Ευτυχώς που υπάρχει το ΕΣΠΑ! 572 έργα με προϋπολογισμό 860.000 ευρώ είναι η μόνη ένεση πολιτισμού στην Ελλάδα του μνημονίου. Με τα έργα αυτά προστατεύονται τα μνημεία μας, τονώνεται η απασχόληση και ωφελείται ο τουρισμός

Ευτυχώς που υπάρχει το ΕΣΠΑ! 572 έργα με προϋπολογισμό 860.000 ευρώ είναι η μόνη ένεση πολιτισμού στην Ελλάδα του μνημονίου. Με τα έργα αυτά προστατεύονται τα μνημεία μας, τονώνεται η απασχόληση και ωφελείται ο τουρισμός

Ο μεγαλύτερος εργοδότης στον τομέα του πολιτισμού είναι το κράτος. Όχι, δεν αναφερόμαστε στους διοικητικούς υπαλλήλους που εργάζονται στη Γενική Γραμματεία Πολιτισμού, ούτε στους καλλιτέχνες που πλαισιώνουν τους κρατικούς καλλιτεχνικούς φορείς. Ένας τρίτος τομέας είναι αυτός που κρατά τα σκήπτρα: τα έργα για το ΕΣΠΑ. Είτε γίνονται με αυτεπιστασία είτε με εργολαβίες. Στα πρώτα, εργάζονται 3.500 συμβασιούχοι. Αρκετοί εργάζονται και για τις εργολαβίες, ενώ θα χρησιμοποιηθούν και άλλοι στο πλαίσιο της κοινωφελούς εργασίας (μέσω ΜΚΟ).
Το στοίχημα για τη Γενική Γραμματεία Πολιτισμού δεν είναι μόνο η απασχόληση, πολύτιμη ακόμα και για έναν και μόνο εργαζόμενο, σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς με την καλπάζουσα ανεργία. Είναι, πρωτίστως, η προστασία και ανάδειξη των μνημείων. Αλλά, μέσω αυτών, τονώνεται η ανάπτυξη κάθε περιοχής, επισημαίνει η γενική γραμματέας Πολιτισμού δρ Λίνα Μενδώνη. Προσελκύονται επισκέπτες. Μαζί, αναπτύσσονται παράλληλα μικρές τοπικές επιχειρήσεις.
«Με την οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκεται το κράτος, τα μόνα διασφαλισμένα χρήματα είναι τα χρήματα των κοινοτικών πλαισίων. Και πρέπει να τα χρησιμοποιούμε για την παραγωγή ουσιαστικού έργου» μας λέει η κ. Μενδώνη.

Πολιτιστικό εργοτάξιο
Χάρη στο πρόγραμμα του ΕΣΠΑ, το «εργοτάξιο πολιτισμού» που απλώνεται σε όλη την Ελλάδα έχει ενταγμένα 572 έργα και προϋπολογισμό 860 εκατομμύρια ευρώ. Η απορροφητικότητά του, που φτάνει αυτήν τη στιγμή το 35% είναι πολύ καλή. Σύμφωνα με την κ. Μενδώνη, υπάρχουν ώριμες και εγκεκριμένες μελέτες, άρα η απορροφητικότητα θα σκαρφαλώσει σε πολύ υψηλά ποσοστά. Ταυτοχρόνως, όπως έγινε και με το Β’ και με το Γ’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, η Γενική Γραμματεία Πολιτισμού… καραδοκεί. Έχοντας στοκ δεκάδων μελετών, είναι σε θέση να αναλάβει και άλλα έργα, καλύπτοντας το κενό άλλων υπουργείων, όπου παρουσιαστεί. «Στόχος μας είναι να συμβάλουμε ουσιαστικά στην απαραίτητη αλλαγή στο αναπτυξιακό πρότυπο της χώρας, κάτι που αποτελεί ικανή και αναγκαία συνθήκη για την υπέρβαση της σημερινής δύσκολης συγκυρίας, μιας κρίσης που δεν είναι μόνο οικονομική, είναι και πολιτιστική και βαθιά αξιακή» σημειώνει η γενική γραμματέας
Στη λίστα με τα έργα, παράλληλα με αυτά της προστασίας, της συντήρησης και της ανάδειξης των αρχαιολογικών χώρων και των μνημείων, της δημιουργίας νέων μουσειακών υποδομών, εκθέσεων και επανεκθέσεων, σχεδιάστηκαν και ωρίμασαν δράσεις αξιοποίησης των δυνατοτήτων του Διαδικτύου για την αποτελεσματικότερη διαχείριση και προβολή του πολιτιστικού αποθέματος της χώρας, με την ένταξη και ενεργοποίηση δράσεων στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ψηφιακή Σύγκλιση».

Αρχαιολογικό κτηματολόγιο
Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι, σύμφωνα με τη γενική γραμματέα, «το Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο, ένα έργο στρατηγικής σημασίας για το υπουργείο, αλλά και εξαιρετικά χρήσιμο για τους πολίτες, στο οποίο για πρώτη φορά και με πρωτοποριακό τρόπο καταγράφονται και απεικονίζονται όλα τα μνημεία, οι αρχαιολογικοί χώροι με τις ζώνες προστασίας τους (περισσότερες από 19.000 εγγραφές), καθώς και η ακίνητη περιουσία του υπουργείου (περισσότερα από 6.500 ακίνητα), αστικά ακίνητα, οικόπεδα και αγροτεμάχια». Θα πρέπει να συμπληρώσουμε και το πρόγραμμα καταγραφής κινητών, που θα επιτρέψει την τεκμηρίωση μισού εκατομμυρίου ευρημάτων. Τα ψηφιακά προγράμματα περιλαμβάνουν και περιορισμό της γραφειοκρατίας και καλύτερη εξυπηρέτηση του πολίτη. Η «χαρτούρα» εξαφανίζεται πλέον, η αλληλογραφία μεταξύ υπηρεσιών θα γίνεται ηλεκτρονικά, άρα γρηγορότερα, και ο ενδιαφερόμενος θα μπορεί να παρακολουθεί την υπόθεσή του μέσω του ηλεκτρονικού του υπολογιστή. Τα προγράμματα που έχουν ενταχθεί στο μέτρο «Διά βίου μάθηση» αφορούν εκπαιδευτικά προγράμματα τόσο από εφορείες αρχαιοτήτων όσο και από φορείς σύγχρονου πολιτισμού, όπως η Εθνική Λυρική Σκηνή.

41 έργα στην Αττική
Ειδικότερα στην Αττική, έχει σχεδιαστεί και υλοποιείται ένα φιλόδοξο και συνεκτικό πρόγραμμα 41 έργων, με προϋπολογισμό 161 εκατ. ευρώ. Εντάσσεται στον προγραμματισμό για την ουσιαστική ποιοτική αναβάθμιση τόσο του ιστορικού κέντρου όσο και της περιφέρειας. Έχουν, επίσης, συμπεριληφθεί έργα που υλοποιούνται σε αρχαιολογικούς χώρους μείζονος σημασίας, όπως η Ακρόπολη, το Σούνιο και η Ακαδημία Πλάτωνος. Αλλά τα προγράμματα δεν εξαντλούνται στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως θα μπορούσε κανείς να κατηγορήσει τη Γενική Γραμματεία. Έχουν ενταχθεί ή δρομολογούνται παρεμβάσεις σε ιστορικά – διατηρητέα κτήρια στο κέντρο των Αθηνών (Ακροπόλ, Ρεξ, οικία Λοβέρδου).
Έργα θα εκτελεστούν και σε εκκλησιαστικά μνημεία, όπως ο Άγιος Διονύσιος των καθολικών, ο Άγιος Κωνσταντίνος στην Ομόνοια, η Μονή Δαφνίου. Τέλος, η επέκταση της Εθνικής Πινακοθήκης, η ολοκλήρωση του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, στην Πινακοθήκη, αποτελούν ένα πλέγμα παρεμβάσεων σε μουσειακούς χώρους με σύγχρονο αντικείμενο.

Αγώνας ταχύτητας
Ο πολιτισμός θα μπορούσε να έχει ακόμα και τα διπλάσια χρήματα, όπως λέει η γενική γραμματέας, αν το 2006, οπότε και γινόταν η διαπραγμάτευση, υπήρχε ουσιαστικό ενδιαφέρον από το τότε υπουργείο Πολιτισμού. Το Γ’ ΚΠΣ, που σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε στον μεγαλύτερο βαθμό επί των ημερών της, έκλεισε με 105% απορρόφηση. Η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση αξιολόγησε το ειδικό επιχειρησιακό πρόγραμμα ως πρώτο, με 9,85 (βαθμός – ρεκόρ) και έδωσε τη δυνατότητα για επέκτασή του με συμπληρωματική ένταξη έργων.
Και ενώ είχε σημειωθεί αυτή η μεγάλη επιτυχία, τα φώτα έσβησαν ξαφνικά και ο πολιτισμός δεν απέκτησε ποτέ δικό του τομεακό – επιχειρησιακό πρόγραμμα. Όταν η κ. Μενδώνη επέστρεψε στη θέση της γενικής γραμματέως, το υπουργείο έκανε δρόμο ταχύτητας ώστε να διορθωθεί η κατάσταση. Η τότε πολιτική ηγεσία κατάφερε να εξασφαλίσει 100 εκατ. ευρώ από το πρόγραμμα της ανταγωνιστικότητας, 110 από το περιφερειακό πρόγραμμα Αττικής και 10 από το πρόγραμμα Ιονίων Νήσων. Αυτά τα χρήματα διαχειρίζεται η έμπειρη και αποτελεσματική Διαχειριστική Αρχή που υπήρχε στο υπουργείο, μέσω της οποίας περνούν και τα υπόλοιπα προγράμματα. Με την ακάματη προσπάθεια συνεργατών από τη Διαχειριστική Αρχή (Μάγια Κόμβου, Παναγιώτης Νταής, Τάκης Μαστραντώνης, Μαρία – Ξένη Γαρέζου), γίνεται η παρακολούθηση και ο προγραμματισμός.
Σε αυτόν τον αγώνα δρόμου, ωρίμασαν και εξετάστηκαν από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο 542 μελέτες το 2010, περισσότερες από 400 το 2011 και 242 το 2012. «Προσωπικά, έκανα τέσσερις φορές τον γύρο της Ελλάδας για αυτοψίες στα έργα ή σε χώρους, μνημεία και κτήρια που ακολούθως εντάχθηκαν στο ΕΣΠΑ» λέει η γενική γραμματέας. Και συνεχίζει: διότι, «αν υπάρξουν ευκαιρίες, δεν πρέπει να συλληφθούμε ανέτοιμοι, όπως αι μωραί παρθέναι».
Των φρονίμων τα παιδιά πριν πεινάσουν μαγειρεύουν, βεβαίως. Έτσι, η Γενική Γραμματεία Πολιτισμού έχει μπει εξαιρετικά δυνατά στη διεκδίκηση κοινοτικών κονδυλίων και για την επόμενη χρηματοδοτική περίοδο, ήτοι το χρηματοδοτικό πρωτόκολλο (2012-2014) που ακολουθεί το ΕΣΠΑ. Και μπορεί να μη γνωρίζει – όπως κανείς άλλωστε – πόσα θα λάβει, γνωρίζει όμως ότι θα εντάξει σημαντικά προγράμματα.
Σημειώνεται πως δεν θα χρηματοδοτούνται υποδομές, αλλά δράσεις που εντάσσονται στα επιμέρους πλαίσια. Επιλεγμένες επενδύσεις σε ειδικές υποδομές στο πλαίσιο τη βιώσιμης ανάπτυξης, βάρος σε νέου τύπου επιχειρηματικότητα, κατάρτιση και εξειδίκευση του ανθρώπινου δυναμικού, διεύρυνση και ενίσχυση της χρήσης νέων τεχνολογιών στον τομέα, είναι μερικοί μόνο από τους άξονες στους οποίους θα κινηθεί η Γενική Γραμματεία Πολιτισμού. Βεβαίως, δεν θα λείπει η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, η αύξηση της προσβασιμότητας σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους και η σύνδεση με τον τουρισμό.

Το ΕΣΠΑ στην περιφέρεια
Στην Ανατολική Μακεδονία – Θράκη το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αλεξανδρούπολης τελειώνει. Ετοιμάζεται το επιτόπιο μουσείο της Δοξιπάρας και ακολουθούν τα βυζαντινά μνημεία του Διδυμοτείχου, όπως και το πολύ σημαντικό τέμενος Βαγιαζήτ.
Στην Κεντρική Μακεδονία θα γίνουν έργα στο Ανάκτορο των Αιγών, αλλά και στην Πέλλα, την Αμφίπολη, τη Μίεζα, και στα Βυζαντινά Τείχη της Θεσσαλονίκης. Θα ενισχυθούν και σύγχρονες δράσεις (Μπιενάλε, Διεθνής Έκθεση Βιβλίου, Φεστιβάλ Κινηματογράφου και Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους). Προϋπολογισμός, 151 εκατ. ευρώ και πρόβλεψη για 68 έργα.
Στη Δυτική Μακεδονία έχουμε το Κάστρο Σερβίων Κοζάνης, το Αρχοντικό της Πούλκως στη Σιάτιστα κ.ά.
Στη Θεσσαλία το Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας και το διαχρονικό μουσείο της πόλης ξεχωρίζουν.
Μεγάλα έργα προχωρούν στην Ήπειρο, στο Αρχαίο Θέατρο Δωδώνης, στη Νικόπολη κ.α. καθώς και στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων (Μουσεία Κέρκυρας και πολύπαθη Γέφυρα De Bosset στο Αργοστόλι).
Στη Στερεά Ελλάδα το Παλαμάρι της Σκύρου, καθώς και η έκθεση του Διαχρονικού Μουσείου της Θήβας είναι μερικά από τα ενταγμένα έργα.
Στη Δυτική Ελλάδα έχουμε το Κάστρο Χλεμούτσι, τον Ναό του Επικουρείου Απόλλωνος, την ανάδειξη δύο σημαντικών ευρημάτων (Γυμνάσιο και Ιερό Δήμητρας Χαμύνης) στην αρχαία Ολυμπία κ.λπ.
Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου ολοκληρώνεται το Μέγαρο Χορού Καλαμάτας, ενώ παρεμβάσεις γίνονται σε Επίδαυρο, Τίρυνθα, Αρχαία Μεσσήνη κ.α. Θα διατεθούν 57 εκατ. για 47 έργα.
Στις νησιωτικές Περιφέρειες Βορείου και Νοτίου Αιγαίου έχουν ενταχθεί έργα στο Αρχαίο Θέατρο Μήλου, στο Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου της Ρόδου, στον Άγιο Γεώργιο των Καθολικών στη Σύρο, στην Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Βάνης στην Τήνο, ο εκσυγχρονισμός του Μουσείου Τεριάντ στη Μυτιλήνη, η αποκατάσταση της Ιεράς Μονής της «Αποκάλυψης» στην Πάτμο κ.ά.
Ο προϋπολογισμός είναι αντιστοίχως 41,5 εκατ. για 16 έργα (Βόρειο Αιγαίο), 32,5 για 35 έργα (Νότιο Αιγαίο).
Στην Κρήτη, στο Μουσείο Ηρακλείου, η επανέκθεση ολοκληρώνεται. Νέες μουσειακές υποδομές θα ανεγερθούν στα Χανιά, την Ελεύθερνα και τη Μεσσαρά. Ανανεώνεται και το σπίτι του Ελευθέριου Βενιζέλου στη Χαλέπα.