Με αφορμή το νέο βιβλίο «Ο βίος του στρατηγού Μακρυγιάννη» του ιστορικού Νίκου Θεοτοκά, ανοίγει για άλλη μια φορά η «καυτή» συζήτηση περί εθνικών ηρώων. Το «Ποντίκι art» φιλοξενεί δύο εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις για τη σχέση μας με τα εθνικά σύμβολα

Με αφορμή το νέο βιβλίο «Ο βίος του στρατηγού Μακρυγιάννη» του ιστορικού Νίκου Θεοτοκά, ανοίγει για άλλη μια φορά η «καυτή» συζήτηση περί εθνικών ηρώων. Το «Ποντίκι art» φιλοξενεί δύο εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις για τη σχέση μας με τα εθνικά σύμβολα

Η σχιζοφρενική διδασκαλία της Ιστορίας

Του Γιώργου Ι. Αλλαμανή
Μία εθνική σχιζοφρένεια χαρακτηρίζει τη διδασκαλία της Ιστορίας στην Ελλάδα, τουλάχιστον από τη Μεταπολίτευση του 1974 μέχρι σήμερα.
Στα μεν σχολεία ο ηρωποιητικός μηχανισμός και η κατασκευή της εθνικής ταυτότητας υπακούουν στην παραδοσιακή «τριπλή» αντίληψη της ιστορικής γραμμής που ανέπτυξε τον 19ο αιώνα ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος: Αρχαία Ελλάδα – Βυζάντιο – Νεότεροι Χρόνοι.
Στα δε πανεπιστήμια η ιστορική επιστήμη ασκεί κριτική στο κυρίαρχο ελληνοχριστιανικό ιδεολόγημα, αφήνοντας χώρο για αδογμάτιστο διάλογο, καταδύσεις στις πηγές, πολλαπλές ερμηνείες.
Τα ξανασκεφτόμουν όλα αυτά διαβάζοντας προ ημερών μία συνέντευξη του ιστορικού Νίκου Θεοτοκά στα «Νέα», στη Μικέλα Χαρτουλάρη, με αφορμή το κατακαίνουργιο βιβλίο του «Ο βίος του στρατηγού Μακρυγιάννη» (εκδόσεις Βιβλιόραμα).
Μελετητής του Μακρυγιάννη ήδη από τη δεκαετία του ’80, ο συγγραφέας εκλαϊκεύει – κι αυτό τον κάνει να ξεχωρίζει από τον ακαδημαϊκό αυτισμό όσων «αναστοχάζονται» σε συμπόσια στο περιθώριο της κοινωνίας – τον βίο του νεαρού Ρουμελιώτη που έπεσε στη φωτιά του 1821 ως «[…] ο παραδοσιακός άνθρωπος που πολέμησε με τους επαναστάτες για να γκρεμίσει τον μόνο κόσμο στον οποίο μπορούσε να υπάρχει».
Ο Μακρυγιάννης είχε 100 ενόπλους, η Διοίκηση τον πλήρωνε για υπερδιπλάσιους – greek statistics. Ήταν αντιφατικός: τοκογλύφος και δεκτικός στην ιδέα του έθνους, τη μια με τον Κολοκοτρώνη στις εμφύλιες συρράξεις, την άλλη εναντίον των καπεταναίων, ευνοημένος του Όθωνα και αρχισυνωμότης, μεγαλοϊδιοκτήτης ακινήτων και μισότρελος κήρυκας της εν Χριστώ πενίας στα γεροντάματα.
Και η γενιά του ’30 και η Αριστερά αγιοποίησαν προκρούστια τον Μακρυγιάννη. Τον έβαλαν η καθεμιά στα δικά της καλούπια. Τον μετέτρεψαν σε «πρότυπο φρονηματισμού», έναν διδακτικό άγιο, με φράσεις σκόρπιες (όπως η θαυμάσια «Είμαστε εις το εμείς κι όχι εις το εγώ»), αλλά αποκομμένο από την εποχή του, δηλαδή από τη φοβερή γέννηση και τα πρώτα βήματα του ανίσχυρου – τότε και πάντα – νεοελληνικού προτεκτοράτου.
Αν πριν από λίγα χρόνια μία τηλεοπτική σειρά όπως το «1821» του ΣΚΑΪ έκανε τους επαγγελματίες πατριώτες να βγάζουν αφρούς από το στόμα, αυτή η επανατοποθέτηση ενός εικονίσματος θα πρέπει να μας προβληματίσει για το αβυσσαλέο ρήγμα που χωρίζει τη σχολική ιστορική αφήγηση από την αδογμάτιστη επιστήμη και τις χίλιες κοφτερές ακμές της «αλήθειας».

Η «ιστορική αφήγηση» της αφασίας…

Του Ξενοφώντα Μπρουντζάκη
Μα, τι αχάριστοι που είναι αυτοί οι Έλληνες! Τετρακόσια χρόνια τους φέρονται οι Οθωμανοί με το γάντι κι αυτοί – ψυχές σκοτεινές… –, αντί να παρακαλέσουν για άλλα τετρακόσια χρόνια υποδειγματικής σκλαβιάς, πήραν τα όπλα εναντίον των ευεργετών τους, προτιμώντας την ελευθερία.
Αντίθετα, η Τουρκία, την οποία αδικούμε συστηματικά στον «τρόπο αφήγησης» της εθνικής μας Ιστορίας – με μια ξεπερασμένη αφηγηματική φόρμα – είναι ιστορικά ένας λαός που σέβεται τα δικαιώματα των σκλάβων του, με παράδοση στον φιλελευθερισμό, τη δημοκρατία και κυρίως την ευγενή προσήλωση στα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι Έλληνες θα κληθούν κάποια μέρα να λογοδοτήσουν για τις ιστορικές τους «απρέπειες». Σύγχρονη αφήγηση της Ιστορίας σημαίνει, για παράδειγμα, να μαθαίνουν στα σχολεία οι Ελληνόπαιδες ότι ο Μακρυγιάννης ήταν πρωτίστως ένα αχρείος τοκογλύφος, με ανθρώπινες αδυναμίες: τολμούσε να πεινά, να διψά, να έχει εγωισμό, να έχει οικονομικές δοσοληψίες και διακρινόταν κυρίως για τα ανθρώπινα ελαττώματα του χαρακτήρα του. Δεν ήταν υπεράνθρωπος των μαζών, κατά τα αμερικανικά πρότυπα, ούτε ατσαλάκωτος υπερ-ήρωας, όπως προτιμά το παραθρησκευτικό μόρφωμα της Αριστεράς, ούτε καν άγιος της Εκκλησίας με διακριτικό φωτοστέφανο. Ο Μακρυγιάννης είχε ελαττώματα και βασικά ήταν τοκογλύφος – πράγμα που επαναλαμβάνουμε συστηματικά, λες και ανακαλύπτουμε κάθε τρίμηνο την Αμερική, παραβλέποντας επίσης συστηματικά την προσέγγιση, για παράδειγμα, του Σεφέρη που κάνει λόγο για «μια από τις πιο μορφωμένες ψυχές του ελληνισμού». Τι μανία κι αυτή να μην αναφερόμαστε στους αγώνες του στα πεδία των μαχών – μόνιμη τακτική άλλωστε αυτή στα καφέ του προβληματισμού!
Εσχάτως μάλιστα προέκυψε μια νέα μόδα, που στη χώρα μας βρήκε πρόθυμους θιασώτες, κυρίως σε πολλά θεσμικά ΜΜΕ. Η «νέα αφήγηση» ρίχνει το βάρος της σε μια παγκόσμια Ιστορία δίχως τις «διχαστικές» εθνικές αγκυλώσεις. Έτσι, οι σφαγές αποκαλούνται συνωστισμοί, οι εθνικοί ήρωες τοκογλύφοι και ομοφυλόφιλοι, χάριν αστειότητας, και εν γένει επικρατεί ένα χαλαρό, μη εθνικιστικό πνεύμα καλής διάθεσης και γενικευμένης συμφιλίωσης…
Η μνήμη, όμως, μιας γενοκτονίας χρησιμεύει για να αποτραπεί μια δεύτερη. Η αποτύπωση της ιστορικής μνήμης καθορίζει την ταυτότητά μας και τονίζει την ιστορική μας ιδιαιτερότητα. Ο πολιτισμός της ανθρωπότητας είναι η δημιουργική σύνθεση ιδιαιτεροτήτων κι όχι ένας χυλώδης πολτός προς βρώση, παράγωγο του διεθνούς χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού.