Η συγγραφέας και ακτιβίστρια Αχντάφ Σουέιφ, η εμβληματική προσωπικότητα της εξέγερσης στην πλατεία Ταχρίρ, μιλάει στο «Ποντίκι art» για το μέλλον της επανάστασης στην Αίγυπτο.

Η συγγραφέας και ακτιβίστρια Αχντάφ Σουέιφ, η εμβληματική προσωπικότητα της εξέγερσης στην πλατεία Ταχρίρ, μιλάει στο «Ποντίκι art» για το μέλλον της επανάστασης στην Αίγυπτο. Και η νεαρή σκηνοθέτις Χαΐφα Αλ Μανσούρ, που εντυπωσίασε στα Διεθνή Φεστιβάλ, αποκαλύπτει πόσο ριψοκίνδυνο είναι να υψώνεις τη φωνή σου και την κάμερα στη Σαουδική Αραβία

«Στηρίζω την εξέγερση των γυναικών στον αραβικό κόσμο, γιατί…» είναι η πρόσφατη καμπάνια της γνωστής ιστοσελίδας «Η εξέγερση των γυναικών στον αραβικό κόσμο», με αφορμή τον έναν χρόνο δημιουργίας της. Οι γυναίκες του αραβικού κόσμου πρωτοστάτησαν σε χαρακώματα και πλατείες, έδωσαν σκληρό αγώνα για να διεκδικήσουν την ισότητα και να κατοχυρωθούν συνταγματικά απέναντι σε συντηρητικά καθεστώτα και άγρια τοπικά έθιμα. Ενάμιση χρόνο μετά, οι γυναίκες στις περισσότερες αραβικές χώρες εξακολουθούν να στερούνται το δικαίωμα λόγου, συμμετοχής στην εξουσία, να κακοποιούνται σωματικά και ψυχικά. Ωστόσο κάποιες γυναίκες αισθάνονται πιο δυνατές μετά την επανάσταση και ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον.

Το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω
«Το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω», τονίζει στο «Ποντίκι art» η δυναμική αγωνίστρια, διανοούμενη και συγγραφέας Αχντάφ Σουέιφ. Λίγες μέρες πριν, οι φωτογραφίες των Αιγυπτίων γυναικών να κόβουν τα μαλλιά τους στη μέση της ιστορικής πλατείας Ταχρίρ κάνει τον γύρο του κόσμου.
Στις 25 Ιανουαρίου 2011, όταν ξέσπασε η αιγυπτιακή επανάσταση, η Σουέιφ θα κατέβει στην πλατεία Ταχρίρ του Καΐρου και θα ζήσει μαζί με τους συμπατριώτες της τους φόβους, τις νίκες, τις ήττες, τη βία, την προσδοκία της επανάστασης για την ανασυγκρότηση της Αιγύπτου. Καλύπτοντας λεπτό προς λεπτό την εξέγερση, η Αχντάφ είναι η φωνή της επανάστασης, η ανταποκρίτρια της εφημερίδας «Γκάρντιαν» και άλλων βρετανικών ΜΜΕ. Η πλατεία Ταχρίρ γίνεται για δεκαοκτώ μέρες το σπίτι της και η Σουέιφ μοιράζεται μια εξαιρετική στιγμή στην Ιστορία, που είναι πολύ δική της και παράλληλα συλλογικά αιγυπτιακή, και την αποτυπώνει ατόφια και εν θερμώ στο βιβλίο της «Κάιρο, η πόλη μου, η επανάστασή μας» (εκδόσεις Μεταίχμιο). Παθιασμένη, μαχητική αλλά και αμετανόητα αισιόδοξη, η Σουέιφ δημιουργεί το ακέραιο πορτρέτο της επανάστασης και δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για την αλήθεια των γεγονότων.

Η νύχτα της οργής
Τη νύχτα της Παρασκευής ή «τη νύχτα της Οργής» στην πλατεία Ταχρίρ, που σχεδιάστηκε με πρότυπο την Ετουάλ του Παρισιού, «ένα εκατομμύριο σημαίες ανεμίζουν και πανό ξεδιπλώνονται: Όχι άλλα βασανιστήρια! Καλώς ήλθατε στο αύριο!». Αγρότες, εργάτες, φοιτητές, γυναίκες και άντρες διαδηλώνουν ενάντια στο καθεστώς Μουμπάρακ. Κραυγές, αίμα και δάκρυα μυρίζουν οι δρόμοι γύρω από την πλατεία. Ασφαλίτες και στρατιωτικοί καίνε με μολότοφ τους διαδηλωτές, ενώ οι σκοπευτές από την ταράτσα του Χίλτον και του αμερικανικού πανεπιστημίου πυροβολούν εν ψυχρώ στο πλήθος. Η Αχντάφ μαζί με τη συναγωνίστριά της Μάριαμ τρέχουν να γλιτώσουν από τις σφαίρες και τα δακρυγόνα. Ξαφνικά πέφτουν πάνω σε στρατιώτες της ασφάλειας. Ένας νεαρός στρατιώτης αναγνωρίζει τη Σουέιφ. «Αν μπορούσαμε να βγάλουμε τη στολή θα ερχόμαστε μαζί σας», φωνάζει στις γυναίκες και ξεσπάει σε κλάματα. «Ωστόσο μας δόθηκαν, μας παραχωρήθηκαν δεκαοχτώ χρυσές ημέρες», θυμάται η Σουέιφ, «δεκαοχτώ ημέρες που έβγαλαν από μέσα μας ό,τι καλύτερο είχαμε και μας έδειξαν όχι μόνο τι μπορούσαμε να κάνουμε, αλλά και πώς μπορούσαμε να είμαστε…».

Αχντάφ Σουέιφ: «Ο δρόμος μας είναι σπαρμένος με εμπόδια»

Γεννημένη στο Κάιρο το 1950, κόρη διανοουμένων, η Σουέιφ θα βρεθεί μικρό παιδί στην Αγγλία, ακολουθώντας την πανεπιστημιακή καριέρα της μητέρας της. Πολλά χρόνια αργότερα θα ξαναβρεθεί στην Αγγλία για μεταπτυχιακά. Μόνο που τα πράγματα δεν είναι εύκολα για τη νεαρή Αχντάφ. Είναι γυναίκα, αραβικής καταγωγής, και σπουδάζει γλωσσολογία στην Οξφόρδη. Αρθρογραφεί με αγωνιστική διάθεση προκαλώντας τους Αγγλοσάξονες να δουν με άλλη ματιά τον αραβικό κόσμο. Στα εμπνευσμένα πολιτικά – πολιτιστικά δοκίμια της «Mezzaterra» (2004) θα γράψει για το πώς αλληλοεπηρεάζεται η ανατολική και η δυτική κουλτούρα.  Στην απορία μας για το αν διασταυρώνεται η πολιτική με την τέχνη, η Σουέιφ είναι ξεκάθαρη: «Όταν βρίσκεσαι στην καρδιά της επανάστασης, όταν είσαι μέρος μιας εξέγερσης που θέλει να επανακαθορίσει το μέλλον ολόκληρου του αιγυπτιακού λαού, σκέφτεσαι ότι είναι απίστευτα σκληρό να αφήνεις τους συντρόφους σου, τη μέθη του αγώνα, για να κλειστείς στο σπίτι σου και να γράφεις αντί να είσαι στον δρόμο και τα χαρακώματα, κάθε λεπτό, κάθε στιγμή».
Η επανάσταση συνεχίζεται… και η Αχντάφ Σουέιφ είναι εκεί. Η Αχντάφ Σουέιφ έχει αποδεχθεί την πραγματικότητα και ξέρει ότι χρειάζεται χρόνος για να εξαλειφθούν τα κατάλοιπα του καθεστώτος. Ελπίζει για καλύτερες μέρες και, όπως γράφει στο βιβλίο της, «όποιος αγαπά την Αίγυπτο, ας έρθει να βοηθήσουμε να φτιάξουμε την Αίγυπτο».

Πώς είναι το κλίμα στην πατρίδα σας τώρα, κυρία Σουέιφ;
Νομίζω ότι έχουμε αποδεχτεί την πραγματικότητα. Απαλλαχτήκαμε από τον Μουμπάρακ, όχι όμως από πρακτικές και συμπεριφορές ενός αυταρχικού καθεστώτος, που γύρισε τη χώρα πολλά χρόνια πίσω. Ζήσαμε έναν βρόμικο πόλεμο φθοράς και καταγγελιών εναντίον όσοι συμμετείχαμε στην επανάσταση. Πιστεύω ότι μια εξέγερση είναι μια συνεχιζόμενη διαδικασία… και όλο αυτό είναι πολύ ζωντανό και πρέπει να συνεχίσει να ζει και να μεγαλώνει. Φυσικά, τώρα, έχει γίνει σαφές ότι η πορεία μας είναι δύσκολη και ο δρόμος μας σπαρμένος με εμπόδια. Όμως τίποτα και κανένας δεν μπορεί να μας σταματήσει.

Η μαχητική αρθρογραφία σας πολλές φορές ενόχλησε το κατεστημένο. Ποιος ήταν ο ρόλος των γυναικών στην εξέγερση;
Γυναίκες και άντρες πολέμησαν δίπλα δίπλα στα χαρακώματα για την ανατροπή του καθεστώτος. Δεν υπήρξε κανένας διαχωρισμός και καμιά διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα.

Ωστόσο στον αντιπολιτευόμενο Τύπο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι γυναίκες που συμμετείχαν στην εξέγερση μιλάνε για χαμένες προσδοκίες. Κάνοντας έναν απολογισμό, κυρία Σουέιφ, τι πιστεύετε ότι άλλαξε στη ζωή των γυναικών της πατρίδας σας;
Στους στόχους της επανάστασης είναι η κοινωνική δικαιοσύνη και η προστασία και διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πολεμάμε για ένα σύστημα που δεν θα κάνει διακρίσεις εις βάρος των πολιτών, με βάση την εθνικότητα, τη θρησκεία, το φύλο, και θα δίνει ίσες ευκαιρίες σε όλους. Θέλουμε ένα σύστημα που θεωρεί ότι η υγεία και η εκπαίδευση είναι δικαίωμα και καταφύγιο του ανθρώπου και όχι εμπόρευμα. Αγωνιζόμαστε για μια δίκαιη κατανομή του πλούτου και των πόρων.

Κοιτάζοντας το μέλλον, πώς φαντάζεστε τη συμμετοχή των γυναικών στην κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας;
Οι γυναίκες έχουν ήδη μια ικανή αντιπροσώπευση στη ζωή της χώρας. Πάνω από το 50% των εργαζομένων στην εκπαίδευση, στον τομέα της υγείας και στα ΜΜΕ είναι γυναίκες. Το ίδιο ισχύει και για το διπλωματικό σώμα, όπου το 35% των υπαλλήλων είναι γένους θηλυκού. Άλλωστε ανάμεσα στα φτωχότερα τμήματα της κοινωνίας, το 60% των νοικοκυριών έχουν αρχηγό οικογένειας γυναίκα.
 
Η αιγυπτιακή αντιπολίτευση θεωρεί ότι με το νέο Σύνταγμα δρομολογείται η συγκεκαλυμμένη επιβολή του ισλαμικού νόμου: αποδυναμώνονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και ενισχύονται οι διακρίσεις κατά των γυναικών. Κυρία Σουέιφ, οι Αιγύπτιες έχουν βρει τη φωνή τους σήμερα;
Οι γυναίκες είχαν πάντα μια ισχυρή φωνή στην Αίγυπτο.

Χαΐφα Αλ Μανσούρ: «Οι φανατικοί μάς απειλούσαν στα γυρίσματα»

Δεν είναι τυχαία περίπτωση η νεαρή Χαΐφα Αλ Μανσούρ. Γεννημένη στο Ριάντ, τόλμησε να γυρίσει ταινία σε μια χώρα που τον περασμένο μήνα έβαλε σύστημα για να παρακολουθεί όσες γυναίκες τολμούν να ταξιδέψουν στο εξωτερικό, ώστε να λαμβάνουν οι κηδεμόνες τους γραπτό μήνυμα στο κινητό με την πληροφορία ότι η γυναίκα ή η κόρη τους εγκαταλείπει τη χώρα. Ερωτήσεις του τύπου «πώς ήταν τα γυρίσματα» και «πόσο επικίνδυνο είναι να παραβαίνεις κατάφωρα τους αυστηρούς νόμους των μουλάδων» στο πρόσωπο της Μανσούρ αποκτούν το πραγματικό τους νόημα. Γιατί, όπως και να το κάνουμε, θέλει ψυχή και τρέλα να είσαι η πρώτη γυναίκα σκηνοθέτις στη Σαουδική Αραβία. «Είναι μια συγκλονιστική εμπειρία να γυρίζεις ένα φιλμ στη Σαουδική Αραβία. Οι άντρες και οι γυναίκες δεν επιτρέπεται να κυκλοφορούν στον δρόμο μαζί και είναι απαγορευμένο για μια γυναίκα να σκηνοθετεί άντρες. Από την αρχή των γυρισμάτων ώς την τελευταία σκηνή της ταινίας μάς πλησίαζαν απειλητικά οι φανατικοί και μας προπηλάκιζαν. Απαιτούσαν να σταματήσω την ταινία», μας είπε η σκηνοθέτις.
Το «Wadjda», η πρώτη ταινία της Χαΐφα Αλ Μανσούρ, γυρίστηκε με γερμανικά κεφάλαια στη Σαουδική Αραβία και βρήκε διανομή στη Γερμανία, στην Ελβετία και στη Γαλλία. Μέσα από τα μάτια της εντεκάχρονης ηρωίδας, που παίρνει μέρος σε έναν τοπικό διαγωνισμό ανάγνωσης του Κορανίου, σχεδιάζοντας με τα λεφτά του λαχείου να αγοράσει ένα ποδήλατο, αποτυπώνεται η σκληρή μοίρα των γυναικών. «Οι περισσότερες από τις συμμαθήτριές μου δεν είναι τόσο τυχερές. Ζουν υπερβολικά ‘‘προστατευμένες’’, χωρίς ευκαιρίες. Ήθελα να κάνω ένα φιλμ για αυτές τις γυναίκες. Ίσως αλλάξει κάτι», θα πει η Χαΐφα Αλ Μανσούρ, η οποία δεν θα δει την ταινία της να παίζεται σε κάποιον κινηματογράφο της πατρίδας της. Το σινεμά στη Σαουδική Αραβία είναι απαγορευμένο. Η φωνή της γυναίκας είναι η γύμνια της, λένε οι φανατικοί. Όχι όμως για τη Χαΐφα, που υψώνει την κάμερα και τη φωνή της.
«Είναι δύσκολο να αλλάξουν τα πράγματα στη Σαουδική Αραβία. Όμως κάποιες από μας κάνουμε πράγματα και αφηγούμαστε τις ιστορίες που θέλουμε να πούμε, ελπίζοντας ότι ο κόσμος είναι έτοιμος να τις ακούσει».
Παρ’ όλα τα προβλήματα και τις δυσκολίες που βιώνουν οι γυναίκες της Ανατολής, το παρήγορο είναι ότι ο αραβικός κόσμος βγαίνει από τη λήθη. Κάποιες γυναίκες της Αραβίας αμφισβητούν, δημιουργούν και ελπίζουν.