Δημοσίου δρομολογώντας καταλλήλως εξαγορές προσώπων, ανεξέλεγκτες χρήσεις βιβλιαρίων κ.λπ. Η επαναφορά της λίστας, όμως, δεν θα λύσει κανένα πρόβλημα αν οι άνθρωποι που θα αναλάβουν την κατάρτιση και την τακτική αναπροσαρμογή της δεν ελέγχουν συστηματικά και αμερόληπτα, στο πλαίσιο των απαραίτητων διαγωνισμών, το κόστος και την αποτελεσματικότητα των ιδιοσκευασμάτων.

Εξάλλου το στερεότυπο των μικροομάδων διαφθοράς μπορεί να επαναληφθεί στους κόλπους των νεοσύστατων επιτροπών. Δεν το ευχόμαστε καθόλου, αλλά έχει αποδειχτεί ότι οι εταιρείες έχουν τον τρόπο τους…

Το μέγεθος μετράει…

Ακόμη και η συσκευασία των φαρμάκων που θα επιλεγούν και θα τροφοδοτήσουν τις φαρμακαποθήκες των νοσοκομείων έχει τεράστια σημασία. Το γεγονός ότι δεν έχουν προβλεφθεί κουτάκια μίας ή λίγων δόσεων ή τέλος πάντων κάποια άλλα ευφάνταστα σακουλάκια, μπουκαλάκια ή χρυσόχαρτα προορισμένα να απαντήσουν στις ανάγκες των υγειονομικών ιδρυμάτων και των ασφαλιστικών ταμείων έχει αποτέλεσμα την απρόσκοπτη συνέχιση της σπατάλης (επιλέγονται, αγοράζονται και χορηγούνται οι κλασικές συσκευασίες, ανεξαρτήτως των επιμέρους αναγκών) και την άδοξη (κατα)λήξη των εναπομεινάντων δισκίων στα οικιακά ή στα νοσοκομειακά συρτάρια και ντουλάπια. Ανοίγουμε, χορηγούμε κι ό,τι περισσεύει ξεθυμαίνει στα αζήτητα. Έτσι το Εθνικό Σύστημα Υγείας παίρνει ληγμένα…

Πέφτει πολύ χρήμα…

Κάθε φάρμακο έχει ταυτότητα. Συνοδεύεται από αναλυτικότατο φυλλάδιο που παραθέτει τις ενδείξεις και ορίζει τα όρια της χρήσης του. Τα στοιχεία αυτά θα έπρεπε να συνάδουν με μια ευρύτερη αντίληψη τήρησης θεραπευτικού Πρωτοκόλλου και να υποβοηθούν την κοινωνική εκπαίδευση σ’ αυτήν την κατεύθυνση. Στη χώρα μας όμως η ακρίβεια και η τυπικότητα των επιλογών υποσκελίζεται από την προσωποκεντρική ιατρική… από την πειθήνια υποταγή στον γιατρό – σαμάνο της φυλής.

Κάπως έτσι ορισμένοι ιατρικοί λειτουργοί καβάλησαν το καλάμι και το στιλό τους. Τα πορίσματα των πρόσφατων ερευνών των επιθεωρητών Υγείας το αποδεικνύουν περίτρανα. Ανερμάτιστες συνταγογραφήσεις από «καρδιναλίους» όλων των ειδικοτήτων, σαφής «αδυναμία» σε συγκεκριμένα σκευάσματα… ακόμη πιο συγκεκριμένων εταιρειών, ασύστολη γαλαντομία στις ποσότητες και διαπιστωμένες ιατρικές εμμονές με τα 100 πιο τσουχτερά σκευάσματα της αγοράς (το 20% της φαρμακευτικής δαπάνης προέρχεται απ’ αυτά) κ.λπ. αποτελούσαν μερικές από τις προσφιλείς συνήθειες των θεσμικών μας συνταγογράφων.

Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την ανυπαρξία ολοκληρωμένου Πληροφορικού Συστήματος (κάτι πάει να γίνει τώρα στον τομέα, αλλά ακόμη είναι σε πρωτόγονο στάδιο), με την έλλειψη σοβαρής ενδοεπικοινωνίας μεταξύ ΙΦΕΤ, ΕΟΦ, ΥΥΚΑ και με την ανεπαρκή κωδικοποίηση, οδηγούν σε ένα και μόνο old time classic αποτέλεσμα. Στην υπερχρέωση.

Η παντοκρατορία των εταιρειών

Φαρμακευτικές εταιρείες και προμηθευτές έχουν κάνει τα απανταχού νοσοκομειακά τμήματα και τα γραφεία των καθηγητών… καψιμί τους… Η εμπεριστατωμένη φαρμακευτική εκπαίδευση και η εξειδικευμένη ενημέρωση περί των καινούργιων εργαστηριακών επιτευγμάτων είναι ευθέως συνδεδεμένες με τις τεχνικές πωλήσεων. Οι πάσης φύσεως χορηγίες, τα σεμινάρια και τα συνέδρια καταλήγουν στον γνωστό και μη εξαιρετέο παρονομαστή της… μίζας.

Τα πρόσφατα πορίσματα των ερευνών περί διαφθοράς, μάλιστα, επέτρεψαν να γίνει και μια ακριβής εκτίμηση. Το 30% της τιμής του φαρμάκου – λένε – πηγαίνει στην τσέπη του ανθρώπου που θα βάλει την υπογραφή του για την εισροή μιας καλής παρτίδας. Μέθοδοι… Siemens δηλαδή. Οι ιατρικοί επισκέπτες ξέρουν καλά το παιχνίδι των συναλλαγών.

Επί πολλά χρόνια υπήρξαν αποτελεσματικότατοι στην αποστολή τους. Η νυν ηγεσία του ΥΥΚΑ έχει δεσμευτεί να τους εκτοπίσει από τους χώρους της αρμοδιότητάς της και να τους επιτρέψει την ελάχιστη δυνατή επαφή με το υγειονομικό προσωπικό. Για ενημερώσεις άπαξ του μηνός σε αμφιθέατρα έκανε λόγο προσφάτως η υπουργός Υγείας. Ο αγώνας όμως θα είναι άνισος. Οι εταιρείες έχουν το know how και η σπέκουλα πολλά ποδάρια.

Εξαιρέσεις…

Μέσα στο κομφούζιο των κρουσμάτων διαφθοράς, υπήρξαν πάντως και εξαιρέσεις. Το φαρμακευτικό τμήμα του ΑΧΕΠΑ της Θεσσαλονίκης, π.χ., με ψυχή τη διευθύντριά του, εφάρμοσε πολιτική έλλογων περικοπών, μείωσε τις δαπάνες του και, πολύ πριν γίνει λόγος για τις κατευθυνόμενες συνταγογραφήσεις, κατάφερε να τις ελέγξει. Η συγκεκριμένη επιστήμονας βέβαια έχει δεχτεί επανειλημμένα απειλές κατά της ζωής της, όπως αποκάλυψε πρόσφατα…

Αυτό όμως δεν πρέπει να εμποδίσει όσους επιθυμούν να τη μιμηθούν. Στην τελική ο Θεός, λένε, αγαπάει και τον νοικοκύρη εκτός από τον κλέφτη. Καιρός λοιπόν να το αποδείξει.

Θα πείτε, χρειάζεται θεϊκή παρέμβαση για να τηρηθούν οι νόμοι; Χρειάζεται! Και θεϊκή και υπουργική. Γιατί στη χώρα… κάτι τρέχει με τα φάρμακα. Τρέχει χρήμα!