search
ΠΕΜΠΤΗ 28.03.2024 23:52
MENU CLOSE

Οι χήρες της λογοτεχνίας

26.11.2012 22:00
Οι χήρες της λογοτεχνίας - Media

Πίσω από κάθε μεγάλο λογοτέχνη, υπάρχει συνήθως μια διάσημη χήρα. Τις περισσότερες φορές είναι μισητή και αδίστακτη. Πονοκέφαλος για τους εκδότες, δαίμονας για τους θαυμαστές της λογοτεχνίας. Υπάρχουν, βέβαια, και εξαιρέσεις.

Πίσω από κάθε μεγάλο λογοτέχνη, υπάρχει συνήθως μια διάσημη χήρα. Τις περισσότερες φορές είναι μισητή και αδίστακτη. Πονοκέφαλος για τους εκδότες, δαίμονας για τους θαυμαστές της λογοτεχνίας. Υπάρχουν, βέβαια, και εξαιρέσεις. Με αφορμή τον θάνατο πριν από λίγες μέρες της χήρας του Τ.Σ. Έλιοτ, Βάλερι, θυμηθήκαμε γυναίκες οι οποίες έκαναν κουμάντο σε ιστορικά βιβλία που γεννήθηκαν από σπουδαίες πένες.

Μάλλον δεν υπάρχει πιο μισητή χήρα διασήμου στον κόσμο από τη Γιόκο Όνο. Οι οπαδοί των «Μπιτλς» τη θεωρούν βασική υπεύθυνη για τη διάλυση του θρυλικού συγκροτήματος. Αν και ο Πολ Μακάρτνεϊ διαφωνεί, κατονομάζοντας μάλιστα και τον αληθινό (όπως υποστηρίζει) υπεύθυνο, τον μάνατζέρ τους, οι φαν δεν πείθονται.
Είναι κατανοητό η χήρα ενός μουσικού με το ταμπεραμέντο της Γιόκο Όνο να συγκεντρώνει την μήνιν των πιστών. Ποιος να το φανταζόταν όμως πως και άλλες χήρες, ποιητών κυρίως, είναι «σπαστικές»; Υποτίθεται πως η μούσα του ποιητή είναι ένα πλάσμα φευγάτο. Ή μπορεί να πρόκειται και για δοξασία. Διότι υπάρχουν χήρες – όνομα και μη χωριό – και στην Ελλάδα ακόμη, που δεν επιτρέπουν καν να κυκλοφορεί το έργο του αποθανόντος συζύγου τους…

Τ.Σ. Έλιοτ: Με έναν Κέρβερο στο πλευρό του
Πριν από λίγες ημέρες έφυγε από τη ζωή, στα 86 της χρόνια, η δεύτερη σύζυγος του μεγάλου Βρετανού ποιητή Τ.Σ. Έλιοτ, ο οποίος είχε εγκαταλείψει τον μάταιο τούτο κόσμο το 1965. Είχαν παντρευτεί το 1957 – εκείνος 68 ετών, εκείνη μόλις 30. Η Βάλερι Έλιοτ διαφύλαξε σαν Κέρβερος επί μισό αιώνα την κληρονομιά του, περιλαμβανομένου του πλούσιου αρχείου επιστολών του. Ελάχιστοι μελετητές είχαν πρόσβαση, αλλά ακόμη και αυτοί σπάνια έπαιρναν την άδεια να παραθέσουν αυτούσιες φράσεις από την αλληλογραφία του.
Γιατί η Βάλερι δεν έδινε ούτε του αγγέλου της νερό, ιδίως σε ό,τι αφορούσε πληροφορίες για τη ζωή του; Διότι ο Τ.Σ. Έλιοτ – ή το πνεύμα του – θα έκανε «Φονικό στην εκκλησιά». Οι τελευταίες επιθυμίες του ήταν η Βάλερι να αρνηθεί βοήθεια προς οποιονδήποτε επίδοξο βιογράφο και να προστατέψει τη μνήμη του από υπαινιγμούς σχετικούς με τη σεξουαλικότητά του και τον εγκλεισμό της πρώτης συζύγου του σε ψυχιατρική κλινική. Ακόμα και την αλληλογραφία του εκείνη την επιμελήθηκε πριν εκδοθεί (επιλεκτικά).

Κάτω τα χέρια από τα άπαντα του Μπόρχες
Οι κακοί χειρισμοί, οι κακές εκτιμήσεις, οι περιορισμοί, έχουν αγγίξει το ποιητικό έργο του Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Ο Μπόρχες έκανε στα τελευταία χρόνια της ζωής του μια σειρά από μεγάλα ταξίδια σε όλο τον κόσμο, συνοδεία της βοηθού του Μαρία Κοδάμα, Αργεντίνας ιαπωνογερμανικής καταγωγής. Ο ποιητής πέθανε το 1986 στη Γενεύη. Προς μεγάλη έκπληξη των στενών του φίλων, όπως ο Αδόλφο Μπιόι Κασάρες, λίγο πριν πεθάνει νυμφεύθηκε την Κοδάμα. Έτσι, εκείνη απέκτησε όλα τα δικαιώματά του, που της αποφέρουν ετήσιο εισόδημα πολλών εκατομμυρίων.
Το περιοδικό «Νουβέλ Ομπσερβατέρ» δημοσίευσε το 2006 μια καταγγελία των εκδόσεων Γκαλιμάρ, σύμφωνα με την οποία η κληρονόμος αρνείται την κυκλοφορία των απάντων του Μπόρχες στη Γαλλία. Ο εκδότης, έξω φρενών, έλεγε πως χάνει «ένα εκατομμύριο ευρώ» και πως η ίδια είχε συμμετάσχει στην προεργασία συνεργαζόμενη για μεγάλο διάστημα με τον επιμελητή.  Εκνευρισμένο το αφεντικό του Γκαλιμάρ αποκάλυψε ότι η Κοδάμα έχει επανειλημμένα σύρει στα δικαστήρια ανθρώπους που ασχολούνται με τον Μπόρχες, ζητώντας ποσοστά. Επί παραδείγματι, ζήτησε μερίδιο από βιβλίο του Οσβάλντο Φεράρι, όπου έχουν περιληφθεί συνομιλίες του με τον ποιητή. Το παρισινό δικαστήριο δεν συμφώνησε. Το καλύτερο; Με αυτή τη συμπεριφορά της έχει οδηγήσει στην αμφισβήτηση της εγκυρότητας του γάμου αλλά και της διαθήκης…

Η χήρα του Μπρεχτ είχε άποψη για όλα
Η επόμενη χήρα που θα μας απασχολήσει τα είχε βάλει μέχρι με την Κατίνα Παξινού, που δεν τη θεωρούσε κατάλληλη για να παίξει έναν πολύ μεγάλο ρόλο, αυτόν της «Μάνας Κουράγιο». Αναφερόμαστε στην Ελένε Βάιγκελ, σύζυγο του Μπέρτολτ Μπρεχτ (1898 – 1956). Ο Σπύρος Παγιατάκης έχει μεταφέρει σε κείμενό του στην εφημερίδα «Καθημερινή» μια δυνατή εικόνα.
Ο «Κύκλος με την κιμωλία» παίχτηκε από τον Κάρολο Κουν χωρίς
τον «σοσιαλιστικό» πρόλογο και χωρίς – κυρίως – τη μουσική του Ντεσάου. Με μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. Έξω φρενών
η Βάιγκελ, ζήτησε να αφαιρεθούν τα δικαιώματα. Δεν έδωσε άδεια στην επόμενη παραγωγή, επειδή διαφώνησε με το να παίξει η Εκάλη Σώκου τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο «Τα οράματα της Σιμόν Μασάρ», γιατί την έβρισκε μεγάλη (ήταν 25 και όχι… έφηβη).
Το χειρότερο όμως ήταν όταν έμαθε πως η Παξινού θα έπαιζε τη «Μάνα Κουράγιο» στο «Μπρόντγουαίη». «Αυτή να το παίξει! Ποτέ! Θα το κάνει τραγωδία», είπε.
Για την Ιστορία, η Παξινού το ανέβασε στην Αθήνα μετά τον θάνατο της κυρίας Μπρεχτ, το 1971, με τεράστια επιτυχία.
Η Βάιγκελ έκανε «θραύση» από την ανάποδη στο «Μπερλίνερ Ανσάμπλ», το περίφημο θέατρο – δημιούργημα του Μπρεχτ. Κατείχε – εννοείται! – την απόλυτη αλήθεια, το «θεατρικό πνεύμα» του συγγραφέα, είχε άποψη για τα πάντα. Μετά τον θάνατό της η κόρη τους, Μπάρμπαρα Μπρεχτ Σαλ, ανέλαβε τα ηνία με το ίδιο «ατσάλινο» χέρι.
Η Μάργκαρετ Κρόιντεν στο βιβλίο της «Τα ενδιάμεσα χρόνια» αναφέρεται στη συνάντησή της με την Μπάρμπαρα στο Ανατολικό Βερολίνο. Όλοι διατείνονται πως η οικογένεια Μπρεχτ μετατρέπει τη σκηνή σε μουσείο, μένοντας προσκολλημένη σε δόγματα, παρατήρησε. «Αστικά κακόβουλα κουτσομπολιά», απάντησε η κόρη. «Αυτά τα λένε οι καπιταλιστές που μας ζηλεύουν, φθονούν την καλή μας τύχη και το Μπερλίνερ Ανσάμπλ». Μάλιστα…

Η κυρία Τζόις δεν διάβασε ποτέ τον «Οδυσσέα»
Δεν είναι ωστόσο όλες οι χήρες «δαιμονικές», στριμμένες ή αυστηρές. Μερικές κάνουν τα πάντα για τη σωστή προβολή του έργου εκείνων που αγάπησαν. Αφού πρώτα στους στήριξαν στη ζωή τους.
Ένα από τα μεγαλύτερα παραδείγματα είναι αυτό της Νόρα Μπάρνακλ.
Η μέρα του πρώτου της ραντεβού με έναν πολύ μεγάλο συγγραφέα, τον Τζέιμς Τζόις, έχει κηρυχθεί εθνική γιορτή για την Ιρλανδία. Καλά, όχι ακριβώς. Ο Τζόις έβαλε την υπόθεση του «Οδυσσέα» του να ξετυλίγεται τότε. Από το επίθετο του πρωταγωνιστή του, Λέοπολντ Μπλουμ, η 16η Ιουνίου ονομάστηκε Bloomsday.
Η γλυκιά, αξιαγάπητη, αγέρωχη κοκκινομάλλα, ήταν καμαριέρα. Ίσως δεν καταλάβαινε τα σπουδαία έργα του, όμως ήταν ο στυλοβάτης του: τον λάτρευε, τον φρόντιζε και του συμπαραστεκόταν όσο δημιουργούσε, επί 36 χρόνια.
Ο επαναστατημένος νέος, κατά δήλωσή του, κοντά της έγινε άντρας.
Ο Τζόις, που έψαχνε το αξιοσημείωτο μέσα στο κοινότοπο, αναγνώριζε ότι η Νόρα κάθε άλλο παρά συνηθισμένη ήταν. Δεν διέθετε μόρφωση, είχε απλώς τελειώσει το δημοτικό. Δεν καταλάβαινε από λογοτεχνία. Είχε όμως μεγάλη ευστροφία, χιούμορ, μιλούσε λίγο και με ακρίβεια. Όταν ο Τζόις ξενυχτούσε γράφοντας το «Finnegans Wake» και γελούσε από τους γρίφους που σκαρφιζόταν ώστε να έχουν να ασχολούνται οι κριτικοί του μέλλοντος, όπως έλεγε, η Νόρα του φώναζε «Τζιμ, σταμάτα να γελάς ή τουλάχιστον σταμάτα να γράφεις αυτό το βιβλίο». Δίπλα της έβρισκε τη σιγουριά που αναζητούσε και έδειχνε πως δεν τον ένοιαζε που η Νόρα είχε αρνηθεί να διαβάσει τον «Οδυσσέα».
Ας μην ήταν αλήθεια, ήταν γενναίο εκ μέρους του. Όταν πέθανε (1941), την άφησε πίσω να μοχθεί επί δέκα χρόνια, μέχρι τον δικό της θάνατο, για τη διάδοση του έργου που μπορεί να μην καταλάβαινε, όμως θαύμαζε και συναισθανόταν την αξία του.

Μια ιστορία πίστης και αφοσίωσης
Η πιο δραματική αφοσίωση γυναίκας στο έργο του συντρόφου της μετά τον θάνατό του είναι αναμφισβήτητα αυτή της Λίλιαν Χέλμαν. Η συγγραφέας και ο Ντάσιελ Χάμετ δεν είχαν παντρευτεί ποτέ. Είχαν, μάλιστα, χωρίσει πολλές φορές. Ή είχε απομακρυνθεί ο ένας από τη ζωή του άλλου. Η Χέλμαν τον θεωρούσε τον άνθρωπο της ζωής της. Και αλήθεια, ήταν. Εκείνος τη δίδαξε να γράφει, να είναι εργατική, πειθαρχημένη, εξαιρετικά αυστηρή με τον εαυτό της και τη δουλειά της.
Η Χέλμαν ομολογεί ότι μετά τον θάνατο του Χάμετ, τον Ιανουάριο του 1960, έκανε ό,τι ο ίδιος δεν θέλησε να κάνει. Δημοσίευσε μια επιλογή αστυνομικών διηγημάτων του που είχαν σταματήσει να κυκλοφορούν πριν από τον πόλεμο, καθώς είχε αρνηθεί κάθε επαφή με εκδότες για επανέκδοση. Περιέλαβε, μάλιστα, το ημιτελές έργο του με τίτλο «Τουλίπα». Επίσης, εργάστηκε άοκνα για να τον ανακαλύψει και πάλι ο κόσμος και να τον αγαπήσει. Η ιστορία τους ήταν γεμάτη συγκίνηση, και έτσι παραμένει.

Οι Έλληνες λογοτέχνες διαχειριστές της υστεροφημίας τους
Στην Ελλάδα, τα αρχεία έχουν κατατεθεί από τις συντρόφους των ποιητών ή από τους ίδιους στη Γεννάδιο (Σεφέρης, Ελύτης, Βρεττάκος), στα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη (Ρίτσος – η προσφορά εδώ έγινε από τη Φαλίτσα και την Ερη Ρίτσου, σύζυγο και κόρη του ποιητή αντίστοιχα), στο ΕΚΕΒΙ (Τσίρκας, μετά θάνατον από τη σύζυγό του Αντιγόνη Χατζηανδρέα) κ.α.
Η χήρα του Νίκου Καζαντζάκη, Ελένη, κληροδότησε με τη διαθήκη της τα δικαιώματα του συγγραφικού του έργου στον θετό υιό της Πάτροκλο Σταύρου. Μέλη της οικογένειας Καζαντζάκη προσέφυγαν στα δικαστήρια. Ο Άρειος Πάγος αποφάνθηκε τελεσίδικα ότι τα δικαιώματα πρέπει να παραμείνουν στον Π. Σταύρου.

google_news_icon

Ακολουθήστε το topontiki.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν.

ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

Το topontiki.gr σέβεται όλες τις απόψεις, αλλά διατηρεί το δικαίωμά του να μην αναρτά υβριστικά σχόλια και διαφημίσεις. Οι χρήστες που παραβιάζουν τους κανόνες συμπεριφοράς θα αποκλείονται. Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών.

ΠΕΜΠΤΗ 28.03.2024 23:47