Η θεατρική διασκευή της ομώνυμης κινηματογραφικής επιτυχίας από τον Άλμπερτ Οστερμάιερ, χωρίς να χάνει το ενδιαφέρον της, κατέληξε σε μια υποτονική παράσταση με μελοδραματικές εκφορτίσεις.

Η θεατρική διασκευή της ομώνυμης κινηματογραφικής επιτυχίας από τον Άλμπερτ Οστερμάιερ, χωρίς να χάνει το ενδιαφέρον της, κατέληξε σε μια υποτονική παράσταση με μελοδραματικές εκφορτίσεις.

Ο θεατρικός συγγραφέας Γκέοργκ Ντράιμαν έχει μια πλήρη και τακτοποιημένη ζωή στην Ανατολική Γερμανία του υπαρκτού σοσιαλισμού. Τα έργα του έχουν μεγάλη επιτυχία και απολαύει της εκτίμησης του καθεστώτος καθώς, παρά τις αμφιβολίες που τον ζώνουν από παντού, παραμένει νομιμόφρων. Το ισορροπημένο σκηνικό αυτής της ζωής ανατρέπεται ωστόσο όταν η θεατρική πρωταγωνίστρια και ερωμένη του συγγραφέα, η Κρίστα-Μαρία Ζίλαντ, γίνεται στόχος των σεξουαλικών βλέψεων του υπουργού Πολιτισμού Μπρούνο Χεμπφ. Στο σοσιαλιστικό, λεγόμενο, στρατόπεδο όλες οι διαφορές – επιστημονικές ή προσωπικές – λύνονται σε θεολογικό επίπεδο, δηλαδή στην κομματική αρένα, όπου επικρατεί ο λόγος και η ράβδος του ισχυρότερου. Αφού ο συγγραφέας είναι πλέον ανταγωνιστής του υπουργού, πρέπει να εξοντωθεί, και την ενοχοποίησή του αναλαμβάνει η μυστική υπηρεσία του καθεστώτος, η διαβόητη Στάζι. Ενώ όμως η ηθοποιός υποκύπτει αρχικά στις ερωτικές απαιτήσεις του υπουργού και τελικά στον εκβιασμό της Στάζι, ο υπεύθυνος για την παρακολούθηση του Ντράιμαν, ο Γκερντ Βίσλερ, λυγίζει μπροστά στην κατάφωρη αδικία, μεταστρέφεται και διασώζει τον συγγραφέα από σίγουρη σύλληψη.
Στην παράσταση της Αλίκης Δανέζη-Knutsen κυριαρχεί το σκηνικό τοπίο της Κικής Πίττα, που συγκέντρωσε σε μια διαμήκη παράταξη πλήθος ετερογενών, πλην άριστα συγκερασμένων προς την υπόθεση, αντικειμένων και μικροεπίπλων που υποστηρίζουν πειστικότατα την εξέλιξη της πλοκής. Στην ολοκλήρωση του περιβάλλοντος χώρου συμπράττουν αποφασιστικά τα κοστούμια του Άγγελου Μέντη και οι φωτισμοί του Αλέκου Γιάνναρου. Η σκηνοθέτις επιδίωξε, ορθά, να ακολουθήσει το ήπιο σθένος της ταινίας και να καταγράψει με σεισμογράφο χαμηλών εντάσεων τις τεκτονικές μετατοπίσεις προσώπων και ιδεών. Η χαμηλή φωτιά, όμως, χρειάζεται μεγάλη τέχνη για τη συντήρησή της και σωρεία ανεπαίσθητων αναζωπυρώσεων. Έτσι, η παράσταση, χωρίς να χάνει το ενδιαφέρον της, δεν απέδωσε επαρκώς την υφέρπουσα βία ούτε τη συνακόλουθη υπόκωφη βουή των ψυχικών μεταστροφών. Το ύφος, αντί για λιτό και ισοτονικό, κατέληξε υποτονικό και ο ρυθμός έχασε τη σταθερότητά του και έγινε πλαδαρός. Οι εσωτερικές ρήξεις υπονομεύτηκαν από τη νωθρή κίνηση και η επιτάχυνση της δράσης ανακόπηκε από μελοδραματικές εκφορτίσεις. Παρόμοιες αστοχίες σημειώθηκαν και στη χαρακτηρολογία των ηρώων. Ο υπουργός Χεμπφ, τον οποίο απέδωσε σε πλήρη συμφωνία με το πνεύμα της παράστασης ο Κώστας Μπερικόπουλος, από στυγνό και κυνικό υποκείμενο, που ενδιαφέρεται μόνο για τη νομή της σάρκας, μεταμορφώθηκε σε ερωτοχτυπημένο μεσήλικα και σχεδόν συμπαθή αισθηματία. Ο κομβικός ρόλος του πράκτορα Βίσλερ εικονογραφήθηκε από τον Κώστα Μαυροματάκη με όλα τα προσημαινόμενα της ιδεολογικής του μεταστροφής. Ο ήρωας όμως δεν είναι εξαρχής ραγισμένος. Αντίθετα, είναι σκληρός επαγγελματίας και πεπεισμένος για το ύψος της αποστολής του. Μόνο έτσι, άλλωστε, προσλαμβάνει πλήρη σημασία η κατάρρευση των πεποιθήσεών του. Η Άννα Μάσχα (Ζίλαντ) και ο Φάνης Μουρατίδης (Ντράιμαν) κράτησαν πίσω από ένα θαμπό γυαλί μια αρμονική σταθερά χωρίς εξάρσεις ούτε βυθίσματα. Ο κορυφαίος της παράστασης Γιώργος Συμεωνίδης υπήρξε δραστικός στις μεταμορφώσεις που απαιτούσαν οι πολλαπλοί του ρόλοι, καίριος στις επιδόσεις του και ο πλέον νευρώδης, με διαφορά φάσεως, μεταξύ των συμπρωταγωνιστών του.

Το δράμα των ανυπότακτων

Η μοίρα των καλλιτεχνών και των διανοουμένων στην πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση καθώς και στις χώρες του ανατολικού μπλοκ υπήρξε εξόχως δραματική. Το αναγνωρίζουν πια και όσοι για χρόνια το αποσιωπούσαν με πείσμα από φόβο μήπως καταλήξουν φερέφωνα του ιμπεριαλισμού. Μα, ενώ η μοίρα των προσώπων έχει σφραγιστεί ανεπανόρθωτα, δεν είναι καθόλου αργά να ρίξουμε ένα μελαγχολικό φως στη συνθήκη της χαλασμένης τους ζωής. Την περίοδο που ο σταλινισμός μετατρέπει μια επαναστατική μεταφορά σε φρικτή κυριολεξία και το σοσιαλιστικό στρατόπεδο γίνεται στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας, κάποιοι, όπως ο Καντίνσκι και ο Ζαμιάτιν, έχουν προλάβει να φύγουν. Ο Γιεσένιν και ο Μαγιακόφσκι αυτοκτονούν εγκαίρως. Η Μαρίνα Τσβετάγιεβα, που ήταν ήδη έξω, επιστρέφει οικειοθελώς και έχει μαύρο ριζικό. Άλλοι εκτελούνται ή εξαφανίζονται στα στρατόπεδα, όπως ο Μέγιερχολντ και ο Ισαάκ Μπέμπελ, κι άλλοι επιζούν στη σιωπή και στην απομόνωση, όπως ο Μπουλγκάκωφ και ο Πάστερνακ… Στην Ανατολική Γερμανία και στις άλλες χώρες που τα σοβιετικά τανκς προσάρτησαν μετά τον πόλεμο στο, κατ’ ευφημισμόν πλέον, σοσιαλιστικό στρατόπεδο, το δράμα συνεχίζεται. Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ και η Άννα Ζέγκερς θα γυρίσουν με σφιγμένα δόντια από τη Δύση στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας και θα διαδραματίσουν εξέχοντα ρόλο στα πολιτιστικά της δρώμενα, αλλά ο Βολφ Μπίρμαν και ο Ρανίτσκι και ο Κούντερα και τόσοι άλλοι, αμέτρητοι, θα αναγκαστούν να φύγουν για τη Δύση. Ο Λούκατς, παραδόξως, θα επιβιώσει όλων των εκκαθαρίσεων, αλλά ο Αντρέι Σινιάφσκι, ο Σεργκέι Παρατζάνωφ και ο Βάτσλαβ Χάβελ θα περάσουν χρόνια στις φυλακές. Το κύμα αυτών που θα διαφύγουν με αμφίβολο μέλλον είναι ατελείωτο, αλλά και όσοι παραμείνουν θα ζήσουν και θα δημιουργήσουν σ’ ένα εξίσου αμφίβολο παρόν… Ο καλλιτέχνης και ο διανοούμενος, ακόμα κι όταν απαρνείται συνειδητά το αστικό του παρελθόν, όπως ο ήρωας στις «Ζωές των άλλων», ο Ντράιμαν, είναι πάντα ύποπτος για την κομματική ορθοδοξία και κάτι παραπάνω: ένας κρυφός εχθρός…