Τα ξένα μουσεία απαιτούν πλέον υπέρογκα ασφάλιστρα και εγγυητικές επιστολές για τα έργα τέχνης που έρχονται στην Ελλάδα, διότι μας αντιμετωπίζουν ως χώρα υψηλού κινδύνου και εμπόλεμη ζώνη.

Στέλνουμε ελληνικά έργα του Eλ Γκρέκο στην Ιαπωνία, βυζαντινούς θησαυρούς από τα μουσεία μας στην Αμερική, ήρθαν μουσειακά κομμάτια από το Λούβρο που εκτίθενται σε πέντε μουσεία της Θεσσαλονίκης, ενώ αναμένονται αρχαία από την Ιταλία για την έκθεση «Πριγκίπισσες της Μεσογείου στην αυγή της Ιστορίας» τον Δεκέμβριο, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Η ασφάλιση των έργων που ταξιδεύουν βαρύνει συνήθως τον παραλήπτη. Εάν και εφόσον, βέβαια, έχει ζητήσει τα έργα (κάτι που δεν συμβαίνει με την έκθεση βυζαντινών στις ΗΠΑ, αφού η διοργάνωση είναι ελληνική). Όσο για το κόστος των ασφαλίστρων, αυτό αυξάνει όσο μεγαλώνει ο βαθμός ανασφάλειας της χώρας υποδοχής των έργων. Προσθέστε τώρα και την οικονομική αδυναμία της χώρας μας να επωμιστεί το βάρος της αποζημίωσης ενός έργου ξένου μουσείου σε περίπτωση «ατυχήματος», για να δείτε το εκρηκτικό μείγμα που έχει δημιουργηθεί για την οργάνωση μεγάλων εκθέσεων.

Εικόνα καταστροφής από τις διαδηλώσεις

Στην περίπτωση της Ελλάδας η προβολή των καταστροφών μετά τις διαδηλώσεις έχει εκτοξεύσει τα ασφάλιστρα σε δυσθεώρητα ύψη, καθώς αυτά προσδιορίζονται από τρεις παράγοντες: την εμπορική αξία κάθε έργου, το διάστημα της έκθεσής του και τον βαθμό επικινδυνότητας για την πρόκληση βλάβης ή κλοπής.

«Τελευταία τα ξένα μουσεία μάς αντιμετωπίζουν σαν εμπόλεμη ζώνη. Μας θεωρούν χώρα υψηλού κινδύνου, απαιτούν υπέρογκα ποσά για ασφάλιστρα και εγγυητικές επιστολές για να μας δανείσουν έργα», μας λέει ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης καθηγητής Ν. Σταμπολίδης. Το γεγονός αυτό είναι αλήθεια ότι καθιστά το κόστος για την οργάνωση μιας έκθεσης απαγορευτικό για ένα μικρό μουσείο, ιδίως την εποχή αυτή που δεν περισσεύουν οι χορηγοί, οι οποίοι κάποτε αναλάμβαναν ένα μέρος της δαπάνης.

Πολλές φορές στο παρελθόν η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα, αλλά και πολλοί επικεφαλής μεγάλων ελληνικών μουσείων, ζητούσαν από το υπουργείο Πολιτισμού να ισχύσει και στην Ελλάδα ό,τι ισχύει σε άλλες χώρες του εξωτερικού, όπου για τη μεταφορά έργων μεγάλης αξίας παρέχεται κρατική εγγύηση για την αποζημίωση.

Πριν από περίπου ενάμιση χρόνο οι νομικές υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού συνέταξαν ένα σχέδιο νόμου, το οποίο φαίνεται πως έχει «σκαλώσει» στο Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, το οποίο καλείται να εκτιμήσει ποιο θα είναι εν δυνάμει το κόστος χορήγησης κρατικής εγγύησης για την ασφάλεια έργων τέχνης.

«Θα είναι ελάχιστο», αναφέρουν οι υποστηρικτές του νομοσχεδίου και επισημαίνουν ότι, σύμφωνα με μία μελέτη που έγινε στις 31 χώρες-μέλη της Ε.Ε. το 2011 φαίνεται ότι σπανίως χρειάστηκε ένα κράτος να βάλει το χέρι στην τσέπη για κάποια αποζημίωση. Και συγκεκριμένα την πενταετία 2003 – 2008 μόνο για εφτά από τα 5.000 έργα που διακινήθηκαν με κρατική εγγύηση σε 18 κράτη-μέλη ζητήθηκε αποζημίωση. Όσο για το κέρδος των μουσείων, ήταν πολύ σημαντικό. Η ιδιωτική ασφάλιση έχει υπολογιστεί ότι ανεβάζει το συνολικό κόστος διοργάνωσης μιας  περιοδικής έκθεσης από 15% έως 40%.

Το πρόβλημα αυτό άρχισε να γίνεται αισθητό μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, όταν ξαφνικά η διεθνής απειλή τρομοκρατικών ενεργειών αύξησε τα ασφάλιστρα μεταφοράς και έκθεσης έργων τέχνης κατά 20-25%. Η Ελλάδα ακόμη θεωρείτο ασφαλής χώρα. Μπήκε στη λίστα των χωρών που απειλούνται από τρομοκρατικές ενέργειες το 2008, μετά τις καταστροφές στην Αθήνα που ακολούθησαν τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου.

Φοβούνται… γιουρούσι στα μουσεία

«Όταν είδαν να καίγονται κτήρια και ιστορικά σινεμά, φαντάστηκαν πως μπορεί να καεί και ένα μουσείο. Η Αθήνα θεωρείται γι’ αυτούς επικίνδυνη. Αυτός είναι ο λόγος που ίσως κάποιοι να είναι επιφυλακτικοί, αλλά θεωρώ πως δεν υπάρχει πρόβλημα», μας λέει η γεν. γραμματέας Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. «Είδατε ότι ένα μεγάλο μουσείο, όπως το Λούβρο, δεν αρνήθηκε να μας στείλει έργα για τις εκθέσεις της Θεσσαλονίκης και ότι η Αμερική δέχθηκε να θέσει υπό κρατική εγγύηση την ασφάλιση των έργων του Βυζαντίου που θα τους στείλουμε. Γι’ αυτό πιστεύω πως όλα είναι θέμα διαπραγματεύσεων». Η ίδια υποστηρίζει πως υπάρχει θεσμικό πλαίσιο ικανό να προστατεύσει τη διακίνηση των πολιτιστικών αγαθών εντός και εκτός της χώρας.

Από την άλλη πλευρά, διευθυντής μεγάλου αρχαιολογικού μουσείου μάς είπε: «Αυτό που συμβαίνει τώρα δεν το έχω ξαναζήσει. Παρόλο που οι άνθρωποι των ξένων μουσείων θέλουν τη συνεργασία μαζί μας, οι δημόσιες υπηρεσίες των χωρών τους είναι πολύ δύσπιστες. Βλέποντας την οικονομική κατάσταση της χώρας μας και τις αντιδράσεις των πολιτών, φοβούνται μην γίνει γιουρούσι στα μουσεία. Ακούμε με έκπληξη να μας θέτουν το ερώτημα: ‘‘Κι αν σας τα δώσουμε και μας τα κατασχέσετε;’’. Πρόβλημα παρατηρείται και στα τελωνεία των τρίτων χωρών (πλην Ευρωπαϊκής Ένωσης), όπου για την εισαγωγή ή εξαγωγή ενός αρχαίου ζητείται εγγυητική επιστολή σαν να πρόκειται για εμπορικό προϊόν. Τα μουσεία αδυνατούν να καταθέσουν εγγυητικές επιστολές για μεγάλης αξίας έργα, καθώς η αξία τους στην αγορά ξεπερνάει πολλές φορές τον ετήσιο προϋπολογισμό τους».