Το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων (ΤΑΠΑ), ένας εύρωστος δημόσιος οργανισμός με πλεονάσματα εκατομμυρίων, ξεζουμίστηκε και φορτώθηκε αλλότριες υποχρεώσεις, με αποτέλεσμα σήμερα να παλεύει για την επιβίωση

Το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων (ΤΑΠΑ), ένας εύρωστος δημόσιος οργανισμός με πλεονάσματα εκατομμυρίων, ξεζουμίστηκε και φορτώθηκε αλλότριες υποχρεώσεις, με αποτέλεσμα σήμερα να παλεύει για την επιβίωση

Αυτό το Ταμείο δεν είναι ακριβώς μείον. Έχει εξασφαλίσει τσίμα-τσίμα την κάλυψη των φετινών υποχρεώσεών του. Ωστόσο η εξέλιξη αυτή είναι ζοφερή για έναν υγιή δημόσιο οργανισμό όπως είναι το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, που μέχρι πρότινος είχε πλεόνασμα εκατομμυρίων και αποτελούσε έναν σημαντικό αιμοδότη του πολιτισμού.
Με τις πολιτικές ποικιλώνυμων παροχών προς τους υπαλλήλους και τις υπηρεσίες του υπουργείου, που αποτελούν καθεστώς τα τελευταία χρόνια, και με την οικονομική δυσπραγία των ημερών, τα διαθέσιμα του ΤΑΠΑ έφθασαν φέτος στο μη περαιτέρω. Τα ετήσια έσοδά του ανέρχονται σε 50-60 εκατ. ευρώ. Κι αυτά προέρχονται από εισιτήρια, πωλητήρια, αναψυκτήρια μουσείων και αρχαιολογικών χώρων, εκμισθώσεις ακινήτων και πνευματικά δικαιώματα χρήσης φωτογραφιών.

Πηγή που αναβλύζει φρέσκο χρήμα

Από την ίδρυσή του το ΤΑΠΑ είχε ως σκοπό να χρηματοδοτεί με τους πόρους του αρχαιολογικά έργα (συντηρήσεις, αναστηλώσεις, αναδείξεις κ.λπ.) και να πληρώνει τις απαλλοτριώσεις ακινήτων που αποφάσιζε το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο.
Με τα χρόνια το εύρωστο αυτό Ταμείο φορτώθηκε ως άκακο «υποζύγιο» υποχρεώσεις του υπουργείου Πολιτισμού, όπως τα λειτουργικά έξοδα των Εφοριών Αρχαιοτήτων και τις αμοιβές για την εργασία των αρχαιοφυλάκων τις Κυριακές και τις αργίες.
Οι αλλότριες υποχρεώσεις το οδήγησαν το 2000 να πάρει τρία δάνεια από τράπεζες, ύψους 15 εκατ. ευρώ, για να πληρώσει απαλλοτριώσεις των ετών 2000 – 2003, τα οποία ακόμη αποπληρώνει. Με υπουργικές αποφάσεις υποχρεώθηκε επίσης να καταβάλει έναν «φόρο» επί των εσόδων του στο Ταμείο Αλληλοβοηθείας των Υπαλλήλων του υπουργείου για διάφορες δράσεις, όχι πάντα διαφανείς. Τελειωτικό χτύπημα δέχθηκε τον περασμένο Μάρτιο όταν εν μια νυκτί έχασε λόγω PSI 31 εκατ. ευρώ. Τα χρήματα που του απέμειναν μετά το «κούρεμα» ανταλλάχτηκαν υποχρεωτικά με νέα ομόλογα ύψους 17 εκατ. ευρώ, τα οποία χάνουν συνεχώς την ονομαστική τους αξία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να ρευστοποιηθούν αν υπάρξει ανάγκη πριν από τη λήξη τους, το 2018.
Είναι προφανές ότι μέχρι τότε το ΤΑΠΑ πρέπει να κάνει κουμάντο με τις καθημερινές εισπράξεις του, που είναι κατά μέσο όρο 100.000 ευρώ την ημέρα κατά τους θερινούς μήνες και 60.000 ευρώ κατά τους χειμερινούς, όπως μας εξήγησε ο Παναγιώτης Θανασούλας, οικονομολόγος, σύμβουλος του αν. υπουργού ΥΠΑΙΘΠΑ Κ. Τζαβάρα και μέλος του Δ.Σ. του Ταμείου.
Σύμφωνα με τον κ. Θανασούλα, ο υπουργός επιθυμεί «πλήρη αναμόρφωση και αναδιάρθρωση του Ταμείου με σκοπό την αύξηση των εσόδων του». Και δεν θα μπορούσε να κάνει αλλιώς ο Κ. Τζαβάρας γνωρίζοντας πόσο μειωμένος θα είναι ο προϋπολογισμός του πολιτισμού για το 2013. Επιπλέον ποιος θα άφηνε ανεκμετάλλευτη σε τέτοιους χαλεπούς καιρούς μια αναβλύζουσα πηγή φρέσκου χρήματος; Γι’ αυτό, οι συνεργάτες του λένε ότι παρακολουθεί καθημερινά τα ταμειακά διαθέσιμα του ΤΑΠΑ και έχει θέσει ένα σφικτό πλαίσιο ελέγχου, ανά τρίμηνο, προκειμένου να γίνουν στοχευμένες δράσεις, να βελτιωθούν κακοδαιμονίες και παραλείψεις ετών.

Οι δράσεις και τα έσοδα

Εισιτήρια: Στόχος η βελτίωση του συστήματος προμήθειάς τους. Να γίνεται και εξ αποστάσεως, ηλεκτρονικά, με on line πώληση από τον υπολογιστή και από το κινητό. Επίσης θέλουν να επεκτείνουν την εγκατάσταση μηχανημάτων αυτόματης ακύρωσης των εισιτηρίων σε 25 νέους χώρους. Σήμερα λειτουργούν θεωρητικά σε 13 χώρους, ενώ στην πράξη σε 5-6 (Ακρόπολη, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Βεργίνα, Δελφοί, Μυκήνες) και με πολλά προβλήματα. «Γιατί τα μηχανήματα αυτά είναι κατασκευασμένα για εσωτερικούς χώρους και ο ήλιος κι η βροχή τα καταστρέφει, όταν δεν τα κλοτσάνε οι επιτήδειοι για να μην καταγράφεται η ροή των επισκεπτών», όπως μας είπαν καλά γνωρίζοντες. Τα ακατάλληλα αυτά μηχανήματα τα προμηθεύτηκε ο ΟΠΕΠ αντί 2 εκατ. ευρώ (Γ’ ΚΠΣ και ΕΣΠΑ) και τώρα πρέπει να αντικατασταθούν με νέα. Από τη βελτίωση των συστημάτων πώλησης των εισιτηρίων ευελπιστούν να αυξήσουν τα έσοδα κατά 25-30%.

Πωλητέα: Υπόσχονται εντός 20ημέρου να μην υπάρχουν ελλείψεις σε ετοιμοπαράδοτα αρχαία αντίγραφα, κάτι που ακούγεται ως ευσεβής πόθος με το υπάρχον υποστελεχωμένο εργαστήριο του Ρέντη. Ευελπιστούν πως θα εκλείψει το φαινόμενο να διαλέγεις κάτι από τη βιτρίνα που είναι διαθέσιμο μόνο κατόπιν παραγγελίας. Έχουν συνεπώς χάσει τον τουρίστα. Η πρώην πρόεδρος του ΤΑΠΑ Μάρθα Σημαντώνη περιγράφει ως «τραγική κατάσταση» αυτή που βρήκε πριν από ενάμιση χρόνο: «Ένα εργαστήριο παραγωγής εκμαγείων με τρεις-τέσσερις ανθρώπους, όταν κάποτε είχε πενήντα. Προσλάβαμε προσωπικό, αυξήσαμε την παραγωγή πιστών αντιγράφων, παραγγείλαμε άλλα προϊόντα στην αγορά και αγοράσαμε τα διαθέσιμα του ΟΠΕΠ». Σε αυτό τον τομέα σκοπεύει να ρίξει το βάρος της και η νέα ηγεσία του ΤΑΠΑ υπό τον Δημήτρη Δεληπέτρο. Θα βγάλει, λέει, τους αστερίσκους με τις ελλείψεις από τους καταλόγους των πωλητέων και θα γεμίσει τις βιτρίνες με νέα προϊόντα, τόσο από τα εργαστήρια του ΤΑΠΑ όσο και από άλλες καλλιτεχνικές παραγωγές (κοσμήματα, φουλάρια, διακοσμητικά και χρηστικά αντικείμενα). Όλοι οι προκάτοχοί του το ίδιο ακριβώς ήθελαν, αλλά δεν το πέτυχαν.

Πωλητήρια: Ο κ. Δεληπέτρος οραματίζεται τη βελτίωση και τον επανασχεδιασμό εκείνων των πωλητηρίων που δεν είναι καθόλου ελκυστικά ή βρίσκονται σε ακατάλληλη θέση. Η προηγούμενη διοίκηση κατάφερε – μετά το κλείσιμο των πωλητηρίων του ΟΠΕΠ – να λειτουργήσει 53 καταστήματα, πολλά εκ των οποίων χρειάζονται επανασχεδιασμό, λένε σήμερα οι διάδοχοι της κ. Σημαντώνη, και θα είναι ευχαριστημένοι αν το 60% από αυτά γίνουν «όμορφα και πλήρη».

Ακίνητα: Ουδείς γνωρίζει τον ακριβή αριθμό των εκμισθωμένων ακινήτων, πολλά από τα οποία είναι στην Αττική και στη Ρόδο. Σήμερα τα έσοδα από αυτά ανέρχονται σε 1.300.000 ευρώ και επιδιώκεται ο διπλασιασμός τους.

Αναψυκτήρια: Είναι άλλη μια πονεμένη ιστορία καθώς κάποια έχουν παραχωρηθεί αντί πινακίου φακής (με 200 ευρώ τον μήνα), ενώ άλλα, παρόλο που οι επιχειρηματίες τους έχουν εκδιωχθεί γιατί δεν πληρώνουν, συνεχίζουν να εκμεταλλεύονται το χρυσοφόρο πόστο τους. Τα συνολικά ετήσια έσοδα από τα αναψυκτήρια ανέρχονται σε 1,5 εκατ. ευρώ.

Πνευματικά δικαιώματα: Η χρήση κάθε φωτογραφίας μνημείου ή μουσειακού έργου κοστίζει γύρω στα 100 ευρώ. Το ποσόν αυτό είναι σχεδόν απαγορευτικό για τις εκδόσεις, σύμφωνα με τους Έλληνες εκδότες. Όσο για τους ξένους, ο ανύπαρκτος έλεγχος τους δίνει «δωρεάν πάσο». Έτσι, το εννιάμηνο του τρέχοντος έτους το ΤΑΠΑ έχει εισπράξει μόνο 130.000 ευρώ.

Απαλλοτριώσεις με… μαγικό ραβδί

Μιλήσαμε για τα έσοδα του ΤΑΠΑ. Τώρα θα δούμε τις πάγιες υποχρεώσεις του και κυρίως ως προς τις απαλλοτριώσεις, που υπήρξαν αγκάθι στις σχέσεις του πολίτη με το υπουργείο Πολιτισμού. Δεκαετίες ολόκληρες περίμεναν εκατοντάδες δικαιούχοι να λάβουν τις αποζημιώσεις για τα δεσμευμένα τους ακίνητα. Ακούγοντας τους δύο προέδρους του ΤΑΠΑ, πρώην και νυν, να επαναλαμβάνουν ότι «εκκρεμείς απαλλοτριώσεις δεν υπάρχουν», αναρωτιέσαι με ποιο μαγικό ραβδί επετεύχθη αυτό. «Ξεμπλόκαρε η διαδικασία απαλλοτριώσεων με τη χορήγηση βεβαίωσης πίστωσης προς τους δικαιούχους», μας είπε στέλεχος του υπουργείου. Τη λύση βρήκε και εφάρμοσε η κ. Σημαντώνη. Πιστοποίησε ότι υπάρχουν τα χρήματά τους, είναι δεσμευμένα και θα τα λάβουν όταν ολοκληρωθεί ο σχετικός φάκελος. Φεύγοντας από το πόστο της άφησε 70-80 τέτοιους φακέλους που βρίσκονταν στο στάδιο ολοκλήρωσης με δεσμευμένα τα αντίστοιχα ποσά. Το συνολικό κόστος τους για το τρέχον έτος υπολογίζεται στα 9-11 εκατ. ευρώ.
Παρά τα μειωμένα έσοδα της φετινής χρονιάς κατά 30% έναντι της περυσινής (50 εκατ. έναντι 63 εκατ.) και παρά το «κούρεμα», υπάρχουν χρήματα για να καλυφθούν οι ανειλημμένες υποχρεώσεις του ΤΑΠΑ ώς το τέλος του έτους, παραδέχθηκε ο κ. Δεληπέτρος.

Συντηρεί μέχρι και παιδικές κατασκηνώσεις!

Και οι υποχρεώσεις του ΤΑΠΑ δεν είναι λίγες. Πρέπει να καλύψει τα λειτουργικά έξοδα των εφοριών (10-12 εκατ. ευρώ), τα ημερομίσθια των φυλάκων για Κυριακές και αργίες (11,5 εκατ. ευρώ), βελτιώσεις, συντηρήσεις αρχαιολογικών χώρων και μουσείων (2-3 εκατ. ευρώ) και να πληρώσει το ποσοστό επί των εσόδων του στο Ταμείο Αλληλοβοηθείας των Υπαλλήλων του υπουργείου. Το ποσοστό αυτό θεσμοθετημένο και εξασφαλισμένο διαχρονικά από τις πολιτικές ηγεσίες του υπουργείου ήταν 1,6%. Το 2009, χρονιά εκλογών και προφανώς για να μην κλείσουν οι εργαζόμενοι την Ακρόπολη, το ποσοστό τριπλασιάστηκε (3,6%). Έτσι, το 2010 διετέθησαν 1,7 εκατ. ευρώ και φέτος, λόγω των μειωμένων εσόδων, θα δοθεί κάτι λιγότερο (1,5 εκατ.). Με αυτά τα χρήματα συντηρείται ο βρεφονηπιακός σταθμός των υπαλλήλων, δίνεται ένα ποσό για παιδικές κατασκηνώσεις και χορηγούνται βοηθήματα και δάνεια. Στο παρελθόν όμως η διαχείριση των χρημάτων του Ταμείου δεν ήταν άψογη. Πολλά έχουν γραφεί και ακόμη περισσότερα έχουν υπονοηθεί.
Εν κατακλείδι το ΤΑΠΑ ήταν ένα ελκυστικό εργαλείο στα χέρια της εξουσίας ως πηγή χρηματοδότησης διαφόρων «φιλόδοξων» σχεδίων. Έτσι, σε διάφορες περιόδους ξεζουμίστηκε και απαξιώθηκε. Στόχος ήταν πάντα τα διαθέσιμά του και η ανάγκη να καταστεί πιο ευέλικτο και να απεμπλακεί από το ασφυκτικό δημόσιο λογιστικό. Έτσι, το 1997 μετατράπηκε σε Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου και λίγο αργότερα απέκτησε και θυγατρικό παρακλάδι, τον ΟΠΕΠ, που αντί να αυξήσει τα έσοδά του κόστισε σε όλους μας πολύ ακριβά.