search
ΠΕΜΠΤΗ 28.03.2024 21:45
MENU CLOSE

Οι διασκεδάσεις στην Πόλη την εποχή του Σουλεϊμάν

23.02.2013 22:00
oldphotospod_2102_057_k1361441756.jpg

H καθημερινή ζωή των κατοίκων της Βασιλεύουσας ρυθμιζόταν σαν ρολόι από τις πέντε ημερήσιες προσκλήσεις του μουεζίνη για προσευχή. Αυτός ο κανόνας ίσχυε για όλους, πλούσιους και φτωχούς, ανώτερους υπαλλήλους και μικροτεχνίτες, μουσουλμάνους και άπιστους ή μειονοτικούς.

H καθημερινή ζωή των κατοίκων της Βασιλεύουσας ρυθμιζόταν σαν ρολόι από τις πέντε ημερήσιες προσκλήσεις του μουεζίνη για προσευχή. Αυτός ο κανόνας ίσχυε για όλους, πλούσιους και φτωχούς, ανώτερους υπαλλήλους και μικροτεχνίτες, μουσουλμάνους και άπιστους ή μειονοτικούς. Αν, δε, συνυπολογίσουμε ότι οι Κωνσταντινουπολίτες δεν γνώριζαν τη χρήση του ρολογιού, τότε είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς τον πρακτικό χωρισμό της μέρας σε πέντε μέρη, με βάση τις προσευχές. Αυτό που πρέπει να επισημάνουμε επίσης είναι ότι για τον μουσουλμάνο η μέρα αρχίζει και τελειώνει με τη δύση του ηλίου. Οι μέρες έχουν ονόματα που (εκτός από την Παρασκευή) διαφέρουν από το αραβικό ημερολόγιο.
Ένα άλλο στοιχείο, σήμα κατατεθέν της καθημερινότητας των πολιτών εκείνης της περιόδου, ήταν οι πολύ χαλαροί ρυθμοί ζωής. Το χασομέρι ήταν κυρίαρχο σε όλες τις εκδηλώσεις των συναναστροφών τους. Μακρές χαιρετούρες, συζητήσεις, συναλλαγές, διαπραγματεύσεις, παζαρέματα. Τίποτα δεν φαινόταν να τους διαταράσσει τη ραθυμία – όχι όμως και την αποτελεσματικότητα – του καθημερινού τους βίου. Έτσι, τα απρόοπτα συμβάντα – αυτά που ανατρέπουν την προκαθορισμένη καθημερινότητα – ήταν σπάνια. Σε γενικές γραμμές, ο Τούρκος ήταν εχθρός των έντονων εκδηλώσεων ευθυμίας. Αυτές, σύμφωνα με τη νοοτροπία του, ταίριαζαν στη φανταρία και στους θαμώνες των ταβερνείων. Ο ίδιος προσάρμοζε τη ζωή του με βάση την οικογενειακή ζωή και την πιστή εφαρμογή των κανόνων του Κορανίου.

Τόποι περιπάτου
Ένας δημοφιλής τρόπος διασκέδασης ήταν οι περίπατοι, τόσο μέσα στην πόλη όσο και έξω από αυτήν. Εντός των τειχών δεν έλειπαν οι ωραίοι κήποι, οι μακρές συστάδες δέντρων και οι ανοιχτοί χώροι, όπου οι πολίτες μπορούσαν να κάνουν τη βόλτα τους και να πάρουν τον αέρα τους. Έξω και κατά μήκος του χερσαίου τείχους, βρισκόταν η κοιλάδα του Σουλεϊμάν, κοντά στην πύλη της Σιλιβρίας βρίσκονταν οι κήποι του μοναστηριού Μεβλερί του Γιενί Καπί, οι πεδιάδες του Τοπτσουλάρ και του Οκτακατσιλάρ, πέρα από το Τοπ Καπί, και του Εντιρνέ Καπί, Εγιούμ. Όμως ο πιο ονομαστός και πολυσύχναστος περίπατος στην περιοχή αυτή, βρισκόταν στο βάθος του Κεράτιου Κόλπου και ήταν ο περίπατος των Γλυκών Υδάτων της Ευρώπης. Εκεί, αργότερα, ένας σουλτάνος έχτισε ένα κιόσκι και σταδιακά απαγορεύτηκε στους κατοίκους να κάνουν τον περίπατό τους.
Βέβαια, οι πλούσιοι είχαν τις ιδιωτικές τους περιοχές στον Κεράτιο Κόλπο, όπου οικοδόμησαν κιόσκια και κονάκια με μεγάλους κήπους. Για όσους επιθυμούσαν μια πιο μακρινή βόλτα, προσφέρονταν οι ακτές του Βοσπόρου, στις οποίες είχαν πρόσβαση εύκολα με βάρκες και καΐκια. Πιο βόρεια, στην ευρωπαϊκή ακτή, απλωνόταν το δάσος του Βελιγραδίου, ονομασία που παρέπεμπε στην κατάληψη της ομώνυμης πόλης από τον Σουλεϊμάν. Εκεί, υπήρχε κι ένα φράγμα που εφοδίαζε με νερό την Κωνσταντινούπολη.

Χαμάμ
Τα χαμάμ για τους κατοίκους της πόλης ήταν τόποι ανάπαυσης και διασκέδασης. Χαμάμ διαφόρων κατηγοριών ως προς την πολυτέλεια υπήρχαν πολλά στην πόλη. Εκεί σύχναζαν για να πλυθούν, να κάνουν μασάζ, εντριβές ή αποτρίχωση. Εκτός αυτού, όμως, τα χαμάμ ήταν και τόποι συγκέντρωσης, όπου κανείς συναντούσε φίλους και γνωστούς. Μετά το πλύσιμο και το μασάζ, έπιαναν την κουβέντα, έπιναν τσάι ή καφέ και κάπνιζαν αρειμανίως το τσιμπούκι τους. Κάποια από αυτά είχαν αμφίβολη φήμη, μια και εκεί δεν έλειπαν οι διάφορες κραιπάλες, παρά την επιτήρηση που υπήρχε για τη διατήρηση της τάξης και της ευπρέπειας σε δημόσιους χώρους.
Κάποια χαμάμ είχαν διατεθεί προς χρήση των χριστιανών και των εβραίων και κάποια άλλα για τις γυναίκες. Σπάνια τύχαινε στα γυναικεία χαμάμ να εισβάλουν μεθυσμένοι άλλα και άντρες με χαλαρή ηθική, πράγμα που συνιστούσε σκάνδαλο. Ωστόσο, δεν έλειπαν τα χαμάμ με κακή φήμη. Τον κανόνα της ηθικής σε κάθε εποχή τον έδιναν οι υψηλά ιστάμενοι της αυτοκρατορίας. Στην εποχή τόσο του Σελήμ όσο και του Σουλεϊμάν, η ευπρέπεια ήταν κανόνας, αντίθετα με ό,τι συνέβαινε επί βασιλείας του Σελήμ Β’, του Μουράτ Γ’ και άλλων, όπου η ανηθικότητα μουσουλμάνων και χριστιανών υπηκόων ήταν ευρέως διαδεδομένη.

Καφενεία – καπηλειά – ταβέρνες
Στα καφενεία, η συμπεριφορά ήταν κόσμια, κυρίως λόγω του ότι σ’ αυτά δεν σέρβιραν παρά μόνο καφέ. Γνωρίζουμε ότι τον καφέ τον έκαναν γνωστό στην Κωνσταντινούπολη ένας κάτοικος του Χαλεπιού και ένας άλλος από τη Δαμασκό, περίπου στα μέσα του 16ου αιώνα. Τα καφενεία έγιναν αμέσως ιδιαίτερα δημοφιλή και άνοιγαν το ένα μετά το άλλο. Εκεί, ο καφές συνδέθηκε και με διάφορες άλλες ψυχαγωγικές δραστηριότητες: σκάκι, τάβλι, μουσική. Κυρίως, όμως, τα καφενεία έγιναν τόποι συνευρέσεως για τους ποιητές, τους ανθρώπους των γραμμάτων και γενικότερα τους καλλιτέχνες. Στα καφενεία είχαν δικαίωμα εισόδου όλοι, ανεξαιρέτως θρησκείας και ιδιότητας. Συχνά έβγαζαν και πάγκους με ψάθες έξω, όπου κάθονταν και χάζευαν τους περαστικούς πιάνοντας και κουβέντα μαζί τους.
Στους καφενέδες έπαιζαν μουσικοί με βιολιά και πίπιζες, τραγουδώντας παράλληλα. Τους μουσικούς αυτούς τους προσελάμβαναν οι ιδιοκτήτες για την προσέλκυση πελατείας. Έτσι γεννήθηκαν τα καφέ σαντάν, που με τον καιρό πήραν την θέση των καπηλειών. Οι ιδιοκτήτες τους, μάλιστα, συνήθιζαν να στήνουν τις επιχειρήσεις αυτές σε κήπους και σύδεντρα, τα οποία διακοσμούσαν με σιντριβάνια.
Τα περισσότερα από τα καπηλειά ελέγχονταν για τη φήμη τους. Με δυο λόγια, δεν σύχναζαν σ’ αυτά και οι καλύτερες παρέες. Τα συντηρούσαν συνήθως άνθρωποι της μειονότητας, μακριά από τεμένη και μουσουλμανικές συνοικίες. Τα περισσότερα βρίσκονταν στις «σκάλες», στις αποβάθρες, και η πελατεία τους απαρτιζόταν από ναυτικούς, αχθοφόρους και όλους όσοι είχαν σχετικές με το λιμάνι ασχολίες. Αυτή η πελατεία ήταν σίγουρη, ώστε να μπορούν να συντηρούνται οι επιχειρήσεις αυτού του είδους.
Στους πελάτες δεν άργησαν να προστεθούν και οι γενίτσαροι, που έβρισκαν εκεί ένα «συμπλήρωμα» των διασκεδάσεών τους. Σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής, μερικοί γενίτσαροι σύχναζαν σε καπηλειά που βρίσκονταν έξω από την πόλη, όπου έκαναν παρέα με αγόρια και έπεφταν με τα μούτρα σε κάθε είδους ακολασία. Σ’ αυτά σύχναζε όλος ο υπόκοσμος της Κωνσταντινούπολης και μετά βίας οι αστυνομικές δυνάμεις διαφύλασσαν την τάξη ώστε να αποφεύγονται σκάνδαλα και βιαιότητες. Από τα καπηλειά έβγαιναν κάθε νύχτα μεθυσμένες ακόμα και γυναίκες – μειονοτικές και χαλαρών ηθών – σκανδαλίζοντας το δημόσιο αίσθημα.

Η πορνεία
Στο τέλος του 16ου αιώνα οι πιο κακόφημες συνοικίες ήταν ο Γαλατάς, το Τοπ Χανέ και το Εγιούμπ. Η πορνεία δεν ήταν ασυνήθιστη στην Κωνσταντινούπολη, μάλιστα επί βασιλείας του Σελήμ Β’ (28 Μαΐου 1524 – 12 Δεκεμβρίου 1574), οι πόρνες έγιναν τόσο διαβόητες όσο και οι ποιητές της εποχής. Κορίτσια στρατολογούνταν από όλες τις μειονοτικές συνοικίες, δίχως να αποκλείονται σε πολλές περιπτώσεις και μουσουλμάνες από την Τουρκία, τη Συρία, το Ιράν. Επίσης, πόρνες μπορούσε να συναντήσει κανείς σε καπηλειά αλλά και σε καταστήματα που πουλούσαν καϊμάκι.
Ιδιωτικές συναντήσεις
Συνήθεια της εποχής ήταν να συναντιούνται σε σπίτια, όπου έπιναν καφέ και φλυαρούσαν. Όταν, δε, ο σπιτονοικοκύρης ήταν πλούσιος, έφερνε μουσικούς ή χορευτές. Συνήθεια ήταν, επίσης, να καλούν και ποιητές. Λέγεται ότι στα μέσα του 17ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη υπήρχαν πάνω από 6.000 μουσικοί. Ένα μέρος αυτών των μουσικών ήταν καλοπληρωμένοι επαγγελματίες, οι οποίοι εργάζονταν για τις ανάγκες της αυλής και των αξιωματούχων. Οι άλλοι είχαν συγκροτήματα και έπαιζαν σε ιδιωτικές συγκεντρώσεις στα κονάκια. Συχνά έπαιρναν μέρος σε τέτοιου είδους συγκεντρώσεις Κιρκάσιες (Ευρωπαίες) και τσιγγάνες χορεύτριες. Παρόμοια θεάματα κατέληγαν στο τέλος σε όργια και το κακό παράδειγμα το έδιναν και μερικοί σουλτάνοι…
Άλλες διασκεδάσεις ήταν το τάβλι στα καφενεία, η ελεύθερη πάλη στα αθλήματα, που την ονόμαζαν γιαγλή γκουρές, στην οποία οι δυο αντίπαλοι άλειβαν τα σώματά τους με λάδι για να κάνουν τις λαβές δυσκολότερες.

Τα θεάματα
Ο κάτοικος της Κωνσταντινούπολης μπορούσε να επιλέξει ανάμεσα σε αρκετά θεάματα που λάμβαναν χώρα μέσα και έξω από την πόλη. Τα θεάματα χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες: τα λαϊκά, τα θρησκευτικά και τα «επίσημα». Το πιο κοινό και σύνηθες θέαμα ήταν αυτό των αρκουδιάρηδων, μιας ομάδας τσιγγάνων δηλαδή, που περιέφεραν από πλατεία σε πλατεία αρκούδες τις οποίες είχαν εκπαιδεύσει να «χορεύουν» υπό τους ήχους ενός μικρού τυμπάνου. Στο τέλος έβγαζαν δίσκο ζητώντας ένα αντίτιμο από το κοινό.
Στις πλατείες συναντούσε κανείς και τον αφηγητή (μεντάχ), ο οποίος ήταν ειδικευμένος στο να αφηγείται ρεαλιστικές ή κωμικές ιστορίες. Ο μεντάχ καθόταν σε μια καρέκλα και κρατούσε ένα μπαστούνι κι ένα μαντίλι. Το μαντίλι το χρησιμοποιούσε για να κάνει μιμήσεις. Η μίμηση ήταν η πιο δημοφιλής εκδοχή του τουρκικού λαϊκού θεάτρου. Ο μεντάχ μαζί με τον λαϊκό ποιητή (ασίκ) αφηγούνταν στις πλατείες ακόμα και παλιούς επικούς τουρκικούς θρύλους. Μια άλλη κατηγορία λαϊκών ποιητών ήταν οι περίφημοι σαζ σαρλί. Ονομάζονταν έτσι γιατί τραγουδούσαν τα ποιήματά τους συνοδεία του σαζ, του γνωστού μας έγχορδου μουσικού οργάνου. Οι ποιητές αυτοί απάγγελλαν στα καφενεία και ήταν ντυμένοι περίπου σαν τους δερβίσηδες.
Ωστόσο, η πιο λαϊκή μορφή του τούρκικου θεάματος ήταν το όρτα ουγιουνού και ο Καραγκιόζης. Το όρτα ουγιουνού ήταν ένα θεατρικό παιχνίδι στο οποίο χρησιμοποιούνταν ένα παραβάν με σκηνικά όπου οι ηθοποιοί, οι μουσικοί και οι χορευτές έδιναν την παράστασή τους. Το θέαμα του Καραγκιόζη είναι πιο παλιό και αναφέρεται στις αρχές του 15ου αιώνα. Λέγεται ότι προέρχεται από την Κίνα. Στη λαϊκή αυτήν παράσταση, δυο ήταν και τότε τα κύρια πρόσωπα: ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης.  Τα θρησκευτικά θεάματα σχετίζονταν περισσότερο με τις εμφανίσεις του σουλτάνου κατά τη μεγάλη προσευχή της Παρασκευής, ο οποίος έβγαινε από το ανάκτορο συνοδεία των αξιωματούχων. Άλλες φορές, έμπαιναν σε ορισμένα τεμένη για να ακούσουν ψαλμωδίες και παλιούς ύμνους για τον προφήτη. Επίσης υπήρχαν και οι μεγάλες γιορτές θρησκευτικού περιεχομένου που οργάνωναν οι συντεχνίες.
Τέλος, τα επίσημα θεάματα, που δεν έλειπαν από την Κωνσταντινούπολη και σχετίζονταν με σημαντικά γεγονότα, προσέφεραν στους κατοίκους ευχαρίστηση, μια και οι χαρές στην καθημερινή τους ζωή ήταν περιορισμένες.

Στο επόμενο τεύχος: Τολμηρές διασκεδάσεις και θεάματα στον γαλλικό 19ο αιώνα.

google_news_icon

Ακολουθήστε το topontiki.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν.

ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

Το topontiki.gr σέβεται όλες τις απόψεις, αλλά διατηρεί το δικαίωμά του να μην αναρτά υβριστικά σχόλια και διαφημίσεις. Οι χρήστες που παραβιάζουν τους κανόνες συμπεριφοράς θα αποκλείονται. Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών.

ΠΕΜΠΤΗ 28.03.2024 21:45